جایگاه مجلس و نمایندگی آن از منظر علما و فقهاء عصر مشروطه؛ نگاهی فقهی و حقوقی

محورهای موضوعی : جامع الفقهیه

محمد متین فراهانی ¹ , احمدرضا بهنیافر ² , علی پورقصاب امیری ³

1 - دانشجوی دکتری حقوق عمومی، واحد دامغان، دانشگاه آزاد اسلامی، دامغان، ایران.
2 - دانشیار، گروه الهیات و معارف اسلامی، واحد دامغان، دانشگاه آزاد اسلامی، دامغان، ایران.
3 - استادیار، گروه حقوق بین‌الملل، واحد دامغان، دانشگاه آزاد اسلامی، دامغان، ایران.

تاریخ دریافت : 1401/06/11 تاریخ پذیرش : 1401/09/28 تاریخ انتشار : 1402/10/29

کلید واژه: قانون اساسی, مجلس شورای ملی, نمایندگی مجلس, علما و فقها, نهضت مشروطه,

چکیده مقاله :

با توجه به ساختار جامعه ایرای، علما و فقها همواره یکی از عناصر تأثیرگذار در نظام سیاسی و حقوقی ایران بودند. این تأثیرگذاری در جریان نهضت مشروطه بیشتر خود را نشان داد؛ بویژه آن که آنان ضمن نقش آفرینی در ایجاد حرکت و افزایش آگاهی سیاسی مردم در شکل گیری مصادیق مهم نظام مشروطه همچون تدوین متمم قانون اساسی، تأسیس مجلس شورای ملی و انتخاب نمایندگان مردم در مجلس مؤثر واقع شدند؛ هر چند که ایجاد اختلاف بین فقها یکی از نقاط ضعف اساسی در نهضت مشروطه بود و آن ها را از رسیدن به اهداف اصلی و اساسی بازداشت. هدف اصلی مقاله حاضر که با روش توصیفی- تحلیلی تنظیم شده آن است که مشخص نماید علما و فقهای موافق و مخالف مشروطه چه نقشی در شکل دهی و تداوم کار مجلس شورای ملی و نظام نمایندگی آن داشتند؟ در پاسخ به این سؤال باید گفت علما و فقهای موافق و مخالف هر یک با توجه به اعتقاد و طرز تفکر خود در این راه کوشش نمودند. نتایج حاصل از پژوهش نیز نشان داد که مخالفین مشروطه انعقاد مجلس را مغایر اسلام دانسته و بدعت قلمداد می کردند و موافقین آن را حلقه اتصال دولت و ملت می دانستند که قادر است مصالح عمومی مملکت را احیاء کند. همین اختلاف نظر در موضوع نمایندگی مجلس نیز وجود داشت به طوری که موافقین نمایندگی را وکالت عام در نظر گرفته هر چند که به معنای لغوی وکالت نزدیک تر بود اما مخالفین آن را بدعت دانسته که موجب تضعیف جایگاه دین در جامعه می شود.

چکیده انگلیسی:

According to the structure of Iranian society, scholars and jurists were always one of the influential elements in Iran's political and legal system. This influence showed itself more during the constitutional movement; Especially since they played a role in creating a movement and increasing the political awareness of the people in the formation of important examples of the constitutional system, such as the drafting of the amendment to the constitution, the establishment of the National Council and the election of the people's representatives in the parliament; Although the creation of differences between jurists was one of the main weaknesses in the constitutional movement and prevented them from achieving their main and fundamental goals. The main goal of this article, which is prepared with a descriptive-analytical method, is to determine what role the scholars and jurists who support and oppose the constitution played in shaping and continuing the work of the National Assembly and its representative system. In answer to this question, it should be said that scholars and jurists who agree and disagree each tried in this way according to their belief and way of thinking. The results of the research also showed that the opponents of the constitution considered the convening of the assembly to be contrary to Islam and considered heresy, and the supporters considered it to be the link between the government and the nation, which is capable of restoring the public interests of the country. The same difference of opinion existed in the matter of representation in the parliament, so that the supporters considered representation as public representation, although it was closer to the literal meaning of representation, but the opponents considered it heresy, which weakens the position of religion in society.