مطالعه‌ی تطبیقی مجازات فرزندکشی در فقه اسلامی

محورهای موضوعی : جامع الفقهیه

احسان مرادزاده ¹ (دانشجوی دکتری رشته فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده حقوق ـ الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات. دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.)
محمدحسن گلی شیردار ² (دانشیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده الهیات، دانشگاه امام صادق، تهران، ایران)
سید ابوالقاسم نقیبی ³ (دانشیار گروه فقه و حقوق، دانشگاه شهید مطهری، تهران، ایران)

تاریخ دریافت : 1399/09/25 تاریخ پذیرش : 1399/12/27 تاریخ انتشار : 1399/12/01

کلید واژه: فرزند کشی, جدپدری, مادر, پدر, مجازات,

چکیده مقاله :

فقیهان اسلامی در زمینه مجازات پدر و جد پدری و مادر به جهت قتل فرزند، اتفاق نظر ندارند. در این نوشتار آراء و انظار فقیهان مذاهب اسلامی در این زمینه به روش توصیفی و تحلیلی مورد بررسی قرار خواهد گرفت. در فقه امامیه، فقیهان معتقد هستند که پدر به جهت قتل فرزند قصاص نمی شوند. آنان برای عدم قصاص پدر به روایات، اجماع و علت فاعلی بودن برای فرزند استناد جسته اند. فقیهان شافعی، حنبلی و حنفی به استناد روایات، حق ولایت پدر بر فرزند و قاعده درأ ، قائل به عدم قصاص پدر به جهت قتل فرزند هستند. ولی فقیهان مالکی قائل به تفصیل شده اند که پدر در صورت قصد قتل فرزند، قصاص می شود. در زمینه مجازات جد پدری، مشهور فقیهان امامیه، جد پدری را ملحق به پدر دانسته و وی را مستحق مجازات قصاص نمی دانند. ولی در فقه اهل سنت، بعضی از فقیهان معتقد هستند جد پدری قصاص نمی شود و بعضی دیگر از جمله حسن بن حی قائل به قصاص جد پدری می باشند. و همچنین مالکیه در حکم جد، قائل به تفصیل شده است. در زمینه مجازات مادر، مشهور فقیهان امامیه قائل به مجازات قصاص هستند ولی فقیهان اهل سنت بر این باورند که مادر همانند پدر مجازات نمی شود.

چکیده انگلیسی:

Islamic jurists do not agree on the punishment of fathers and grandfathers for killing their children. In this article, the opinions and views of the jurists of Islamic religions in this field will be examined in a descriptive and analytical manner. In Imami jurisprudence, jurists believe that the father is not retaliated for killing his son. In order not to retaliate against the father, they have relied on narrations, consensus and the reason for being active for the child. According to the narrations, Shafi'i, Hanbali and Hanafi jurists believe that the father has the right of guardianship over the child and the rule is that the father should not retaliate for killing the child. But Maliki's jurists have detailed that the father will be punished if he intends to kill his son. Regarding the punishment of the paternal ancestor, the famous Imami jurists consider the paternal ancestor to be attached to the father and do not consider him deserving of retribution. However, in Sunni jurisprudence, some jurists believe that paternal ancestry is not retaliated against, and others, including Hassan ibn Hayy, believe in retaliation for paternal ancestry. Malikiyah is also detailed in the ruling of the ancestor. Regarding the punishment of the mother, the famous Imami jurists believe in the punishment of retribution, but the Sunni jurists believe that the mother is not punished like the father.

منابع و مأخذ:

قرآن کریم.

ابن بابویه (شیخ صدوق)، محمد بن علی، من لا یحضره الفقیه، چاپ دوم، قم، جامعه مدرسین، 1404ق.

ابن قدامه، عبدالله بن احمد، المغنی مع الشرح الکبیر، بیروت، دارالفکر، 1405ق.

ابن منذر، ابراهیم، الاشراف علی مذاهب اهل العلم، بیروت، مکتبه الثقافه، 1425ق.

ابن نجیم الحنفی، زین الدین بن ابراهیم بن محمد، البحر الرائق، چاپ دوم، دارالکتب العلمیه، 1418ق.

اسحاقی، محمد، مجازات پدر و مادر در جرم کشتن فرزند، تهران، سفیر صبح، 1380ش.

الترمذی، محمد بن عیسی بن سوره، الجامع الکبیر(سنن)، مصحح: بشار عواد معروف، بیروت، دارالغرب الاسلامی، 1998م.

الجزیری، عبدالرحمن بن محمد عوض، الفقه علی المذاهب الاربعه، بیروت، دارالفکر، 1411ق.

الحر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، چاپ هفتم، بیروت، داراحیاء التراث العربی، 1403ق.

الشیرازی، ابواسحاق ابراهیم بن علی، المهذب فی فقه الامام الشافعی، محقق: محمد زحیلی، دارالکتب العلمیه، 1412ق.

الکاسانی الحنفی، علاء الدین ابوبکر بن مسعود، بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع، الطبعه الثانیه، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1406ق.

انصاری، زکریا بن محمد وسینکی، زین الدین ابویحیی، اسنی المطالب فی شرح روض الطالب، دارالکتاب الاسلامی، 1422ق.

ایردی فرد، علی اکبر و نبی پور، محمد، «معافیت مطلق یا نسبی پدر و جد پدری از کیفر قتل در فرزند کشی عمدی»، نشریه علمی _ پژوهشی فقه و حقوق اسلامی، سال دوم، شماره سوم؛ فصلنامه قضاوت، شماره 90، 1390ش.

بابرتی رومی، محمد بن محمود ابوعبدالله اکمل الدین، العنایه شرح الهدایه، بیروت، دارالفکر، بی تا.

بهوتی حنبلی، منصور بن یونس، کشف القناع عن متن الاقناع، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1418ق.

جعفری لنگرودی، محمد جعفر، مبسوط در ترمینولوژی حقوق، تهران، کتابخانه گنج دانش، 1378ش.

حجاوی، موسی، الاقناع، بیروت، دارالمعرفه،  1408ق.

حسینی شیرازی، محمد، الفقه (کتاب القصاص)، قم، دار القرآن الحکیم، بی تا.

حلبی، ابوالصلاح، الکافی فی الفقه، تحقیق: رضا استادی، اصفهان، کتابخانه عمومی امیرالمومنین(ع)، 1403ق.

حلی، حسن بن یوسف (علامه)، ارشاد الاذهان الی احکام الایمان، الاولی، قم، موسسه النشر الاسلامی، 1410ق.

همو، قواعد الاحکام فی معرفه الحلال و الحرام، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1413ق.

همو، مختلف الشیعه فی احکام الشریعه، قم، دفتر انتشارات الاسلامی، 1413ق.

خویی، سید ابوالقاسم، مبانی تکمله المنهاج، نجف الاشرف، مطبعه الادب، 1976م.

زحیلی، وهبه، الفقه المالکی المیسر، الطبعه الثانیه، بیروت، دارالکلم الطیب، 1423ق.

زیدان، عبدالکریم، قصاص و دیات در دین اسلام، ترجمه‌ محمد نبی پور و علی اکبر ایزدی فرد، تهران، مجد، 1394ش.

ستاینده، حمید، فرزندکُشی در فقه و حقوق، پایگاه تخصصی نشر مقالات حقوقی، حق گستر، بی تا.

سغدی، ابوالحسن علی بن حسین بن محمد، النتف فی الفتاوی، محقق: صلاح الدین الناهی، ریاض، نشر موسسه الرساله، دارالفرقان، 1404ق.

شیخ طوسی، محمد بن حسن، الخلاف فی الفقه، چاپ دوم، تهران، مطبعه تابان، 1382ق.

همو، المبسوط فی الفقه الامامیه، الطبعه الثانیه، قم، المکتبه المرتضویه لاحیاء الآثار الجعفریه، 1387ق.

صابونی، محمد علی، روائع البیان فی تفسیر آیات الاحکام من القرآن، بیروت، دارالمعرفه، 1406ق.

صادقی، محمد هادی، حقوق جزای اختصاصی 1، تهران، نشر میزان، 1376ش.

صاغرجی، اسعد محمد سعید، الفقه الحنفی و ادلته، الطبعه لرابعه، بیروت، دارالکلم الطیب، 1426ق.

صانعی، یوسف، فقه الثقلین، قم، موسسه عروج، 1382ش.

طباطبایی، سید علی بن محمد علی، ریاض المسائل فی بیان الاحکام بالدلایل، بیروت، انتشارات دارالهادی، 1412ق.

عاملی، زین الدین بن علی(شهید ثانی)، الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه، قم، مکتبه الداوری، 1414ق.

عاملی، محمد بن مکی(شهید اول)، اللمعه الدمشقیه فی فقه الامامیه، بیروت، دارالتراث الدارالاسلامیه، 1410ق.

عنسی الیمانی الصنعانی، احمد بن قاسم، التاج المذهب لاحکام المذهب شرح متن الزهار فی فقه الائمه الاطهار، یمن، دارالحکمه الیمانیه، 1414ق.

عوده، عبدالقادر، التشریع الجنایی الاسلامی، چاپ دوم، تهران، موسسه البعثه، 1402ق.

فاضل لنکرانی، محمد، تفصیل الشریعه فی شرح تحریر الوسیله، الثانیه، قم، مرکز فقه الائمه الاطهار، 1422ق.

فیض کاشانی، محمد محسن بن شاه مرتضی، مفاتیح الشرائع، قم، مجمع الذخائر الاسلامیه، 1401ق.

قانع، حسین، بررسی مبانی فقهی و حقوقی ماده 220 ق.م.ا، پایان‌نامه کارشناسی ارشد دانشگاه امام صادق(ع)، راهنما: امیر سپه وند، مشاور: جمال الدین زنجانی، 1380ش.

قدرتی، فاطمه؛ حاجیعلی، فریبا، «بررسی مبانی فقهی حکم قصاص مادر در قتل فرزند»، مطالعات اسلامی، فقه و اصول، سال چهل و چهارم، شماره پیاپی 88/1، 1391ش.

قرطبی اندلسی، محمد بن احمد بن رشد، بدایه المجتهد و نهایه المقتصد، بیروت، دارالفکر، 1425ق.

قزوینی، محمد بن یزید(ابن ماجه)، سنن ابن ماجه، ریاض، دارالسلام، 1420ق.

مالک بن انس، المدونه الکبری، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1415ق.

محقق حلی، جعفر بن حسن، المختصر النافع فی فقه الامامیه، چاپ دوم، تهران، بنیاد بعثت، 1402ق.

همو، شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، تهران، انتشارات اعلمی، چاپ دوم، 1374ش.

محقق خوانساری، حسین بن محمد، مشارق الشموس فی شرح الدروس، قم، موسسه آل البیت علیهم السلام، بی تا.

محقق داماد، سید مصطفی، قواعد فقه بخش جزایی، چاپ بیست‌ودوم، تهران، مرکز نشر علوم اسلامی، 1391ش.

محقق کرکی، ابوالحسن علی بن حسین (محقق ثانی)، جامع المقاصد فی شرح القواعد، بیروت، دارالاضواء، 1410ق.

مرعشی نجفی، سید شهاب الدین، القصاص علی الضوء القرآن و السنه، قم، مکتبه مرعشی النجفی، 1415ق.

مظفر، محمدرضا، اصول الفقه، چاپ چهارم، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1370ش.

مفید، محمد بن نعمان(شیخ مفید)، المقنعه، قم، کنگره جهانی هزاره شیخ مفید، 1413ق.

مقدس اردبیلی، احمد بن محمد(محقق)، مجمع الفائده و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان، قم، موسسه النشر الاسلامی، 1403ق.

موسوی الخمینی، سید روح الله، تحریر الوسیله، قم، جامعه مدرسین، 1363ق.

نجفی، محمد حسن، جواهر الکلام، ترجمه اکبر نایب زاده، تهران، انتشارات خرسندی، 1392ش.

همو، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، چاپ دوم، تهران، انتشارات دارالکتب الاسلامیه، 1363ش.

نوری، حسین، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، الثانیه، قم، موسسه آل البیت لاحیاء، التراث، 1408ق.