تأثیر آبزیپروری بر وضعیت اجتماعی روستاهای استان لرستان
محورهای موضوعی : مطالعات توسعه اجتماعی ایراننوشین اصولی 1 , مریم ابراهیمی 2
1 - استادیار گروه کشاورزی، واحد خرم آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، خرم آباد، ایران
2 - کارشناسی ارشد توسعه روستایی واحد خرم آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، خرم آباد، ایران
کلید واژه: آبزیپروری, وضعیت اجتماعی, توسعه روستایی, استان لرستان,
چکیده مقاله :
این پژوهش باهدف بررسی تأثیر آبزیپروری بر توسعه اجتماعی روستاهای استان لرستان به روش پیمایشی اجرا گردید. این تحقیق از نوع توصیفی - همبستگی میباشد که با استفاده از روش نمونه‌گیری تصادفی تعداد 218 نفر از پرورشدهندگان انتخاب و همچنین تعداد 30 نفر از کارشناسان شیلات مورد بررسی قرار گرفتند. در این مطالعه جمع‌آوری اطلاعات از طریق پرسش‌نامه‌ای که در اختیار نمونه منتخب قرار داده شد و روایی و پایایی آن نیز مورد تأیید قرار گرفت به دست آمد. برای تأیید کفایت نمونه‌گیری انجام شده از جامعه آماری، از آزمون بارتلت و KMO و جهت بررسی نرمال بودن داده‌ها از آزمون کولموگوروف - اسمیرنف استفاده گردید. نتایج حاصل از تجزیه‌وتحلیل داده‌ها از طریق آزمون‌های آماری با استفاده از نرم‌افزار spss، نشان داد آبزیپروری بر تمام شاخص‌های مورد سنجش وضعیت اجتماعی روستاهای استان لرستان تأثیر مثبت و معنی‌داری دارد به‌طوری‌که این شاخص‌ها نسبت به قبل از آبزیپروری بهبود یافته‌اند. نتایج حاصل از توافق سنجی نشان داد که هر دو گروه آبزی پروران و کارشناسان نسبت به بهبود وضعیت اجتماعی آبزی پروران بعد از شروع آبزیپروری توافق نظر دارند. همچنین نتایج اولویتبندی مولفههای اجتماعی در آبزیپروری نشان داد که مؤلفة "افزایش روابط صمیمانه با همسایگان" در رتبه اول و " افزایش نزاع و اختلاف روستائیان با یکدیگر بر سر مسائل آب" به‌عنوان آخرین مؤلفة اجتماعی تحت‌تأثیر آبزیپروری است. نتایج رتبهبندی کانالهای ارتباطی کسب اطلاعات آبزی پروران نشان داد، "مراجعه به افراد دارای سابقه آبزیپروری که اطلاعات فنی بیشتری دارند" مهمترین منبع اطلاعاتی و "مراجعه کارشناسان به مزارع" کم‌اهمیت‌ترین منبع اطلاعاتی آبزی پروران است.
This research was conducted with the aim of investigating the impact of aquaculture on the social development of villages in Lorestan province by using survey research. This research is of descriptive-correlation type, and 218 selected breeders and 30 fisheries experts were investigated using random sampling method. In this study, information was collected through a questionnaire that was provided to the selected sample, and its validity and reliability were also confirmed. Bartlett's and KMO's tests were used to confirm the adequacy of the sampling of the statistical population, and Kolmogorov-Smirnov's test was used to check the normality of the data. The results of data analysis through statistical tests using spss software showed that aquaculture has a positive and significant effect on all indicators measuring the social status of villages in Lorestan province so these indicators have improved compared to before aquaculture. The results of the consensus analysis showed that both groups of aqua culturists and experts agree on the improvement of the social situation of aqua culturists after the start of aquaculture. Also, the results of the prioritization of social components in aquaculture showed that the component of "increasing cordial relations with neighbors" is in the first place, and "increasing quarrels and differences between villagers over water issues" is the last social component affected by aquaculture. The ranking results of the communication channels for obtaining information about aquaculture farmers showed that "referring to people with experience in aquaculture who have more technical information" is the most important source of information and "referring experts to farms" is the least important source of information for aquaculture farmers.
Arjomandi, R., Karbasi, E. and Mugoi, R. (2008). Investigating the environmental effects of Iran's aquaculture. Environmental science and technology. 33 (2): 28-19.
2- Azami, M., Bakhtiari, A. and Shanazi, K. (2018). The effects of dual-purpose aquaculture activity on the livelihood of working households (case study: Hamadan province). Journal of Economic Research and Agricultural Development of Iran. 49 (4): 745-737.
3- Bagheri, A., Ghaffari, O. and Shaban Ali Fami, H. (2014). Factors Affecting Knowledge of Potato Waste Management in Razan. Iranian Journal of Agricultural Economics and Development. 48 (2): 257-269.
4- Behmanesh, Sh., Hosseinzadeh, H., Abdulhai, H. and Sephadari, A. (2017). Problems and obstacles of breeding warm water fish in North Alborz region with emphasis on Gilan province. Aquaculture Development Journal. 11(1): 24-9.
5- Dadgar, Sh., Salehi, H., Haji Mirrahimi, D. and Timuri, M. (2015). Per capita measurement of aquatic consumption and evaluation of obstacles and solutions for the development of consumption in Central Province. Scientific Journal of Iranian Fisheries. 23 (4):17-29.
6- FAO STAT. (2010). Fishery statistical collections. Consumption of Fish and Fishery Products. Available in: www.fao.org.
7- Farashi, Za., Gholamrezaei, S. and Ghanbari Movahed, R. (2020). Investigating factors affecting sustainable aquaculture (case: Lorestan province aquaculture farms). Journal of Economic Research and Agricultural Development of Iran. 2-050 (1): 162-171.
8- Ghaffari, Gha., Mirzaei, H. and Karimi, A. (2012). Investigating the relationship between industry and quality of life (a case study of rural areas of Qorve city). Journal of Rural Development. 3 (1).
9- Haqhdoost Manjili, Sh., Khara, H., alhiari, M. and Nurhosseini, A. (2016). Economic-social effects of rice and fish co-culture development in Gilan province. Aquaculture Development Journal. 9 (4).
10- Javan, J., Alavizadeh, A. and Kermani, M. (2012). The role of diversification of economic activities in sustainable rural development, case study: Semiram city. Geography magazine. 9 (29): 17-43
11- News of the Islamic Republic, Lorestan province. (2022). Lorestan is the leader of aquaculture among non-coastal provinces. Available at www.irna.ir/news
12- Mahmoudian, H. and Mahmoudiani, S. (2017). Investigating the situation of internal migration and urbanization in Iran. With emphasis on the period 2011-2016. United Nations Population Fund, Tehran University of Social Sciences, Department of Sociology and Social Planning, Shiraz University.
13- Mardani Adabi, Y. and Ahmadvand, M. (2013). Evaluation of the socio-economic effects of cellar fish farming in the farms of Boyer Ahmad city. The 4th Congress of Science, Promotion and Education of Agriculture and Natural Resources of Iran. Boali University of Hamedan, Association for Promotion and Education of Agriculture.
14- Mohammadi Tabar, B., Alahiari, M. S. and Bahmanesh, Sh. (2016). Obstacles and limitations of the development of tropical fish breeding in Rasht city. Aquaculture Development Journal (Biological Sciences). 13 (2): 107-124
15- Momeni, M. and Faal Qhayomi, A. (2023). Statistical analyzes using Spss. Author pubhisher.
16- Muddassir, M., Ali Noor, M., Ahmed, A and Aldosari, F. (2017). Journal of the Saudi Society of Agricultural Sciences. Awareness and adoption level of fish farmers regarding recommended fish farming practices in Hafizabad, Pakistan. www.ksu.edu.sa .www.sciencedirect.com.
17- Organization of Fisheries of Lorestan Province. (2023). The country's cold water fish breeding capital. Available at http://www.shilatlorestan.ir/site/tarikcheh.aspx.
18- Pravakar, P., Sarker, B., Rahman, M., and Hossain, B. (2013). Present Status of Fish Farming and Livelihood of Fish Farmers in Shahrastiupazila of Chandpur District. Bangladesh, American-Eurasian Journal of Agriculture and Environmental Science. 13 (3): 391-397
19- Salehi, H. (2003). Research needs of aquaculture economics in Iran. Scientific Journal of Iranian Fisheries. 11 (4): 57-96.
20- Seidi, F. and Kolahi, M. (2022). Factors affecting the management and sustainable development of watershed villages in Ahmadabad district of Mashhad. Iranian Journal of Social Development Studies. 14 (56): 101-112.
21- Sepherdoost, H., and Barooti, M. (2023). Developments in employment in Lorestan province with the method of transition analysis- Sahm. Population journal. 89 (90). Downloaded from populationmag.ir.
22- Shabanali Femi, H. and Mohammadzadeh Nasrabadi, Ma. (2013). Rural industries. Payam Noor University Publications.
23- Shahraki, M. and Sharifzadeh, M. (2016). Evaluation of the position of aquaculture in the sustainable livelihood of farmers in Zahedan city. Rural Research. 6 (1): 116-97.
24- Shayan, M., Yaghfouri, H. and Miri, M. (2017). Investigating the impact of shrimp farms on rural development, case study: Choebde region, Abadan city. Journal of Geographical Sciences. 13 (27): 83-98.
25- Taleb, M., Souri, F. Tajbakhsh, Gh. and Yusefvand, S. (2015). Halil Ektashfi Socio-economic dimensions of the quality of life of rural employees of fish farming units, the subject of research: rural employees of fish farming units of Selesh city. Scientific-Research Journal of Spatial Planning (Geography). 4 (12): 65-86
تأثیر آبزیپروری بر وضعیت اجتماعی روستاهای استان لرستان
چکیده:
این پژوهش باهدف بررسی تأثیر آبزیپروری بر توسعه اجتماعی روستاهای استان لرستان به روش پیمایشی اجرا گردید. این تحقیق از نوع توصیفی - همبستگی میباشد که با استفاده از روش نمونه‌گیری تصادفی تعداد 218 نفر از پرورشدهندگان انتخاب و همچنین تعداد 30 نفر از کارشناسان شیلات مورد بررسی قرار گرفتند. در این مطالعه جمع‌آوری اطلاعات از طریق پرسش‌نامه‌ای که در اختیار نمونه منتخب قرار داده شد و روایی و پایایی آن نیز مورد تأیید قرار گرفت به دست آمد. برای تأیید کفایت نمونه‌گیری انجام شده از جامعه آماری، از آزمون بارتلت و KMO و جهت بررسی نرمال بودن داده‌ها از آزمون کولموگوروف - اسمیرنف استفاده گردید. نتایج حاصل از تجزیه‌وتحلیل داده‌ها از طریق آزمون‌های آماری با استفاده از نرم‌افزار spss، نشان داد آبزیپروری بر تمام شاخص‌های مورد سنجش وضعیت اجتماعی روستاهای استان لرستان تأثیر مثبت و معنی‌داری دارد به‌طوری‌که این شاخص‌ها نسبت به قبل از آبزیپروری بهبود یافته‌اند. نتایج حاصل از توافق سنجی نشان داد که هر دو گروه آبزی پروران و کارشناسان نسبت به بهبود وضعیت اجتماعی آبزی پروران بعد از شروع آبزیپروری توافق نظر دارند. همچنین نتایج اولویتبندی مولفههای اجتماعی در آبزیپروری نشان داد که مؤلفة "افزایش روابط صمیمانه با همسایگان" در رتبه اول و " افزایش نزاع و اختلاف روستائیان با یکدیگر بر سر مسائل آب" به‌عنوان آخرین مؤلفة اجتماعی تحت‌تأثیر آبزیپروری است. نتایج رتبهبندی کانالهای ارتباطی کسب اطلاعات آبزی پروران نشان داد، "مراجعه به افراد دارای سابقه آبزیپروری که اطلاعات فنی بیشتری دارند" مهمترین منبع اطلاعاتی و "مراجعه کارشناسان به مزارع" کم‌اهمیت‌ترین منبع اطلاعاتی آبزی پروران است.
واژگان کلیدی: آبزیپروری، وضعیت اجتماعی، توسعه روستایی، استان لرستان
مقدمه:
در دهه‌های اخیر توسعه روستایی در ایران پیوسته به‌عنوان یک ضرورت مطرح بوده است. ولی با توجه به همه کوشش‌های انجام شده و نیز به دلیل رشد مناسبات تازه در کشور فاصله میان روستا و شهر بیشتر گردیده است. افزون بر این توزیع نامتعادل سرمایه‌گذاری‌ها و تفاوت در میزان برخورداری از خدمات و تسهیلات رفاهی بین روستا و شهر کاملاً مشهود است. آنچه اکنون کشور ایران به‌عنوان یک مشکل با آن مواجه است مهاجرت‌های بی‌رویه و حتی تخلیه کامل روستاها می باشد که نتیجه آن رکود کشاورزی و دامپروری است؛ بنابراین اتخاذ طرح‌های اشتغال‌زا در کشور ضروری است و با توجه به اینکه جمعیت روستایی نزدیک به 85 در صد جمعیت کشور را تشکیل میدهد بنابراین توسعه می‌تواند در کاهش مشکل بیکاری مؤثر باشد (Shayan et al., 2017).
روند تمرکز جمعیت در شهرها و تخلیه روستاها، نه‌تنها بهره‌مندی از توان طبیعی کشور را با چالش اساسی روبرو نموده، بلکه روستائیان تولیدکننده و کم‌توقع را به مصرف‌کنندگان آسیب‌پذیر در حاشیه شهرها بدل نموده است. این در حالی است که رویکرد جدید روستازیستی و روستاگزینی می‌تواند بخشی از این مشکلات را مرتفع نماید (Seidi and kolahi., 2022).
باگذشت بیش از نیم‌قرن و اجرای بسیاری از الگوهای نظری و تجربی در روستاهای کشورهای درحال‌توسعه، بی‌تردید صنعتی‌شدن به‌عنوان رویکرد غالب توسعه در دهه‌های اخیر از جایگاه ویژه‌ای برخوردار بوده است، به‌طوری‌که در برخی از مناطق روستایی کشور ما نیز سرمایه‌گذاری‌هایی در راستای دستیابی به اهداف صنایع روستایی صورت‌گرفته است که این امر سبب مزیت نسبی این مناطق شده است (Shabanali Femi and Mohammadzadeh Nasrabadi, 2013). در واقع صنعتی‌کردن نواحی روستایی یکی از راهبردهای توسعه مناطق روستایی است که باهدف بهبود کیفیت زندگی روستائیان به اجرا درآمدند (Ghaffari et al., 2012). در این بین واحدهای تولیدی پرورش ماهی، یکی از این واحدهای صنعتی هستند که وابسته به مزیت‌های نسبی موجود در مکان‌های جغرافیایی هستند که اغلب در مناطق روستایی قرار دارند. بررسی‌ها نشان میدهد پرورش ماهی در دو دهه اخیر بیشترین رشد را در بین سایر بخش‌های تولید غذا داشته است. گزارش سازمان خوار و بار جهانی در بین عملکرد 70 سیستم پرورشی نشان میدهد، این فعالیت تنها منبعی است که بیشترین انگیزش‌ها برای فقرزدایی به‌ویژه در مناطق روستایی را دارد (Arjomandi et al., 2008).
آبزیپروری به دلیل اینکه نقش بسیار تعیین‌کننده‌ای در ایجاد اشتغال و تولید ثروت در مناطق مستعد داشته است در حال حاضر به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین فعالیت‌هایی شناخته میشود که از سوی دولتمردان کشور برای توسعه بخش کشاورزی و روستاهای واقع شده در این مناطق مستعد، مورد تأکید و سیاست‌گذاری قرار گرفته است به‌طوری‌که در جدیدترین سیاستهای ابلاغ شده ملی برای ایجاد تحرک و اشتغال و سرمایه‌گذاری، این فعالیت به‌عنوان اصلی‌ترین زیربخش برای تحرک اقتصاد مناطق مربوطه ابلاغ شده است؛ بنابراین آبزیپروری، به‌عنوان فعالیتی کشاورزی، از رویکردهای اخیر توسعه کشاورزی در مناطق روستایی به شمار می‌رود که افزون بر جایگاه مهمی که در تولید غذا و امنیت غذایی دارد، نقش بسزایی در اشتغال‌زایی نیز ایفا می‌کند (Azami et al., 2018).
گسترش آبزیپروری از طرق مختلفی همچون استفاده چندمنظوره از منابع محدود، جابه‌جایی فعالیت‌های معیشتی با فعالیت‌های نقدی، تغییر جهت تولید نهادهها به سمت آبزیپروری و فراهم‌آوردن فرصت‌های شغلی کشاورزی می‌تواند در توسعه، عمران، آبادانی، ایجاد درآمد و توسعه اقتصادی - اجتماعی روستاها نقش عمده‌ای را ایفا نماید (Javan et al., 2012).
برخورداری ایران از منابع عظیم آبزیان در شمال و جنوب و امکان پرورش ماهی در آب‌های سطحی طبیعی ساکن و غیرساکن (استخرهای پرورش ماهی سرد آبی و دومنظوره)، حکایت از ظرفیت‌های فراوان و توان بالقوه کشور در کسب ارزش‌افزوده و ایجاد اشتغال قابل‌توجه در این زیر بخش است. تجاری‌سازی آبزیپروری، استفاده از صنایع تبدیلی ماهی و آبزیپروری خرد می‌تواند فرصت‌های خوبی را برای آبزی پروران به‌خصوص زنان روستایی ایجاد کرده و موجب توانمندی اجتماعی – اقتصادی آنان شود. پژوهشها نشان داده که بخش شیلات و آبزیپروری در مقایسه با سایر زیربخش‌های کشاورزی آسیب‌های زیست محیطی کمتری دارد و توجه به این بخش می‌تواند کمک قابل توجهی به توسعه اجتماعی - اقتصادی روستاها کند. (Bagheri et al., 2014)
استان لرستان، با وجود منابع غنی طبيعی، تنوع آب و هوایی، آب فراوان، دشت‌های وسيع، معادن متنوع، نيروی كار جوان و فراوان و سرشار از قابلیت‌های گردشگری در بين استان‌های كشور و در اقتصاد ملی موقعيت ضعيفی داشته و طی سال‌های گذشته، نتوانسته است به‌تناسب توانمندی‌ها و فرصت‌های خود از اقتصاد ملی سهم مناسبی كسب كند. توجه به مسائلی نظير بروز فراگير فقر و بيکاری، وضع نامناسب توزیع درآمد، عدم امکان به‌کارگیری قابلیت‌های اقليمی و طبيعی در فرآیندهای صنعتی و كشاورزی، نوسانات پر شدت روند سرمایه‌گذاری توليدی، عدم بهره‌مندی از شرایط زیرساختی و اعتبارات عمرانی مناسب، ميزان بالای بار تکفل خانوار و بعضاً روند كاهنده بهره‌وری، همگی از محدودیت‌ها و نقاط ضعف استان به شمار می‌آیند كه در شرایط خطير و حساس آینده، فرآیند باز توليد مدارهای عقب‌ماندگی و توسعه‌نیافتگی در استان را بيش از پيش تداوم و شدت می‌بخشد و منجر به بالارفتن آمار بیکاری در استان و رشد بالای مهاجرت شده است (Sepehrdoost and Barooti., 2023)، بطوریکه طبق آمارها استان لرستان اولین استان مهاجر فرست به نقاط دیگر کشور طی سال‌های 1390 تا 1395 میباشد (Mahmoudian and Mahmoudiani., 2017). همچنین وضعیت مهاجرت روستاییان به شهرهای لرستان روند افزایشی دارد و موجب شده که علاوه بر کاهش جمعیت فعال در بخش کشاورزی و دامداری، جمعیت غیرمتخصص جویای کار در بخش‌های دیگر شهرها با افزایش مواجه شود. با توجه به اینکه در روند توسعه استان ضریب شهرنشینی رو به افزایش و سهم روستاییان از کل جمعیت رو به کاهش گذاشته است اگر به دنبال آن هستیم که روند مهاجرت را کند نماییم راهی جز ایجاد اشتغال و فرصت‌های شغلی در روستاها و مناطق روستایی با توجه به ظرفیت‌های بالا و بی‌نظیر استان در این بخش نخواهیم داشت.
استان لرستان به دلیل وضعیت خاص توپوگرافی و شرایط اقلیمی و میزان بارش مناسب از پتانسیل بالا و شرایط بسیار مناسبی برای پرورش و تولید انواع ماهی سردابی به‌ویژه قزل‌آلا و نیز تولید انواع ماهی گرمابی برخوردار است. وجود چندین رودخانه دایمی، سراب‌ها و چشمه‌های پرآب و همچنین سدها و آبگیرهای دائمی و فصلی این موضوع را تصدیق می‌کند. لرستان دارای ۲ هزار و ۵۰۰ کیلومتر رودخانه فصلی و دائمی و ۵۰ آبشار است و شرایط آب و هوایی چهارفصل این استان موقعیت بی نظیری را در شهرهای مختلف آن برای رونق بخش شیلات و پرورش انواع ماهیان سردآبی، گرمابی، خاویاری و زینتی فراهم کرده است (News of the Islamic Republic, Lorestan province. 2022).
طبق گزارش‌های سازمان شیلات استان لرستان در سال 1395، این استان در بین استان‌های غیر ساحلی يکی از استان‌های فعال در صنعت آبزیپروری است که از ظرفیت 5/13 میلیارد مترمکعب آب شیرين و 23 رود در سه حوضه آبريز رودهاي دز، کرخه و مرکزي برخوردار است. بنابراين با وجود اين منابع آبی فراوان، پتانسیل بسیار بالایی در توسعه پرورش ماهی دارد که در صورت برنامه‌ریزی مناسب میتوان از اين ظرفیت براي توسعه اقتصادي و اجتماعی در اين استان استفاده کرد (Farashi et al., 2020).
استان لرستان در بین استان‌های غیر ساحلی رتبه اول و در کشور رتبه چهارم را در پرورش مزارع شیلات به خود اختصاص داده است. این استان با دارابودن رتبه نخست تولید ماهیان سردابی و بچه‌ماهی، دارای ظرفیت مناسب و مستعد سرمایه‌گذاری و توسعه صنعت شیلات است. علی‌رغم توانایی‌هایی که در این استان در زمینه آبزیپروری به چشم می‌خورد؛ اما متأسفانه به دلیل عدم توجه کافی برای سرمایه‌گذاری مناسب، عدم ایجاد زیرساختهای مناسب، عدم تخصیص اعتبارات و تسهیلات بانکی ارزان‌قیمت، زیربخش شیلات و آبزیان از توسعه مناسب برخوردار نبوده است؛ طی سنوات اخیر به دلیل افزایش هزینه‌های تولید، سرمایه‌گذاری‌های مناسبی به‌ویژه در حوزه مجتمع‌های پرورش ماهی و همچنین واحدهای بزرگ‌مقیاس برای بهره‌گیری از ظرفیت رودخانه دائمی استان انجام نشده است؛ لذا میتوان با برنامه‌ریزی و سرمایه‌گذاری مناسب و تزریق اعتبارات و جذب سرمایه‌گذاران گام مهمی برای رونق، ایجاد اشتغال، افزایش درآمد و توسعه استان برداشت (Salehi, 2003).
بنابراین، پژوهش حاضر در قالب مطالعه‌ای اکتشافی و به روش پیمایشی به بررسی تأثیر آبزیپروری بر توسعه بعد اجتماعی روستاهای استان لرستان پرداخته تا راهکارهای مناسب در این زمینه ارائه گردد. پژوهش‌های زيادي در این راستا انجام‌گرفته که در اين قسمت به چند مورد اشاره شده است:
طالب و همکاران (Taleb et al., 2015) در تحلیل اکتشافی ابعاد اجتماعی - اقتصادي کیفیت زندگی کارکنان روستایی واحدهاي پرورش ماهی موردپژوهی: کارکنان روستایی واحدهاي پرورش ماهی شهرستان سلسله، این گونه اظهار داشتند که جمع‌بندی نتایج سه تحلیل اکتشافی، تأییدي و زمینه‌ای نشان داد که سـهم عوامـل برگرفتـه از بعد اجتماعی بر کیفیت زندگی کارکنان روستایی واحدهاي پرورش ماهی در شهرستان سلسله بیشتر از بعد اقتصادي است. ازآنجایی‌که هدف اصلی تأسیس واحدهاي پرورش ماهی دسـتیابی بـه اشـتغال و امنیـت پایـدار اقتصـادي - اجتماعی در منطقه بوده و از اهمیت بسیاري برخوردار است، ولی این امر غفلت از بعد زیست‌محیطی توسعه پایدار را طلب نمی‌کند.
یافتههای تحقیق اعظمی و همکاران (Azami al., 2018) با عنوان اثرات فعاليت واحدهاي آبزیپروری دومنظوره بر معيشت خانوارهاي شاغل در استان همدان، نشان داد که آبزیپروری بر بهبود سرمایه‌های پنج‌گانه معیشتی (طبیعی، مالی، فیزیکی، انسانی و اجتماعی) افراد مورد بررسی تأثیر داشته است. بر پایه نتایج تحلیل رگرسیون چندگانه، سرمایه‌های مالی، انسانی، طبیعی، و اجتماعی به ترتیب بیشترین اثر را بر سطح معیشت خانوارهای آبزی پرور داشته است. همچنین، یافته‌ها نشان از وجود رابطه مثبت و معنیدار بین سرمایه‌های پنج‌گانه معیشتی با سطح معیشت خانوارهای شاغل در این فعالیت دارد.
در تحقیق محمدی تبار و همکاران (Mohammadi Tabar et al., 2016) باهدف شناسایی موانع و محدودیتهای توسعه پرورش ماهیان گرمابی شهرستان رشت، مشکلات در قالب چهار حیطه اقتصادی، اجتماعی، مدیریتی و آموزشی - ترویجی، دسته‌بندی گردید. بازنگری سیاستهای حمایتی و رفع موانع تولید و برگزاری دورههای آموزشی کاربردی برای ارتقای سطح مهارتهای فنی پرورشدهندگان و اعطای وامهای کمبهره، حل مشکلات مربوط به گرانی نهادهها، تأمین آب به‌موقع و ترویج فرهنگ مصرف ماهی و ایجاد زیرساختهای لازم برای فراوری و نگهداری ماهیان پرورشی از پیشنهادهای این مطالعه کاربردی بوده است.
موداسیر و همکاران (Muddassir et al, 2017) در تحقیق خود نشان دادند که ارتباط معناداری بین ویژگی‌های اجتماعی و اقتصادی مانند سن، تحصیلات، اندازه زمین، دانش آبزیپروری و کیفیت آب با پایداری آبزیپروری دارد. دررابطه‌با توسعه آبزی پر.ری پایدار، محققان معتقدند که استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها و درمان‌های شیمیایی به دلیل اثرات منفی و عوارض متعدد بر روی انسان و آبزیان، مورد انتقاد قرار گرفته است.
بهمنش و همکاران (Behmanesh et al., 2017) در تحقیقی با بررسی مشکلات و موانع ماهیان گرم آبی در منطقه البرز شمالی در جمع‌بندی نتایج حاصل از این بررسی آمده است که پرورش ماهیان گرم آبی در استان با مشکلات اساسی روبرو بوده است.
در پراواکار و همکاران (Pravakar et al., 2013)، در تحقيقي با نام «وضعيت معيشت پرورشدهندگان ماهي در بنگلادش»، وضعيت پرورشدهندگان ماهي را با درنظرگرفتن عـواملي ماننـد انـدازه و عمق استخر، نوع مالكيت آن، نوع گونه‌های پرورشـي و گنجـايش اسـتخر، عمليـات غـذادهي، بازاريابي و هزينة توليد ماهي بررسي كردند. یافتههای ايـن مطالعـه نشـان دادنـد كـه سـرماية انساني (ساختار مذهبي، تعداد افراد خانوار، سطح سواد)، سرماية مادي (منبع اعتبارات، وضعيت اشتغال و درآمد سالانة خانوار)، سرماية فيزيكي (تسهيلات سلامت، منـابع آب شـرب سـالم)، و سرماية اجتماعي (آموزش‌های آبزیپروری و موقعيـت اجتمـاعي پرورشدهندگان)، در بهبـود وضعيت معيشت پرورشدهندگان نقش دارند.
باتوجه به پیشینه تحقیق، این فرضیه که آبزیپروری بر وضعیت اجتماعی روستاییان اثرگذار است و می‌تواند منجر به توسعه این بعد در روستا شود شکل گرفت و برای آزمون این فرضیه، در این تحقیق سعی شد تا اثرات آبزیپروری بر جنبه‌های مختلف وضعیت اجتماعی روستاییان آبزی پرور موردمطالعه قرار بگیرد؛ لذا مدل مفهومی تحقیق به شکل زیر ترسیم شد.
شکل 1- مدل مفهومی تحقیق
اهداف تحقیق:
1- بررسی تأثیر آبزیپروری بر وضعیت اجتماعی روستاییان
2- اولویتبندی مولفههای اجتماعی تحت‌تأثیر آبزیپروری
3- توافق سنجی بین نظرات کارشناسان و آبزی پروران در خصوص تأثیر آبزیپروری بر وضعیت اجتماعی روستاییان
4- شناخت و اولویتبندی کانالهای ارتباطی کسب اطلاعات آبزی پروران
مواد و روش‌ها:
در این پژوهش از روش تحقیق توصیفی – همبستگی استفاده شده است. باتوجه‌به ماهیت پژوهش، ابتدا با بهره‌گیری از مطالعات کتابخانه‌ای به جمع‌آوری اطلاعات پایه و بررسی ادبیات موضوع پرداخته شد و در ادامه با استفاده از روش تحقیق پیمایشی و با استفاده از ابزار پرسش‌نامه محقق ساخت و مصاحبه داده‌های آماری استخراج گردید و سپس برای مجموعه شاخص‌های مربوط به هر کارکرد و میزان توجه به این شاخص‌ها در وضعیت موجود بررسی به عمل آمد و داده‌ها به‌صورت کمی تبدیل و با استفاده از روش‌های آماری توصیف و تحلیل شدند.
محدوده موردمطالعه در این تحقیق شهرستان‌های خرمآباد، ازنا، دورود، پلدختر، دوره چگنی، کوهدشت، دلفان، سلسله، بروجرد، الیگودرز از استان لرستان بود و جامعه آماری بهره‌برداران واحدهای پرورش ماهی شهرستان‌های ده‌گانه استان لرستان که بالغ بر 509 واحد بودند را تشکیل دادند و حجم نمونه نیز با استفاده از فرمول کوکران به تعداد 218 واحد برآورد گردید و همچنین تعداد 30 نفر از کارشناسان و متخصصان در حوزه آبزیان، اقتصاد کشاورزی، توسعه کشاورزی و آموزش و ترویج کشاورزی که در سازمان جهاد کشاورزی استان، اداره کل شیلات استان مشغول بکار بودند به‌عنوان جامعه موردمطالعه بررسی شدند. در این تحقیق از روش نمونه‌گیری تصادفی ساده واحدهای پرورش ماهی و کارشناسان نمونه انتخاب شدند. جدول شماره 1 تعداد افراد انتخاب شده از هر شهرستان را نشان میدهد.
جدول 1- حجم جامعه موردمطالعه، نمونه بر حسب شهرستان
(برای انتخاب آبزی پروران)
شهرستان | حجم جامعه موردمطالعه | حجم نمونه |
دورود | 135 | 57 |
الیگودرز | 108 | 46 |
ازنا | 86 | 36 |
خرمآباد | 53 | 23 |
الشتر | 48 | 16 |
بروجرد | 36 | 16 |
دلفان | 14 | 6 |
چگنی | 13 | 6 |
پلدختر | 12 | 5 |
کوهدشت | 4 | 2 |
جمع | 509 | 218 |
جمع‌آوری اطلاعات و آمار موردنیاز در این تحقیق، در دو بخش انجام‌گرفته است:
بخش اول، جمع‌آوری اطلاعات در زمینه مبانی نظری موضوع و سوابق تحقیقات انجام شده بود که با استفاده از روش مطالعه کتابخانه‌ای، کاوش کامپیوتری از طریق منابع اطلاع‌رسانی و جستجو در اینترنت صورت‌گرفته است.
بخش دوم، جمع‌آوری اطلاعات و آمار موردنیاز از آبزی پروران منطقه و کارشناسان استان مورد پژوهش بوده است که با به‌کارگیری پرسش‌نامه، در قالب عملیات میدانی انجام‌گرفته است؛ لذا پرسش‌نامه آبزی پروران و کارشناسان به‌صورت جداگانه و بر اساس اهداف، سؤال‌ها و فرضیات پژوهش حاضر، طراحی و در چند بخش تدوین گردید.
به‌منظور روایی ابزار سنجش (پرسش‌نامه)، چندین نسخه از آن در اختیار افراد صاحب‌نظر (اساتید گروه شیلات در دانشگاه و متخصصین مدیریت شیلات استان لرستان و سازمان جهاد کشاورزی استان لرستان) قرار داده شد تا نظرات اصلاحی خود را عنوان کنند. پس از استفاده از نقطه‌نظرات این افراد، پرسش‌نامه نهایی تکمیل و تدوین گردید. پس از اصلاحات موردنیاز، پرسش‌نامه تصحیح شده آماده سنجش اعتبار گردید. برای تعیین میزان اعتبار پرسش‌نامه، تعداد 40 نسخه از پرسش‌نامه‌های آبزی پروران و کارشناسان مشابه جامعه موردمطالعه تکمیل گردید و در نهایت از طریق ضریب کرونباخ آلفا، اعتبار آن تعیین گردید. ضریب مذکور در این پرسش‌نامه بزرگ‌تر از 7% بود که باتوجه‌به حد مطلوب برای آلفای کرونباخ ضریب پایایی فوق مطلوب است و میتوان گفت شاخص‌های تعیین شده از نظر میزان اعتبار و پایایی قابل‌قبول است.
به‌منظور تحلیل داده‌ها از آمارهای استنباطی ضریب همبستگی اسپیرمن و آزمون‌های کولموگروف - اسمیرنوف و همچنین به‌منظور تعیین اختلاف میانگین دو جامعه از آزمون‌های تی (t-test) و تی زوجی و فریدمن استفاده شده است. کفایت نمونه‌گیری با استفاده از آزمون بارتلت و KMO انجام‌گرفته است.
یافتههای تحقیق:
پس از تکمیل‌شدن پرسش‌نامه، کدگذاری اطلاعات پرسش‌نامه انجام گرفت و توصیف و تجزیه‌وتحلیل داده‌ها با استفاده از نرم‌افزارهای آماری SPSS صورت پذیرفت. جهت تجزیه تحلیل داده‌ها از آمار توصیفی و استنباطی استفاده شده است. در قسمت آمار توصیفی، درصد فراوانی و اولویتبندی شاخص‌ها انجام گرفت و برای سطح‌بندی متغیرها از معیار میانگین استفاده شد. در قسمت آمار استنباطی، پس از تأیید کفایت نمونه‌گیری انجام شده از جامعه آماری و بررسی نرمال بودن داده‌ها در نهایت، به‌منظور بررسی اثرات آبزیپروری بر وضعیت اجتماعی روستاهای استان لرستان، از تحلیل‌های آماری بر اساس مجموعه آزمون‌های میانگین، تی تک نمونه‌ای، تی‌زوجی و فریدمن استفاده شده است.
1- پیش آزمون‌ها:
1-1- تعیین روایی و پایایی پرسش‌نامه
پرسش‌نامه این تحقیق برای آبزی پروران و کارشناسان به‌صورت جداگانه طراحی گردیده است؛ حجم نمونه آماری بر مبنای روش کوکران حداقل 218 نفر از آبزی پروران و 30 نفر از کارشناسان این حوزه در استان لرستان میباشد. به همین منظور از میان 220 پرسش‌نامه توزیع شده در جامعه آماری آبزی پروران، تعداد 218 پرسش‌نامه (نرخ پاسخ: 5/99 درصد) و همچنین از میان 32 پرسش‌نامه توزیع شده در جامعه آماری کارشناسان، تعداد 30 پرسش‌نامه (نرخ پاسخ: 7/93 درصد) برای انجام تحلیل‌های آماری مناسب تشخیص داده شده است.
در بررسی روایی پرسش‌نامه، از 3 نفر از متخصصین و کارشناسان شیلات و سازمان جهاد کشاورزی استان لرستان درخواست شد پس از مطالعه دقیق ابزار، دیدگاه‌های اصلاحی خود را به‌صورت کتبی ارائه نمایند. همچنین تأکید شد که در ارزیابی کیفی پرسش‌نامه، موارد رعایت دستور زبان، استفاده از کلمات مناسب، اهمیت سؤالات، قرارگیری سؤالات در جای مناسب خود، زمان تکمیل ابزار طراحی شده را مدنظر قرار دهند. پس از جمع‌آوری نظرات متخصصین، تغییرات لازم در ابزار موردتوجه قرار گرفت.
در بررسی پایایی پرسش‌نامه نیز، پس از جمع‌آوری 30 پرسش‌نامه ابتدایی در میان جامعه و نمونه آماری، پایایی ابزار سنجش پژوهش با استفاده از معیار آلفای کرونباخ در نرم‌افزار SPSS مورد بررسی قرار گرفت. حد مطلوب برای آلفای کرونباخ پرسش‌نامه می‌بایست بزرگ‌تر یا مساوی 7/0 باشد، جدول 2 نتایج بررسی پایایی پرسش‌نامه پژوهش را نشان میدهد.
جدول 2- بررسی پایایی ابزار پژوهش
بعد | تعداد سؤالات | آلفای کرونباخ |
وضعیت اجتماعی | 13 | 713/0 |
مطابق با جدول 2، نتایج بدست آمده در بررسی پایایی ابزار پژوهش نشان میدهد که پایایی ابزار گردآوری داده‌ها به تأیید رسیده است.
قبل از انجام تحلیل داده‌ها و ورود به مجموعه آزمون‌های مورداستفاده در این تحقیق می‌بایست از کفایت نمونه جمع‌آوری شده اطمینان حاصل شود. سؤال اساسی در این بخش عبارت است از این که آیا تعداد داده‌های جمع‌آوری شده از نظر اندازه نمونه و رابطه بین متغیرها مناسب میباشد یا خیر؟(Momeni and Faal Qhayumi, 2023). به‌منظور بررسی کفایت نمونه‌گیری از شاخص KMO1 و آزمون بارتلت2 استفاده میشود که با استفاده از نرم‌افزار SPSS قابل‌محاسبه هستند.
جدول 3- نتایج حاصل از بررسی کفایت نمونه‌گیری با استفاده از دو آزمون KMO و بارتلت
ابعاد | آزمون KMO | آزمون بارتلت |
وضعیت اجتماعی | 820/0 | 003/0Sig = |
باتوجه‌به نتایج جدول 3، حد مطلوب برای آزمون KMO (بزرگ‌تر و یا مساوی 6/0) و آزمون بارتلت (Sig کمتر از 05/0) برای داده‌های تحقیق مناسب تشخیص داده شد.
1-3- آزمون کولموگوروف – اسمیرنف:
محقق برای اینکه تشخیص دهد که در این تحقیق باید از آزمون‌های پارامتریک استفاده کند یا آزمون‌های ناپارامتریک، از تست کولموگوروف– اسمیرنف بهره گرفته است. به‌عبارت‌دیگر، آزمون کولموگروف - اسمیرنوف، نرمال نبودن توزیع داده‌ها را نشان میدهد. باید خاطرنشان کرد که اگر تست کولموگروف - اسمیرنوف رد شود، داده‌ها دارای توزیع نرمال هستند و امکان استفاده از آزمون‌های آماری پارامتریک برای تحقیق، وجود دارد. بالعکس، اگر تست کولموگروف - اسمیرنوف تأیید شود، یعنی داده‌ها دارای توزیع نرمال نیستند، بنابراین باید از آزمون‌های ناپارمتریک در تحقیق استفاده کنیم.
جدول 4- آزمون کولموگوروف – اسمیرنف برای متغیرهای تحقیق
آزمون | کولموگوروف – اسمیرنف | سطح معناداری |
وضعیت اجتماعی | 578/0 | 744/0 |
همان گونه که در جدول 4 مشاهده میگردد آزمون کولموگروف اسمیرنوف برای نمره متغیر تحقیق معنادار نیست و بنابراین متغیر تحقیق دارای توزیع نرمال بوده و میتوان از تحلیل‌های پارامتریک برای آن استفاده کرد.
2- آمار توصیفی:
آمار توصیفی در این تحقیق به دو بخش عمده تقسیم میشود. در بخش اول یافتههای توصیفی مربوط به آبزی پروران بررسی میشود و در ادامه یافتههای توصیفی مرتبط با کارشناسان مورد ارزیابی قرار می‌گیرد.
الف- یافتههای توصیفی آبزی پروران:
در بررسی وضعیت جمعیت‌شناختی نمونه آماری مشخص گردید که از میان آبزی پروران پاسخ‌دهنده، بانوان با فراوانی 11.0 درصد معادل 24 نفر کمترین افراد را در میان نمونه آماری تشکیل میدهند و آقایان با 89.0 درصد معادل 194 نفر در رتبهی اول قرار دارند. همچنین از میان کارشناسان پاسخ‌دهنده، بانوان با فراوانی 27.0 درصد معادل 8 نفر کمترین افراد را در میان نمونه آماری تشکیل میدهند و آقایان با 83.0 درصد معادل 22 نفر در رتبهی اول قرار دارند. سایر یافتههای توصیفی تحقیق مرتبط با آبزی پروران در جدول زیر آورده شده است.
جدول 5- توزیع افراد پاسخگو (آبزی پروران)
متغیر | نتایج | |||||||||
وضعیت تاهل | مجرد: 48 نفر | متاهل: 170 نفر | ||||||||
سن | 20 تا 30 سال:36 نفر | 31 تا 40 سال: 87 نفر | 41 تا 50 سال: 86 نفر | 51 تا 60 سال: 49 نفر | ||||||
تحصیلات | دیپلم و زیر دیپلم: 33 | فوق‌دیپلم: 42 | لیسانس: 59 | فوق‌لیسانس: 42 | دکترا: 42 | |||||
نوع مالکیت | استیجاری:45 نفر | خصوصی: 74 نفر | شراکتی: 39 نفر | تعاونی: 19 نفر | دولتی: 41 نفر | |||||
سابقه فعالیت | کمتر از 5 سال: 54 نفر | 5-10 سال:60 نفر | 11– 15 سال:33 نفر | 16- 20 سال:32 نفر | بالاتر از 20 سال:39 نفر | |||||
نیروی کار | خانوادگی: 85 | مشارکتی: 21 | اجارهای: 27 | کارگری: 37 | سایر: 38 | |||||
موقعیت جغرافیایی | دورود: 57 نفر | خرمآباد: 46 نفر | الیگودرز: 36 نفر | ازنا: 23 نفر | بروجرد: 16 نفر | الشتر: 21 نفر | نورآباد: 6 نفر | پلدختر: 5 نفر | چگنی: 6 نفر | کوهدشت: 2 نفر |
جدول 5، تجمیعی از اطلاعات توصیفی آبزیپروران را نشان میدهد. بر اساس جدول فوق، غالب آبزی پروران متأهل بوده و بیشتر میانگین سنی 31-40 سال دارند. همچنین از لحاظ تحصیلات، اکثر آبزیپروران دارای مدرک دانشگاهی لیسانس هستند. از لحاظ نوع مالکیت استخر پرورش آبزی، اکثر نمونهی آماری دارای مالکیت خصوصی هستند. بررسیهای به عمل‌آمده نشان میدهد که سابقه فعالیت اکثر پاسخ‌دهندگان 5-10 سال میباشد که نشان از تجربهی نسبتاً بالای آبزیپروران است. در خصوص نیروی کار نیز، نتایج نشان داد که اکثر نیروی کار استخرهای پرورش ماهی از اعضای خانواده آبزیپروران میباشد. در واقع، آبزیپروری بستری برای اشتغال اعضای خانواده صاحبان استخرهای پرورش آبزیان شده است. در نهایت، نتایج نشان داد که موقعیت جغرافیایی اکثر جامعه نمونه در شهرستان خرمآباد میباشد.
ب- یافتههای توصیفی کارشناسان:
در ادامه یافتههای توصیفی مرتبط با کارشناسان در قالب جدول زیر آورده شده است:
جدول 6- توزیع افراد پاسخگو (کارشناسان)
متغیر | نتایج | |||||||
سن | 20 تا 30 سال:6 نفر | 31 تا 40 سال: 15 نفر | 41 تا 50 سال: 8 نفر | 51 تا 60 سال: 1 نفر | ||||
تحصیلات | دیپلم و زیر دیپلم: 1 نفر | فوق‌دیپلم:1 نفر | لیسانس: 11 نفر | فوق‌لیسانس: 14 نفر | دکترا: 3 نفر | |||
سابقه کار | کمتر از 5 سال: 5 نفر | 5-10 سال: 4 نفر | 11– 15 سال: 11 نفر | 16- 20 سال: 7 نفر | بالاتر از 20 سال: 3 نفر | |||
همان گونه که جدول فوق نشان میدهد، میانگین سنی اکثر کارشناسان، 31 تا 40 سال میباشد. همچنین مدرک تحصیلی اکثریت آنها لیسانس بوده است. در نهایت، سابقه کار در بین اکثر کارشناسان مورد بررسی در این تحقیق، 11-15 سال میباشد که این نتایج وجود تجربهی بالای جامعهی کارشناسان را نشان میدهد.
3- آمار استنباطی:
در این بخش به تجزیه‌وتحلیل داده‌های استنباطی پرداخته میشود. در واقع، فرضیههای تحقیق در این بخش بررسی میگردند.
3-1- بررسی تأثیر آبزیپروری بر وضعیت اجتماعی روستاییان:
جهت بررسی این فرضیه، وضعیت اجتماعی آبزی پروران قبل از شروع آبزیپروری از طریق پرسش‌نامه به دست آمد. همچنین از پاسخ‌دهندگان خواسته شد که وضعیت اجتماعی خود را بعد از شروع آبزیپروری نیز مشخص کنند. در این مرحله با استفاده از تحلیل t زوجی به بررسی شکاف بین وضعیت موجود و وضعیت مطلوب متغیرهای پژوهش پرداخته میشود، تا مشخص گردد که آیا تفاوتی در وضعیت اجتماعی قبل از شروع آبزیپروری و وضعیت اجتماعی بعد از شروع آبزیپروری در بین روستاییان وجود دارد یا خیر. نتایج این آزمون در جدول زیر آورده شده است.
جدول 7- آزمون تی زوجی برای وضعیت اجتماعی آبزی پروران
ردیف | متغیر | مرحله | میانگین | انحراف استاندارد | t | p-value |
1 | افزایش روابط صمیمانه با همسایگان | قبل از آبزیپروری | 95/2 | 670/0 | 138/4 | ** 000/0 |
بعد از آبزیپروری | 71/3 | 532/0 | ||||
2 | مشارکت در برنامههای توسعه روستایی مرتبط (طرح هادی) | قبل از آبزیپروری | 01/2 | 623/0 | 253/6 | ** 000/0 |
بعد از آبزیپروری | 47/3 | 799/0 | ||||
3 | عضویت در صندوق‌های مالی مرتبط (صندوق خرد زنان روستایی) | قبل از آبزیپروری | 04/2 | 572/0 | 021/3 | ** 000/0 |
بعد از آبزیپروری | 26/3 | 960/0 | ||||
4 | مراجعه مردم روستا به کارشناسان آبزیپروری در خصوص حل مسائل و مشکلات فنی آبزیپروری | قبل از آبزیپروری | 96/3 | 444/0 | 799/3 | ** 000/0 |
بعد از آبزیپروری | 18/4 | 058/0 | ||||
5 | تمایل برای عضویت در تعاونیها و تشکل‌های اجتماعی (تشکل آبزی پروران) | قبل از آبزیپروری | 70/3 | 257/0 | 167/3 | ** 000/0 |
بعد از آبزیپروری | 04/4 | 193/0 | ||||
6 | مراجعه مردم روستا به کارشناسان جهت حل مشکلات اجتماعی | قبل از آبزیپروری | 74/3 | 269/0 | 875/4 | ** 000/0 |
بعد از آبزیپروری | 24/4 | 053/0 | ||||
7 | میزان مهاجرت از روستا به شهر | قبل از آبزیپروری | 40/4 | 939/0 | 748/1 | ** 002/0 |
بعد از آبزیپروری | 05/4 | 190/0 | ||||
8 | میزان مهاجرت از شهر به روستا | قبل از آبزیپروری | 01/3 | 828/0 | 845/3 | ** 000/0 |
بعد از آبزیپروری | 22/4 | 141/0 | ||||
9 | بهبود وضعیت تحصیلی و آگاهی | قبل از آبزیپروری | 22/3 | 700/0 | 619/1 | ** 001/0 |
بعد از آبزیپروری | 50/4 | 0940/0 | ||||
10 | بهبود کیفیت سلامت روستاییان | قبل از آبزیپروری | 09/4 | 575/0 | 139/2 | ** 006/0 |
بعد از آبزیپروری | 64/4 | 766/0 | ||||
11 | میزان مصرف سالانه ماهی در خانوار | قبل از آبزیپروری | 67/3 | 546/0 | 2762/2 | ** 001/0 |
بعد از آبزیپروری | 63/4 | 717/0 | ||||
12 | کیفیت بهداشتی روستائیان | قبل از آبزیپروری | 92/3 | 234/0 | 015/1 | ** 003/0 |
بعد از آبزیپروری | 70/4 | 558/0 | ||||
13 | افزایش نزاع و اختلاف روستائیان با یکدیگر بر سر مسائل آب و غیره | قبل از آبزیپروری | 00/3 | 543/0 | 2070/2 | ** 001/0 |
بعد از آبزیپروری | 59/3 | 628/0 |
نتایج موجود در جدول 7 نشان میدهد که فرضیه "تأثیر آبزیپروری بر وضعیت اجتماعی روستاییان استان لرستان"مورد تأیید قرار گرفته است. همان گونه که مشاهده میگردد، میانگین وضعیت تمام شاخص‌های اندازه‌گیری شده برای تعیین وضعیت اجتماعی روستاییانی که به شغل آبزیپروری مشغول هستند بعد از شروع آبزیپروری از نظر آماری معنادار شده است (000/0p=)، لذا این شاخص‌ها بعد از آبزیپروری نسبت به قبل بهبودیافته‌اند. یعنی آبزیپروری تأثیر مثبت و معنی‌داری بر وضعیت اجتماعی این روستاییان داشته است و موجـب پايـداري بيشتر دارایی‌های اجتماعي، انساني و مادي - معيشتي كشاورزان آبزي پرور فعال در مقایسه بـا زمان گذشته شده است.
3-2- اولویتبندی مولفههای اجتماعی آبزی پروران
در ادامه به بررسی و اولویتبندی مولفههای اجتماعی در آبزیپروری به‌وسیلة آزمون فریدمن پرداخته میشود. نتایج این اولویتبندی در جدول زیر آورده شده است:
جدول 8- اولویتبندی مولفههای اجتماعی در آبزیپروری به‌وسیلة آزمون فریدمن
ردیف | متغیر | میانگین | اولویت | sig |
1 | افزایش روابط صمیمانه با همسایگان | 321/4 | 1 | ** 000/0 |
2 | بهبود کیفیت سلامت روستاییان | 215/4 | 2 | ** 001/0 |
3 | مشارکت در برنامههای توسعه روستایی مرتبط (طرح هادی) | 199/4 | 3 | ** 001/0 |
4 | مراجعه مردم روستا به کارشناسان جهت حل مشکلات اجتماعی | 155/4 | 4 | ** 002/0 |
5 | کیفیت بهداشتی روستائیان | 007/4 | 5 | ** 001/0 |
6 | عضویت در صندوق‌های مالی مرتبط (صندوق خرد زنان روستایی) | 998/3 | 6 | ** 001/0 |
7 | میزان مهاجرت از شهر به روستا | 987/3 | 7 | ** 000/0 |
8 | بهبود وضعیت تحصیلی و آگاهی | 875/3 | 8 | ** 001/0 |
9 | مراجعه مردم روستا به مراکز خدمات کشاورزی در خصوص حل مسائل و مشکلات فنی آبزیپروری | 774/3 | 9 | ** 001/0 |
10 | تمایل برای عضویت در تعاونیها و تشکل‌های اجتماعی (تشکل آبزی پروران) | 711/3 | 10 | ** 000/0 |
11 | میزان مهاجرت از روستا به شهر | 651/3 | 11 | ** 000/0 |
12 | میزان مصرف سالانه ماهی در خانوار | 555/3 | 12 | ** 000/0 |
13 | افزایش نزاع و اختلاف روستائیان با یکدیگر بر سر مسائل آب و غیره | 102/3 | 13 | ** 001/0 |
نتایج آزمون فریدمن جهت اولویتبندی مولفههای اجتماعی نشان میدهد که مؤلفة " افزایش روابط صمیمانه با همسایگان" در رتبه اول مولفههای اجتماعی تحت‌تأثیر آبزیپروری قرار دارد. یعنی آبزیپروری موجب شده تا روستاییان بیشتر از گذشته با هم ارتباط دوستانه و صمیمی برقرار کنند و در حل مشکلات مشترک مربوط به آبزیپروری به همدیگر کمک کنند. همچنین نتایج نشان داد که " افزایش نزاع و اختلاف روستائیان با یکدیگر بر سر مسائل آب و غیره " به‌عنوان آخرین مؤلفة اجتماعی در آبزیپروری است؛ یعنی آبزیپروری در افزایش نزاع و اختلاف بین روستاییان کمترین تأثیر را داشته است و در اولویت آخر قرار گرفته است.
3-3- توافق سنجی میان نظرات دو گروه (آبزی پروران و کارشناسان) در خصوص تأثیر آبزیپروری بر وضعیت اجتماعی روستاییان
در این بخش با استفاده از آزمون t ، نظرات آبزی پروران و کارشناسان در خصوص وضعیت اجتماعی آبزی پروران قبل و بعد از آبزیپروری بررسی میشود. نتایج آزمون مقایسة میانگین در جدول 9 آمده است:
جدول 9- متغیرهای اجتماعی مورد توافق دو گروه کارشناسان و آبزی پروران
ردیف |
شرح | میانگین |
t |
Sig |
اختلاف | |
آبزی پروران | کارشناسان | |||||
1 | افزایش روابط صمیمانه با همسایگان | 11//4 | 30/4 | 745/8 | ns51/0 | 019/0 |
2 | مشارکت در برنامههای توسعه روستایی مرتبط (طرح هادی) | 14/4 | 26/4 | 159/9 | ns25/0 | 012/0 |
3 | عضویت در صندوق‌های مالی مرتبط (صندوق خرد زنان روستایی) | 03/4 | 47/4 | 129/4 | ns69/0 | 044/0 |
4 | مراجعه مردم روستا به کارشناسان آبزیپروری در خصوص حل مسائل و مشکلات فنی آبزیپروری | 89/3 | 41/4 | 236/6 | ns78/0 | 052/0 |
5 | تمایل برای عضویت در تعاونیها و تشکل‌های اجتماعی (تشکل آبزی پروران) | 23/4 | 14/4 | 478/9 | ns47/0 | 09/0 |
6 | مراجعه مردم روستا به کارشناسان جهت حل مشکلات اجتماعی | 14/4 | 11/4 | 956/3 | ns14/0 | 03/0 |
7 | میزان مهاجرت از روستا به شهر | 01/4 | 44/4 | 745/5 | ns36/0 | 043/0 |
8 | میزان مهاجرت از شهر به روستا | 12/4 | 03/4 | 596/8 | ns52/0 | 09/0 |
9 | بهبود وضعیت تحصیلی و آگاهی | 98/3 | 65/4 | 258/7 | ns74/0 | 067/0 |
10 | بهبود کیفیت سلامت روستاییان | 24/4 | 14/4 | 369/4 | ns69/0 | 01/0 |
11 | میزان مصرف سالانه ماهی در خانوار | 89/3 | 22/4 | 987/5 | ns24/0 | 033/0 |
12 | کیفیت بهداشتی روستائیان | 00/4 | 21/4 | 258/8 | ns14/0 | 021/0 |
13 | افزایش نزاع و اختلاف روستائیان با یکدیگر بر سر مسائل آب و غیره | 86/3 | 03/4 | 147/5 | **001/0 | 035/0 |
در آزمون t که نتایج آن در جدول فوق آورده شده است، نظرات آبزی پروران و کارشناسان نسبت به بهبود وضعیت اجتماعی آبزی پروران مقایسه میشود. چنانچه سطح معناداری هر یک از متغیرها از 05/0 کمتر باشد، بدین معناست که اختلاف‌نظر مابین آبزی پروران و کارشناسان معنادار بوده و در نتیجه نمیتوان نتیجه گرفت که آن متغیر، باعث بهبود وضعیت اجتماعی آبزی پروران شده است. از سوی دیگر، چنانچه سطح معناداری هر یک از متغیرها از 05/0 بیشتر باشد، بدین معناست که اختلاف‌نظر مابین آبزی پروران و کارشناسان معنادار نبوده و در نتیجه میتوان گفت که آن متغیر، جز عوامل بهبود وضعیت اجتماعی آبزی پروران شده است. حال، باتوجه‌به نتایج آزمون t که در جدول فوق نشان‌داده‌شده است، اختلاف میان نظرات دو گروه آبزی پرور و کارشناس دررابطه‌با افزایش نزاع و اختلاف روستائیان با یکدیگر بر سر مسائل آب، چون از نظر آماری معنیدار بود؛ بنابراین دراین‌خصوص با هم اتفاق‌نظر نداشتند. اما درباره 12 متغیر دیگر مرتبط با بهبود وضعیت اجتماعی آبزی پروران توافق نظر داشتند. در واقع، نتایج آزمون t در جدول 6 نشان داد که دو گروه آبزی پروران و کارشناسان نسبت به بهبود وضعیت اجتماعی آبزی پروران بعد از شروع آبزیپروری توافق نظر دارند.
3-4- شناخت کانالهای ارتباطی کسب اطلاعات آبزی پروران
در ادامه محقق به این موضوع می‌پردازد که منابع اطلاعاتی آبزی پروران از چه کانالهایی بوده و مهمترین این کانالها کدام است، برای پاسخ به این سؤال از آزمون فریدمن استفاده گردیده است. آزمون فریدمن برای تجزیه‌وتحلیل‌های مربوط به رتبهبندی متغیرها به کار می‌رود. جدول زیر وضعیت کانالهای ارتباطی آبزی پروران را نشان میدهد:
جدول 10- آزمون فریدمن کانالهای ارتباطی کسب اطلاعات
ردیف | متغیر | میانگین | اولویت | sig |
1 | مراجعه به افراد دارای سابقه آبزیپروری که اطلاعات فنی بیشتری دارند | 26/4 | 1 | **000/0 |
2 | مطالعه مجلات، نشریات ترویجی، کتب شیلاتی و..... | 23/4 | 2 | ** 001/0 |
3 | مراجعه آبزی پرور به محل کار کارشناسان | 21/4 | 3 | **000/0 |
4 | حضور در کلاس‌ها و دورههای آموزشی مرتبط با آبزیان | 02/4 | 4 | ** 001/0 |
5 | استفاده از اینترنت و فضای مجازی | 99/3 | 5 | **000/0 |
6 | مراجعه به مراکز آزمایشگاهی | 95/3 | 6 | **000/0 |
7 | آموزش از طریق رادیو، تلویزیون | 47/3 | 7 | **002/0 |
8 | تماس تلفنی کارشناسان با آبزی پرور | 44/3 | 8 | **000/0 |
9 | مراجعه کارشناسان به مزارع | 27/3 | 9 | **000/0 |
نتایج آزمون میانگین و رتبهبندی متغیرها نشان میدهد که، " مراجعه به افراد دارای سابقه آبزیپروری که اطلاعات فنی بیشتری دارند " مهمترین منبع اطلاعاتی آبزی پروران است. همچنین، "مراجعه کارشناسان به مزارع" کم‌اهمیت‌ترین منبع اطلاعاتی میباشد. ترتیب سایر کانالهای ارتباطی کسب اطلاعات آبزی پروران در جدول فوق نشان‌داده‌شده است.
بحث و نتیجه‌گیری:
باتوجه‌به نتایج به‌دست‌آمده و معنادار بودن تمامی مولفههای مورد سنجش از نظر آماری، فرضیه تأثیر آبزیپروری بر وضعیت اجتماعی روستاییان استان لرستان تأیید میگردد و این تأثیر به‌صورت مستقیم و مثبت است. به اعتقاد آبزی پروران در تمام شاخص‌های مورداستفاده جهت سنجش وضعیت اجتماعی بعد از شروع به آبزیپروری نسبت به قبل از آن بهبود ایجاد شده است. نتایج این تحقیق با نتایج پژوهش شهرکی و شریفزاده (Shahraki and Sharifzadeh., 2016) همخوانی دارد. آنها در پژوهش خود نشان دادند که وضعیت اجتماعی آبزی پروران پس از گسترش و توسعة آبزیپروری، نسبت به گذشته بهبود چشمگیری داشته است و آبزیپروری موجـب پايـداري بيشتر دارایی‌های اجتماعي، انساني و مادي - معيشتي كشاورزان آبزي پرور فعال در مقایسه بـا دو گـروه ديگـر بـوده است. همچنین پژوهش حق‌دوست و همکاران (Haghdost Manjili et al., 2016) هم‌راستا میباشد. نتایج پژوهش آنها نشان داد که مهمترین اثرات اجتماعی پرورش آبزیان شامل: افزایش سطح تحصیلات و آگاهی روستاییان، خشنودی از پیشرفت‌های موجود در زندگی، رفت‌وآمد روستاییان به شهرها و دیگر روستاها و همچنین مشارکت مردم در برنامههای توسعه روستا است که این نتایج، تأییدی بر نتایج به‌دست‌آمده در این فرضیه مبنی بر تأثیر آبزیپروری بر بهبود وضعیت اجتماعی روستاییان میباشد. همچنین در (Mardani Adabi and Ahmadvand., 2013) در پژوهش خود به این نتیجه رسیدند که مهمترین اثرات اجتماعی آبزیپروری شامل: افزایش گردش و تفریح در بین روستاییان، دلخوشی و شادی روستاییان و همچنین افزایش رفت‌وآمد روستاییان به شهرها و دیگر روستاها میباشد. نتایج آزمون تی در خصوص توافق سنجی بین نظرات آبزی پروران و کارشناسان نشان داد که این دو گروه دربارة 12 متغیر از 13 متغیر مرتبط با بهبود وضعیت اجتماعی آبزی پروران توافق نظر داشتند و فقط در یک زمینه با یکدیگر توافق نداشتند و این متغیر مربوط بود به اینکه به نظر آبزی پروران اختلاف روستائیان با یکدیگر بر سر مسائل آب و غیره، با شروع آبزیپروری افزایش‌یافته است، یعنی به دلیل نیاز به منابع آبی بیشتر برای آبزی پروران، تا حدودی بین روستائیان اختلافاتی ایجاد شده است که در این مؤلفه، نظر آبزی پروران و کارشناسان هم راستا نمیباشد. همچنین در خصوص اولویتبندی مولفههای اجتماعی در آبزیپروری، نتایج نشان داد که مؤلفة " افزایش روابط صمیمانه با همسایگان " در رتبه اول قرار دارد و مؤلفه" افزایش اختلاف روستائیان با یکدیگر بر سر مسائل آب و غیره " به‌عنوان آخرین مؤلفة اجتماعی در آبزی پروری میباشد که طالب و همکاران با نتایج پژوهش (Taleb et al., 2015) همخوانی دارد آنها در تحقیق خود نشان دادند که آبزیپروری بر ابعاد وضعیت اجتماعی روستاییان از قبیل: سرزندگی و بهزیستی ذهنی، بهبود روابط افراد و همبستگی اجتماعی و همچنین امنیت اجتماعی تأثیرگذار است. نتایج آزمون میانگین و رتبهبندی متغیرهای مربوط به کانالهای ارتباطی کسب اطلاعات آبزی پروران نشان میدهد که، " مراجعه به افراد دارای سابقه آبزیپروری که اطلاعات فنی بیشتری دارند " مهمترین منبع اطلاعاتی آبزی پروران است. همچنین، " مراجعه کارشناسان به مزارع" کم‌اهمیت‌ترین منبع اطلاعاتی میباشد. فراشی و همکاران (Farashi et a., 2020) نیز در پژوهش خود، مولفههای: مشارکت آبزی پروران با یکدیگر، دورههای آموزشی، میزان مراجعه به اداره شیلات و عضویت در تعاونیها را به‌عنوان بعد اجتماعی آبزیپروری در نظر گرفتهاند و نشان دادند که بعد اجتماعی آبزیپروری بر پایداری مزارع آبزیپروری تأثیر داشته است. در واقع، این مؤلفه‌ها باعث بهبود وضعیت اجتماعی آبزی پروران شده است. نتایج تمامی این پژوهشها هم راستا و تأییدکننده نتایج این تحقیق است.
پیشنهادات:
باتوجه‌به اینکه این تحقیق در زمینه بررسی اثرات اجتماعی آبزیپروری بر توسعه روستایی استان لرستان میباشد پیشنهاد میشود:
1- این نوع از پژوهش در بخش‌های مختلف صنعت آبزیپروری مانند ماهی‌های تزئینی و آبزیان صادراتی انجام پذیرد.
2- در مورد راهکارهای گسترش واحدهای پرورش ماهی در منطقه و افزایش سرمایه‌گذاری در این زمینه و چگونگی سهولت در اعطای اعتبارات بیشتر برای توسعه واحدهای پرورش ماهی موردمطالعه قرار بگیرد.
3- در خصوص راهکارهای افزایش نقش مشارکت زنان در ابعاد مختلف توسعه روستایی و همچنین راهکارهای افزایش اشتغال و کسب درآمد آنان در روستا تحقیقی صورت بگیرد.
منابع:
1- Arjomandi, R., Karbasi, E. and Mugoi, R. (2008). Investigating the environmental effects of Iran's aquaculture. Environmental science and technology. 33 (2): 28-19.
2- Azami, M., Bakhtiari, A. and Shanazi, K. (2018). The effects of dual-purpose aquaculture activity on the livelihood of working households (case study: Hamadan province). Journal of Economic Research and Agricultural Development of Iran. 49 (4): 745-737.
3- Bagheri, A., Ghaffari, O. and Shaban Ali Fami, H. (2014). Factors Affecting Knowledge of Potato Waste Management in Razan. Iranian Journal of Agricultural Economics and Development. 48 (2): 257-269.
4- Behmanesh, Sh., Hosseinzadeh, H., Abdulhai, H. and Sephadari, A. (2017). Problems and obstacles of breeding warm water fish in North Alborz region with emphasis on Gilan province. Aquaculture Development Journal. 11(1): 24-9.
5- Dadgar, Sh., Salehi, H., Haji Mirrahimi, D. and Timuri, M. (2015). Per capita measurement of aquatic consumption and evaluation of obstacles and solutions for the development of consumption in Central Province. Scientific Journal of Iranian Fisheries. 23 (4):17-29.
6- FAO STAT. (2010). Fishery statistical collections. Consumption of Fish and Fishery Products. Available in: www.fao.org.
7- Farashi, Za., Gholamrezaei, S. and Ghanbari Movahed, R. (2020). Investigating factors affecting sustainable aquaculture (case: Lorestan province aquaculture farms). Journal of Economic Research and Agricultural Development of Iran. 2-050 (1): 162-171.
8- Ghaffari, Gha., Mirzaei, H. and Karimi, A. (2012). Investigating the relationship between industry and quality of life (a case study of rural areas of Qorve city). Journal of Rural Development. 3 (1).
9- Haqhdoost Manjili, Sh., Khara, H., alhiari, M. and Nurhosseini, A. (2016). Economic-social effects of rice and fish co-culture development in Gilan province. Aquaculture Development Journal. 9 (4).
10- Javan, J., Alavizadeh, A. and Kermani, M. (2012). The role of diversification of economic activities in sustainable rural development, case study: Semiram city. Geography magazine. 9 (29): 17-43
11- News of the Islamic Republic, Lorestan province. (2022). Lorestan is the leader of aquaculture among non-coastal provinces. Available at www.irna.ir/news
12- Mahmoudian, H. and Mahmoudiani, S. (2017). Investigating the situation of internal migration and urbanization in Iran. With emphasis on the period 2011-2016. United Nations Population Fund, Tehran University of Social Sciences, Department of Sociology and Social Planning, Shiraz University.
13- Mardani Adabi, Y. and Ahmadvand, M. (2013). Evaluation of the socio-economic effects of cellar fish farming in the farms of Boyer Ahmad city. The 4th Congress of Science, Promotion and Education of Agriculture and Natural Resources of Iran. Boali University of Hamedan, Association for Promotion and Education of Agriculture.
14- Mohammadi Tabar, B., Alahiari, M. S. and Bahmanesh, Sh. (2016). Obstacles and limitations of the development of tropical fish breeding in Rasht city. Aquaculture Development Journal (Biological Sciences). 13 (2): 107-124
15- Momeni, M. and Faal Qhayomi, A. (2023). Statistical analyzes using Spss. Author pubhisher.
16- Muddassir, M., Ali Noor, M., Ahmed, A and Aldosari, F. (2017). Journal of the Saudi Society of Agricultural Sciences. Awareness and adoption level of fish farmers regarding recommended fish farming practices in Hafizabad, Pakistan. www.ksu.edu.sa .www.sciencedirect.com.
17- Organization of Fisheries of Lorestan Province. (2023). The country's cold water fish breeding capital. Available at http://www.shilatlorestan.ir/site/tarikcheh.aspx.
18- Pravakar, P., Sarker, B., Rahman, M., and Hossain, B. (2013). Present Status of Fish Farming and Livelihood of Fish Farmers in Shahrastiupazila of Chandpur District. Bangladesh, American-Eurasian Journal of Agriculture and Environmental Science. 13 (3): 391-397
19- Salehi, H. (2003). Research needs of aquaculture economics in Iran. Scientific Journal of Iranian Fisheries. 11 (4): 57-96.
20- Seidi, F. and Kolahi, M. (2022). Factors affecting the management and sustainable development of watershed villages in Ahmadabad district of Mashhad. Iranian Journal of Social Development Studies. 14 (56): 101-112.
21- Sepherdoost, H., and Barooti, M. (2023). Developments in employment in Lorestan province with the method of transition analysis- Sahm. Population journal. 89 (90). Downloaded from populationmag.ir.
22- Shabanali Femi, H. and Mohammadzadeh Nasrabadi, Ma. (2013). Rural industries. Payam Noor University Publications.
23- Shahraki, M. and Sharifzadeh, M. (2016). Evaluation of the position of aquaculture in the sustainable livelihood of farmers in Zahedan city. Rural Research. 6 (1): 116-97.
24- Shayan, M., Yaghfouri, H. and Miri, M. (2017). Investigating the impact of shrimp farms on rural development, case study: Choebde region, Abadan city. Journal of Geographical Sciences. 13 (27): 83-98.
25- Taleb, M., Souri, F. Tajbakhsh, Gh. and Yusefvand, S. (2015). Halil Ektashfi Socio-economic dimensions of the quality of life of rural employees of fish farming units, the subject of research: rural employees of fish farming units of Selesh city. Scientific-Research Journal of Spatial Planning (Geography). 4 (12): 65-86
The effect of aquaculture on the social status of villages in Lorestan province
Abstract
This research was conducted with the aim of investigating the impact of aquaculture on the social development of villages in Lorestan province by using survey research. This research is of descriptive-correlation type, and 218 selected breeders and 30 fisheries experts were investigated using random sampling method. In this study, information was collected through a questionnaire that was provided to the selected sample, and its validity and reliability were also confirmed. Bartlett's and KMO's tests were used to confirm the adequacy of the sampling of the statistical population, and Kolmogorov-Smirnov's test was used to check the normality of the data. The results of data analysis through statistical tests using spss software showed that aquaculture has a positive and significant effect on all indicators measuring the social status of villages in Lorestan province so these indicators have improved compared to before aquaculture. The results of the consensus analysis showed that both groups of aqua culturists and experts agree on the improvement of the social situation of aqua culturists after the start of aquaculture. Also, the results of the prioritization of social components in aquaculture showed that the component of "increasing cordial relations with neighbors" is in the first place, and "increasing quarrels and differences between villagers over water issues" is the last social component affected by aquaculture. The ranking results of the communication channels for obtaining information about aquaculture farmers showed that "referring to people with experience in aquaculture who have more technical information" is the most important source of information and "referring experts to farms" is the least important source of information for aquaculture farmers.
Keywords: aquaculture, social status, rural development, Lorestan province.
[1] - Kaiser-Meyer-Olkin
[2] - Bartlett's test
