بررسی مواجهه آیت‌الله هاشمی رفسنجانی با ابژه آمریکا در دوره سازندگی از منظر تحلیل گفتمان

محورهای موضوعی : مطالعات توسعه اجتماعی ایران

مریم جمشیدی ¹ (دانشجوی دکتری جامعه‌شناسی سیاسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات)
مهرداد نوابخش ² (استاد جامعه‌شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات)

تاریخ دریافت : 1396/03/23 تاریخ پذیرش : 1396/03/23 تاریخ انتشار : 1395/12/01

کلید واژه: آمریکاستیزی, تحلیل گفتمان, دولت سازندگی, هاشمی رفسنجانی, آمریکا,

چکیده مقاله :

جهان محصول گفتمان‌ها است و گفتمان‌ها قدرت دارند. این قدرت آنان را قادر می‌سازد که موضوعی سیاسی یا اجتماعی را برجسته‌ کرده یا به حاشیه برانند. همچنین این قدرت به آنان امکان می‌دهد در منازعات سیاسی-اجتماعی، یک هژمونی ایجاد کنند یا حتی ساختارشکن شوند و خلاصه اینکه در عین اسطوره‌سازی،‌ هویت‌سازی نیز کنند. مقاله حاضر به بررسی ابژه آمریکا در گفتمان سیاست خارجی دوره سازندگی پرداخته است و این که هاشمی رفسنجانی به عنوان رئیس جمهوری وقت ایران، در مواجهه با آمریکا، چه گفتمانی داشته است. روش پژوهشی به کار رفته در این مقاله،‌ تحلیل گفتمان است. یافته‌های پژوهش مورد نیز حاکی از آن است که سطح خصومت گفتمان آقای هاشمی‌رفسنجانی در مواجهه با آمریکا، طرد رادیکال نیست و در سطح رقابت مطرح است. از دیگر یافته‌های این پژوهش آن است که دال‌های حسن‌نیت در برابر حسن‌نیت و همچنین رفتار منطقی‌داشتن، به عنوان دال‌های اصلی گفتمان آقای هاشمی ‌رفسنجانی در مواجهه با آمریکا، مطرح هستند و دال‌ها و عناصر دیگری نظیر فقدان ‌اعتماد و صمیمیت، پیرامون این دال‌ها، مفصل‌بندی شده‌اند. در همین راستا است که آیت‌الله هاشمی رفسنجانی‌ ، همکاری‌های اقتصادی را با آمریکا مطرح می‌کند و این سیاستی است که کاملا منطبق بر عمل‌گرایی اقتصادی او به عنوان یکی از اصول گفتمانش می‌باشد. با وجود این، با بررسی متون مرتبط با سخنرانی‌ها و اظهارات رئیس ‌جمهوری وقت ایران مشخص شده که او اگرچه تلاش ‌کرد تا رویکردی تعامل‌مدارانه و مبتنی بر حسن‌نیت با غرب/آمریکا داشته باشد اما نتوانست موفقیتی در این زمینه کسب کند زیرا برخی اقدامات آمریکا مانع اصلی در این خصوص را به وجود آورد.

چکیده انگلیسی:

The world is the product of discourses and discourses have power. This enables them to highlight or marginalize political or social issues. It also allows them to create a hegemony in the political-social conflicts, or even to deconstruct them, and, in short, they create identity in the same way as myths. This paper examines the object of America in foreign policy discourse in the development period by considering the Iranian President Hashemi Rafsanjani’s discourse toward facing the U.S. at the time. The research method used in this article is discourse analysis. The results indicate that the signifiers of good will and good faith as well as logical behavior, are the main signifiers in Hashemi Rafsanjani’s discourse in facing the U.S. There are signifiers and other elements articulated such as a lack of trust and intimacy around the signifiers. However, by reviewing the literature related to the speeches and statements of the then Iranian president, he has shown that while he was trying to have an interactive and good-faith-oriented approach to the West / U.S., he could not succeed in this regard because some of America's actions created main obstacles like this.

منابع و مأخذ:

ادیب زاده، مجید. زبان، گفتمان و سیاست خارجی؛ دیالکتیک بازنمایی از غرب در جهان نمادین ایرانی. تهران: نشر اختران, 1387

ارنستو لاکلا و شانتال موفه. هژمونی و استراتژی سوسیالیستی. رضایی، محمد. تهران: نشر ثالث, 1393.

ازغندی, علیرضا. تنشزدایی در سیاست خارجی، مورد جمهوری اسلامی ایران. فصلنامه سیاست خارجی, 1378: 10-43.

اشرف, احمد. هویت ایرانی. مجله گفتگو 3 (فروردین 1373): 25-26-27.

آقاگلزاده, فردوس. تحلیل گفتمان انتقادی. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی, 1385.

پوزششیرازی, علی. مطالعه علل تغییر گفتمان بخشی از دفتر تحکیم وحدت از همراهی با نظام به تعارض با آن. پایاننامه کارشناسی ارشد, دانشگاه مازندران, 1387, 73-77.

تاجیک, محمدرضا. گفتمان، پاد گفتمان و سیاست. تهران: مؤسسه توسعه علوم انسانی, 1383.

حقیقت, سید صادق. روششناسی علوم سیاسی. قم: دانشگاه مفید, 1385.

خلجی, عباس. ناسازه‌های نظری و ناکامی سیاسی گفتمان اصلاحطلبی (84-1376). پایان‌نامه دکتری . تهران: دانشکده علوم سیاسی دانشگاه تهران, 1386, 56.

خمینی, آیت‌الله روح‌الله موسوی. صحیفه نور. تهران: مرکز حفظ و نشر آثار امام خمینی, 1367.

ساعی, علی. روش تحقیق در علوم اجتماعی ( با رهیافت عقلانیت انتقادی). چاپ اول. تهران: نشر سمت, 1386.

سجادی, عبدالقیوم. گفتمان جهانیشدن و اسلام سیاسی در افغانستان پساطالبان. قم: مفید, 1388.

سلطانی, سیدعلی‌اصغر. تحلیل گفتمان به مثابه نظریه و روش علوم سیاسی. تهران. 1383: 153-161.

سلطانی, علی‌اصغر. قدرت گفتمان و زبان؛ ساز و کارهای جریان قدرت در جمهوری اسلامی ایران. تهران: نشر نی, 1384.

سلیمانی, رضا. نفی غیر در مفصلبندی و تثبیت گفتمان سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران و مسئله مناسبت تهران و واشنگتن. پایان‌نامه دکتری. تهران: دانشکده علوم اقتصادی و سیاسی دانشگاه شهید بهشتی. 1389.

عنایت, حمید. اندیشه‌های سیاسی در اسلام معاصر. خرمشاهی، بهاالدین. تهران: انتشارات خوارزمی, 1362.

فرقانی, محمد مهدی. راه دراز گذار. تهران: فرهنگ و اتدیشه, 1382.

فوکو, میشل. دانش و قدرت. ضمیران، محمد. تهران: انتشارات هرمس, 1378.

فیروزآبادی, جلال دهقانی. چرخه گفتمانی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، از دولت بازرگان تا دولت روحانی. تهران: نشر مخاطب, 1393.

کسرایی، محمدسالار و علی پوزش‌شیرازی. نظریه گفتمان لاکلا و موفه، ابزاری کارآمد در فهم و تبیین پدیده‌های سیاسی. فصلنامه سیاست, 1388: 339-360.

لیکاف، جورج و دیگران. گفتمان جنگ در رسانه ها و زبان ادبیات. ساسانی، فرهاد. تهران: سوره مهر, 1384.

مارش ، دیوید و جری استوکر. روش و نظریه در علوم سیاسی. حاجی یوسفی، امیرمحمد. تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی, 1378.

مقدمی, محمد تقی. معرفت فرهنگی اجتماعی. فصلنامه, 11 23, 1390: 91-124.

مقدمی, محمدتقی. نظریه تحلیل گفتمان لاکلا و موفه و نقد آن. مجله معرفت فرهنگی اجتماعی, بهار، 1390: 91-124.

مکدانل, دایان. مقدمه‌ای بر نظریه‌های گفتمان. نوذری، حسین‌علی: فرهنگ گفتمان, 1380.

موسویان, سیدحسین. ایران و آمریکا؛ گذشته شکستخورده و مسیر آشتی. محمدرضا رضایی‌پور. تهران: انتشارات تیسا, 1393.

میرفخرایی, تژا. فرایند تحلیل گفتمان. تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها, 1383.

نش, کیت. جامعه‌شناسی سیاسی معاصر؛ جهانی‌شدن، سیاست و قدرت. دلفروز، محمد تقی , تهران: نشر نی, 1383: 38-49.

نوابخش، مهرداد و دیگران (1390)، نقش دولت در توسعه و تحدید گفتمان های مطالبات مدنی معاصر زنان ایران، مجله مطالعات توسعه اجتماعی ایران، سال چهارم، شماره اول، زمستان

وندایک, تئون ای. مطالعاتی در تحلیل گفتمان. میرفخرایی، تژا و دیگران. تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه ها, 1382.

هوارث, دیوید. نظریه گفتمان. علوم سیاسی 1377: 156-183.

Ceaser, James W. “A Genealogy of anti – Americanism”. 2003.

Cook, Penny. “Incommensurable Discourse”. Applied Lingustics 15 (1994): 115-138.

De-Vos. “Discourse theory and the study of ideological - formation: analyzing social democratic revisionism”. Ournal of pragmatics. 2003: 165.

Hall, Stuart. . "Ethnicity: Identity and difference”. Radical American 23 (1989): 16.

Mann, Michil.”Macmillan student Encyclopedia of sociology”. London: Macmillan, 1989.

Smith, Anna Marie. Laclau and Mouffe.”The radical democratic imaginary”. Routledge, 1998.