بررسی مفاهیم محوربندی در مساجد یزد

محورهای موضوعی : معماری

حسین ناصری ¹ , صادق بختیاری ²

1 - دانشجوی کارشناسی ارشد، گروه معماری دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه صنعتی جندی شاپور دزفول، دزفول، ایران
2 - دانشجوی کارشناسی ارشد، گروه معماری، دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه صنعتی جندی شاپور دزفول، دزفول، ایران.

تاریخ دریافت : 1399/11/20 تاریخ پذیرش : 1400/12/07 تاریخ انتشار : 1401/01/01

کلید واژه: عبادت. هندسه, محور, یزد, مسجد,

چکیده مقاله :

کالبد مساجد حامل ویژگی های شکلی و هندسی است که نشانگر تفکرات سازندگان آن است. شناخت تنوع در نقشه مساجد در درک بهتر دیدگاه سازندگان بنا مؤثر باشد. هدف پژوهش شناخت تنوع محور در مساجد است. این پژوهش به روش توصیفی-تحلیلی و بررسی نمونه های موردی درپی پاسخ به این پرسش است که چگونه آرایش محور در نقشه مساجد پاسخگوی کارکرد عبادی آن است؟ اطلاعات مورد نیاز از طریق مطالعه اسناد کتابخانه ای و بازدیدهای میدانی بدست آمده است. نتایج نشان می دهد؛ هندسة مساجد با تأثیر پذیری از محور قبله به سه دسته، تک محوری، دومحوری و چندمحوری و از دیدگاه شکلی به هندسی منظم و ترکیبی از اشکال هندسی منظم-غیرمنظم تقسیم شده که معمار در هر کدام از مساجد، بر اساس زمینه، تمهیداتی مانند الحاق فضاهای جانبی به بنا و یا چرخش در نقشه را اندیشیده و در نهایت فضایی خالص و دارای هندسة منظم را به عنوان نتیجة طراحی حاصل کرده است.

چکیده انگلیسی:

The mosque's form, as the place of human connection with its creator (Allah) and the world around him, carries the geometrical features that reflect Allah’s commands. Understanding the diversity and multiplicity of these geometrical plans can be helpful in better understanding the standpoint of architects and builders. Geometry can even affect the mechanical function of a place of worship. The science of geometry in Islamic architecture lies in the perfection of its reflection of the physical world and its representation of how strongly humanity is governed by geometry. The use of geometry is apparent in the arches, domes, muqarnas etc. But the use of geometry in the Islamic architecture is very different from the application of geometry in the sacred building or secular building. In the axis, making the qibla concept is significant. The qibla wall indicates the direction of the Kaaba in Mecca and hence the direction that Muslims should face when praying. Direction of Mecca is called the qibla, and so the wall in which the mihrab is set is called the qibla wall. No matter where a mosque is, its mihrab indicates the direction of Mecca. The purpose of this study is to identify the effect of the Qiblah axis on the geometric diversity of Yazd mosque plans which are also known as Dar al-Abad. Yazd has been selected as the study sample due to a large number of historical mosques and the use of different shapes and geometries in mosque design. Yazd is located in the middle of the Iranian plateau. The earthen architecture of Yazd has escaped the modernization that destroyed many traditional earthen towns, retaining its traditional, traditional houses,  mosques, and historic building. This paper uses a descriptive-analytical method approach to answer these questions that if orientation toward the Qibla axis has an effect on the geometric and axial arrangement of Yazd mosque plans and also, how many types of geometric and axial arrangements have been used. Data required in this research are obtained through library documents, the Archives of Cultural Heritage organization, and related books and articles. Finally, it was concluded that the geometry of the Yazd mosque plan was influenced by the Qiblah axis, in terms of geometrical axes it is divided into three classes which include، single axis, double axes, and multi-axis; and in terms of Geometric shape, it is divided to، plan with right-angled geometric shape, the combination of right-angled, and non-right-angled geometric shapes. In each of these mosques, depending on the regularity or irregularity of the geometry of the planned site, the architect has contemplated measures such as adding extensions and sidings to the mosque or rotating the plan. Finally, a pure, ordered geometric space is obtained as a result of purposeful design. The results also show that using different shapes and axes in the construction of Yazd mosques, with the ingenuity and intelligence of the architects of these buildings, has finally created a purposeful link between the body and the spiritual goals of these buildings.

منابع و مأخذ:

1. انصاری، مجتبی؛ اخوت، هانیه؛ و تقوایی، علی اکبر. (1390). تحقیقی پیرامون سیر تاریخی سیستم های تنظیم تناسبات در معماری با تأکید بر ملاحضات کاربردی و زیبایی شناسی. کتاب ماه هنر، 151 https://www.magiran.com/volume/60369


2. بلخاری قهی، حسن. (1390). مبانی عرفانی هنر و معماری اسلامی، چاپ دوم. تهران: انتشارات سوره مهر.


3. حاج سیدجوادی، فریبرز. (1378). مسجد مدرسه­ها. مجموعه مقالات همایش مسجد، اصفهان: انتشارات دانشگاه هنر.


4. حجت، عیسی؛ و ملکی، مهدی. (1391). همگرایی سه گونة بنیادین هندسی و پیدایش هندسة مسجد ایرانی. نشریه هنرهای زیبا- معماری و شهرسازی، 17 (4). https://jfaup.ut.ac.ir › article_36361


5. خادم زاده، محمد حسن. (1386). محلات تاریخی یزد، تهران: انتشارات سبحان نور، تهران.


6. خادم­زاده، محمدحسن. (1384). مساجد تاریخی شهر یزد، تهران: انتشارات شرکت گنجینه،.


7. دهار، علی و علی­پور، رضا. (1392). تحلیل هندسی معماری مسجد شیخ لطف الله اصفهان جهت تعیین ارتباط هندسی نمازخانه با جلوخان ورودی بنا. فصلنامه باغ نظر، 10 (26). http://www.bagh-sj.com › article_3446


8. رئیسی، محمدمنان و نقره­کار، عبدالحمید. (1393). ارزیابی هندسی فضایی مساجد معاصر تهران با استفاده از تحلیل مضمونی متون دینی. نشریه پژوهش های معماری اسلامی، 2(3). http://jria.iust.ac.ir/browse.php?a_code=A-10-25-2&slc_lang=fa&sid=1


9. شایسته­فر، مهناز و بهزادی، مهران. (1390). هماهنگی رنگ و نقش در تزیینات مسجد جامع یزد، زیلو و سفال میبد. فصلنامه مطالعات هنر اسلامی، 8 (15). https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=156173


10. صارمی، حمیدرضا؛ خدابخشی، سحر؛ و خلاق دوست، متین. (1395). بررسی تطبیقی جهت گیری شبستان در مساجد سنتی و معاصر. فصلنامه مطالعات شهر ایرانی اسلامی، 7(24). https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=300927


11. عطاریان، کورش؛ مومنی، کورش؛ و مسعودی، زهره. (1394). بررسی تناسبات حیاط مساجد دورة صفویه اصفهان. نشریه مطالعات تطبیقی هنر، 5(10). http://mth.aui.ac.ir › article-1-192-fa


12. فتاحی، شمس اله؛ و عمرانی پور، علی. (1393). تحلیل نقش محور قبله در سازماندهی فضایی مساجد معاصر شهر ایلام. نشریه پژوهش­های معماری اسلامی، 1(2). http://jria.iust.ac.ir/article-۱-۱۴۷-fa.html


13. فتحی آذر، سحر؛ و حمزه نژاد، مهدی. (۱۳۹۳). معناشناسی محور در مسجد و کلیسا. فصلنامه مطالعات شهر ایرانی اسلامی، 5(17). https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=256979


14. موسوی حاجی، رسول؛ واثق عباسی، زهیر. و جودکی عزیزی، اسدالله؛ (1394). پژوهشی در سیمای شهر یزد در سده های نخستین دوران اسلامی. نشریه پژوهش­های تاریخی، 7(3). https://jhr.ui.ac.ir/article_16669.html


15. نجفی، سید محمد باقر. (۱۳۸۷). مدینه شناسی، جلد ۱،تهران: انتشارات مشعر.


16. Ashrafi, N., & Habib, F. (2013). The Chalipa Pattern, Difference of Iranian Mosques with Other Islamic Countries Mosques. Middle-East Journal of Scientific Research, 17(2), 260-269.‏ 5829/idosi.mejsr.2013.17.02.12199


17. Ghouchani, M., Taji, M., & Kordafshari, F. (2019). The effect of qibla direction on the hierarchy of movement in mosque، A case study of mosques in Yazd, Iran. Frontiers of Architectural Research, 8(3), 396-405 https://doi.org/10.1016/j.foar.2019.01.002


18. Josephine, E. E. C. (2017). The study of geometric forms, proportion and scale of heritage buildings due to architectural theory. IPTEK Journal of Proceedings Series, 3(3).‏ http،//dx.doi.org/10.12962/j23546026.y2017i3.2455


19. Mirhosseini, S. M., Ansari, M., & Bemanian, M. (2019). Spatial Hierarchy in Iranian Mosques (Case Study، Jame Mosque of Yazd). International Journal of Applied Arts Studies (IJAPAS), 3(4), 49-60. Retrieved from http،//ijapas.com/index.php/ijapas/article/view/252