معیار فقهی تغییر حد سرقت به تعزیر برای کودکان، ضمن توجه به عوامل مؤثر اجتماعی در ارتکاب بزه

محورهای موضوعی : فقه الجزاء

مصطفی حسن پور ¹ (دانشجوی دکتری رشته فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی ‌واحد یادگار امام خمینی(ره)، شهرری.)
محمد جعفری هرندی(نویسنده مسئول) ² (دانشیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی ‌واحد یادگار امام خمینی(ره)، شهرری.)
طیبه عارف نیا ³ (استادیار دانشیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی ‌واحد یادگار امام خمینی(ره)، شهرری.)

تاریخ دریافت : 1401/05/31 تاریخ پذیرش : 1401/06/05 تاریخ انتشار : 1401/07/01

کلید واژه: سرقت, صغار, بزه اطفال, جامعه‌شناختی عوامل بزه, فقه,

چکیده مقاله :

صغر سن، در نظام حقوقی اسلام از عوامل رافع مسئولیت کیفری محسوب می‌شود و فقها بلوغ را ازجمله شرایط عامه تکلیف می‌دانند. درنتیجه، کودکی را که مرتکب جرایم مستوجب حد یا جنایت شده است، مستحق اجرای حدود یا قصاص نمی‌دانند. در مقررات جزایی ایران نیز عدم مسئولیت کیفری افراد نابالغ در به‌صراحت موردپذیرش قرار گرفته، ولی درعین‌حال در جرایم با مجازات‌های غیرتعزیری برای آنان اقدامات تربیتی و تعزیر وضع شده که در قسمت اخیر منافی اصل فقدان مسئولیت کیفری صغار است. در این خصوص، افزون بر توجه به تبیین و تطبیق نظر صاحب‌نظران حوزه شریعت با مقررات جزایی صغار درزمینهٔ تبدیل حد سرقت به تعزیر، علل مؤثر در بزه کودکان قابل‌بررسی و ارزیابی است. بیشترین مطالعات و تحقیق‌هایی که بر محور ساختار اجتماعی صورت می‌گیرند، بر اصلاح رفتار و اندیشه این گروه خاص، تمرکز یافته و عوامل مؤثر در انحراف و یا ارشاد این گروه سنّی را واکاوی می‌نمایند. شاید مهم‌ترین دلیل توجه خاص متخصصان و صاحب‌نظران به این امر، نقش مؤثری است که کودکان در ساختار آینده جامعه خواهند داشت.

چکیده انگلیسی:

In the Islamic legal system, young age is considered one of the factors that mitigate criminal liability, and jurists consider puberty as one of the common conditions of obligation. As a result, a child who has committed a crime which has caused hadd (punishment) is not considered to be deserved to Hudud or Qisas (punishments or retaliation in kind). In the penal regulations of Iran, the lack of criminal liability of minors has been explicitly accepted, but at the same time, in crimes with non-ta’zir punishments, educational and punishment measures have been established for them, which in the last part is against the principle of lack of criminal liability of minors. In this regard, in addition to paying attention to the explanation and matching the opinion of experts in the field of Sharia with the minors penal regulations in the field of converting the hadd of theft to Ta'zir, the effective causes of children's delinquency can be checked and evaluated. Most of the studies and researches that are carried out on the axis of social structure, focus on correcting the behavior and thought of this particular group and analyze the effective factors in the deviation or guidance of this age group. Perhaps the most important reason for the special attention of specialists and experts to this issue is the effective role that children will play in the future structure of society.

منابع و مأخذ:

1.    آبراهام سن، دیوید. (1371). روانشناسی کیفری. (ترجمه پرویز صانعی). انتشارات احمدی.
2.    آیسنیک، اچ.ج. (1375). جرم و شخصیت. (ترجمه حسن پاشا شریفی). تهران: انتشارات رهنما.
3.    احمدی، احمد. (1368). روانشناسی نوجوانان و جوانان اصفهانی. انتشارات مشعل.
4.    جمشیدی، علیرضا. (1382). «گفتمان سیاست جنایی در لایحه قضایی قـانون تشـکیل دادگـاه اطفال و نوجوانان». مجله حقوقی دادگستری. شماره 45. 
5.    حرّ عاملی، محمد بن حسن. (1409ق). وسایل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه. (چاپ اول). قم: موسسه آل البیت (ع) لاحیاء التراث.
6.    حرعاملی، محمد بن حسن. (1414ق). وسایل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه. (چاپ دوم). قم: مؤسسه آل البیت(ع).
7.    حسینی شیرازی، سید محمد. (1399ق). الفقه کتاب حدود و تعزیرات. قم: ناشر خیام.
8.    خاکشور، ولی. (1382). تعزیر اطفال در فقه امامیه و قانون مجازات اسلامی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه قم، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، گروه فقه و مبانی حقوق، رشته فقه و مبانی حقوق.
9.    خمینی، سید روح‌الله الموسوی. (1392). تحریر الوسیله. چاپ انتشارات آثار امام.
10.    خوئی، سید ابوالقاسم. (1394). مبانی تکمله المنهاج. (چاپ دوم). تهران: نشر خرسندی.
11.    ستوده، هدایت اله؛ میرزایی، بهشته؛ پازند، افسانه. (1376). روانشناسی جنایی. انتشارات آوای نور.
12.    سخاوت، جعفر. (1381). جامعه‌شناسی انحرافات اجتماعی. انتشارات دانشگاه پیام نور.
13.    صبوری‌پور، مهدی و علوی صدر، فاطمه. (1394). «سن مسئولیت کیفری کودکان و نوجوانان در قانون مجازات اسلامی ١٣٩٢». پژوهشنامه حقوق کیفری. سال ششم بهار و تابستان. شماره 1 (پیاپی 11). 
14.    عاملی، زین الدین علی ابن احمد. (۱۳۹۱ق). الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیه. (چاپ دوم). انتشارات چاپخانه علمیه قم.
15.    فاخری، نادر. (۱۳۹۶). حبس کودکان نابالغ در فقه و حقوق ایران. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشکین‌شهر، رشته الهیات و معارف اسلامی گرایش: فقه و مبانی حقوق اسلامی.
16.    فرجاد، محمدحسین. (1363). آسیب‌شناسی اجتماعی و جامعه‌شناسی انحرافات. انتشارات بدر.
17.    کاشفی اسماعیل‌زاده، حسن. (۱۳۷۹). بررسی وضعیت کودکان خیابانی در مشهد. پایان‌نامه کارشناسی ارشد جزا و جرم‌شناسی.
18.    کریمی قمی، حسین. (1381). العقل و البلوغ عند الامامیه. (مترجم: میثم دباغ پور). نشر دانشگاه قم.
19.    کلینی، ابوجعفر محمد بن یعقوب. (۱۳۷۵). فروع کافی. تهران: دارالکتب اسلامی.
20.    گسن، ریموند. (1370). مقدمه‌ای بر جرم‌شناسی. (ترجمه مهدی کی نیا). تهران: انتشارات مترجم.
21.    مجلسی، محمدباقر. (1378). حدود قصاص و دیات. (به ‌تصحیح و تنظیم و تعلیق و ویرایش محمدجواد ذهنی تهرانی‌). تهران: نشر پیام حق.
22.    مساواتی آذر، مجید. (1374). آسیب‌شناسی اجتماعی ایران. تهران: انتشارات بونل.
23.    مشکانی، محمدرضا؛ سادات، زهرا. (1381). «تأثیر عوامل درونی و بیرونی خانواده بر بزهکاری نوجوانان». مجله جامعه‌شناسی ایران. دوره چهارم.
24.    نجفی، توانا. (1386). نابه‌هنجاری و بزهکاری اطفال و نوجوانان. تهران: انتشارات راه و تربیت. 
25.    نجفی، محمدحسن. (1393). جواهرالکلام کتاب الحدود. (مترجم: اکبر نایب‌زاده). (ج۱، چاپ دوم). تهران: خرسندی.

26.    Delmage, Enys (2013), "The Minimum Age of Criminal Responsibility: A Medico-Legal Perspective", Youth Justice, SAGE Journals, vol. 13, No. 2, pp. 102-110.
27.    Penal Reform International (2013), Justice for Children Briefing No.4: The Minimum age of criminal responsibility.