بررسی تطبیقی حیله، مصادیق و راهکارهای مقابله با آن در فقه فریقین و حقوق ایران

محورهای موضوعی : جامع الفقهیه

داوود نصیران ¹ (گروه حقوق، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد نجف آباد، اصفهان، ایران)
بابک محمدی قهفرخی ² (گروه حقوق، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد نجف آباد؛اصفهان، ایران)
مسعود شیرانی ³ (گروه حقوق، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد نجف آباد؛اصفهان، ایران)

تاریخ دریافت : 1401/02/31 تاریخ پذیرش : 1401/06/05 تاریخ انتشار : 1401/04/01

کلید واژه: فقه فریقین, حیله, مصادیق حیله, راه‌های مقابله با حیله, حقوق ایران,

چکیده مقاله :

حیله در فقه امامیه یعنی رسیدن به مطلوب شرعى و هدف مشروع، چه این که راه رسیدن به آن، امر حلالى باشد یا راه مذکور خود غیرمشروع باشد و حیله در فقه اهل سنت یعنی توسل به راه‌های مباح برای انجام فعل حرام یا ساقط نمودن واجب یا باطل نمودن حق یا ثابت کردن باطل که راه‌های فرار از حرام و دستیابی به حلال و حیله در اصطلاح حقوق ایران به معنای استعداد استفاده از سکوت یا اجمال قانون به منظور اکتساب حق برای غیرمحق از راه‌هایی که مخالف با ماهیت قانون است، این تعاریف مختلف سبب تفاوت در مصادیق حیله و بالتبع آن راهکارهای مقابله با آن شده است. پژوهش حاضر به روش توصیفی-تحلیلی صورت پذیرفته و درصدد پاسخگویی به پرسش‌هایی از قبیل: حیله، مصادیق و راهکارهای مقابله با آن در فقه فریقین و حقوق ایران چیست؟می‌باشد. مصادیق حیله در فقه امامیه به سه دسته تقسیم می‌شوند: مصادیق حیلۀ واقعى مثبت و مشروع، مصادیق حیلۀ واقعى منفى و مذموم، مصادیق حیلۀ صورى، مصادیق حیله در فقه اهل‌سنت به دو دسته مصادیق حیله مشروعه و مصادیق حیله محرمه تقسیم می‌شود اما مصادیق حیله در حقوق ایران را می‌توان به دو بخش؛ مصادیق حیله ناقض قوانین شکلی و مصادیق حیله ناقض قوانین ماهوی تقسیم کرد. در فقه امامیه برای حیله‌های مباح راهکار مقابله وجود ندارد اما برای حیله‌های حرام دو راهکار پیشنهاد شده است؛ راهکار اخلاقی یعنی تقوا و راهکار فقهی یعنی حکم به حرمت و در فقه اهل‌سنت تنها راه مقابله با حیله تبعیت از حکم فقهی با استناد به دلیل قرآن و روایت ذکر شده است. راهکارهای مقابله با حیله در حقوق ایران عبارتند از: نظریه انگیزه یا جهت؛ نظریه حسن نیت؛ نظریه منع سوء استفاده از حق؛ نظریه نظم عمومی؛ قاعده تبعیت عقد از قصد؛ قاعده سد ذرایع؛ قاعده یعامل المکلف بنقیض مقصوده.

چکیده انگلیسی:

Trick in Imamiyyah jurisprudence means to reach the desired Shariah and legitimate goal, whether the way to reach it is lawful or the said way itself is illegitimate, and trickery in Sunni jurisprudence means resorting to permissible ways to perform a forbidden act or cancel an obligatory one or Invalidating the right or proving the wrong, which are the ways to escape from the forbidden and to achieve the lawful and trickery in the terminology of Iranian law means the ability to use the silence or summary of the law in order to acquire the right for the unjust by ways that are against the nature of the law, these different definitions cause The difference is in the examples of trickery and consequently the strategies to deal with it. The present research is carried out in a descriptive-analytical way and aims to answer questions such as: "What are the tricks, examples and solutions to deal with them in Iranian jurisprudence and law?". Examples of trickery in Imami jurisprudence are divided into three categories: examples of real positive and legitimate trickery, examples of true negative and reprehensible trickery, examples of fake trickery. Iranian law can be divided into two parts; He divided examples of tricks that violate formal laws and examples of tricks that violate substantive laws. In Imami jurisprudence, there is no countermeasure for permissible tricks, but two solutions have been proposed for forbidden tricks; The moral solution is piety, and the jurisprudential solution is the ruling on sanctity, and in Sunni jurisprudence, the only way to deal with the trick of obeying the jurisprudence ruling is by citing the evidence of the Qur'an and narration. Strategies to deal with trickery in Iranian law include: theory of motivation or direction; Good faith theory; the theory of preventing