تحلیل جامعه شناختی تقدیرگرایی و نقش آن در توسعه (مطالعه موردی شهر ایلام)

محورهای موضوعی : مطالعات توسعه اجتماعی ایران

اکبر امیدی ¹ (دانشجوی دکتری جامعه شناسی اقتصادی و توسعه دانشگاه علوم و تحقیقات، تهران، ایران)
میثم موسایی ² (استاد اقتصاد و توسعه دانشگاه تهران، تهران، ایران)
منصور وثوقی ³ (استاد جامعه شناسی دانشگاه تهران، تهران، ایران)

تاریخ دریافت : 1401/06/21 تاریخ پذیرش : 1401/08/21 تاریخ انتشار : 1401/09/01

کلید واژه: تقدیرگرایی, توسعه, ارزش‏ها و نگرش‏ها, ایلام,

چکیده مقاله :

تقدیرگرایی یعنی نیرویی بیرون از اراده‌‌ی فرد سرنوشت او را تغییر دهد و یا تعیین کند. این نیرو می‌‌تواند خواست و مشیت الهی باشد یا یک عامل اجتماعی مثل حکومت. توسعه در لغت به معنای رشد تدریجی، پیشرفته شدن، قدرتمند شدن و بزرگ شدن است. اینکه افراد تا چه میزان موفقیت یا عدم موفقیت خود را نتیجه‌‌ی کیفیت عملکرد خود می‌‌دانند، از مباحثی بود که در این تحقیق بدست آمد. هدف این مقاله ارائه‌‌ی تحلیلی جامعه شناختی از مقوله‌‌ی تقدیرگرایی و وضعیت آن در شهر ایلام و همچنین تحلیل نقش این باور در مقوله‌‌ی توسعه در استان است. روش تحقیق در این پژوهش بر مبنای رویکرد ترکیبی متوالی(کیفی- کمی) و از نوع گراندد تئوری یا نظریه بنیانی است. در بخش کیفی تعداد 25 نفر شهروندان شهر ایلام (بالای 15 سال)، در رده‌‌های شغلی مختلف و از هر دو جنس زن و مرد مشارکت کردند. گردآوری داده‌‌ها از طریق انجام مصاحبه‌‌های عمیق و نیمه ساختار یافته انجام گردید. مراحل کدگذاری داده‌‌های به دست آمده انجام و اعتباریابی با ارایه مقولات به داوران انجام شد. در بخش کمی حجم نمونه را با استفاده از فرمول کوکران در شهر دویست هزار نفری ایلام با سطح دقت 7% تعداد196 نفر تعیین گردید و داده‌‌های بدست آمده با یافته‌‌های روش کیفی تطبیق داده شد. یافته‌‌های تحقیق نشان داد دو نوع تقدیرگرایی مذهبی و اجتماعی در بین مردم شهر ایلام رواج دارد. تقدیرگرایی مذهبی در بین افراد مذهبی، میانسال و بالاتر و افراد با تحصیلات کمتر بیشتر رواج دارد و تقدیرگرایی اجتماعی بیشتر در بین افراد جوان در سن اشتغال رواج دارد و از موانع توسعه به شمار می‌‌آید.

منابع و مأخذ:

ازکیا، مصطفی (1370)، مقدمه‌‌ای بر جامعه شناسی توسعه‌‌ی روستایی، انتشارات اطلاعات، تهران.

ازکیا، مصطفی و غفاری (1384)، جامعه شناسی توسعه، انتشارات کیهان، تهران.

آزاد ارمکی، تقی (1376)، بررسی نظریه نوسازی (مطالعه موردی تقدیرگرایی فرهنگی در ایران)، مجله فرهنگ علوم اجتماعی، شماره 22 و 23، تابستان و پاییز 1376، صص 191-208.

خیرخواهان، جعفر (1390)، اشک ها و لبخندهای دولت رانتیر، ماهنامه علوم انسانی مهرنامه، شماره 10.

محسنی تبریزی، علیرضا و دیگران (1385)، تقدیرگرایی و عوامل مؤثر برآن، فصلنامه علوم اجتماعی، سال دوم، شماره هفتم، زمستان 1385.

محسنی تبریزی، علیرضا (1384)، سنجش رابطه‌‌ی میان احساس کارآمدی سیاسی، بی قدرتی و فاتالیسم در زنان بالغ مناطق شهری کشور، مؤسسه مطالعات و تحقیقات دانشکده علوم اجتماعی، تهران، ایران.

محمدپور، احمد (1390)، زنان و فرهنگ فقر، مجله علوم اجتماعی دانشکده علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد، ش1، صص 165-197.

مؤذنی، احمد و علی بهشتی دوست (1396)، بررسی بازتولید فرهنگی و طبقه اجتماعی با تأکید بر تقدیرگرایی، مجله جامعه شناسی کاربردی، سال بیست و هشتمف شماره پیاپی 68 ، شماره چهارم، زمستان 1390.

پیت، ریچارد و ویک الین هارت، (1384)، نظریه‌های توسعه، ترجمه‌ی مصطفی ‌ازکیا و دیگران، نشر لویه، تهران؛

عسگری، محسن، تاثیر درآمدهای نفتی بر ایجاد دولت رانتیر و دموکراسی، فصلنامه علوم سیاسی، شماره سیزدهم، زمستان 1389.

عظیمی آرانی، حسین، (1389)، مدارهای توسعه نیافتگی در اقتصاد ایران، نشر نی، تهران؛

قاسمی، یارمحمد، (1387)، ارزیابی نحوه‌‌ی مدیریت توسعه در ایران، نامه علوم اجتماعی، دوره‌‌ی شانزدهم، شماره 33؛

قائمی نیا، علیرضا (1383)، چیستی عقلانیت، مجله ذهن، شماره 17، سال 1383؛

موسایی، میثم (1376)، اسلام و فرهنگ توسعه اقتصادی، روابط عمومی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران؛

وثوقی، منصور و دیگران (1391)، بررسی موانع ساختاری در جهت شکل‌‌گیری و ارتقای توسعه فرهنگی در ایران، مجله مطالعات توسعه اجتماعی ایران، سال چهارم، شماره سوم، تابستان 91.

مقدس جعفری، محمد حسن و خواجویی زاده (1388)، گرایش به باورهای فرهنگی مانع توسعه، مجله‌‌ی توسعه و سرمایه، سال سوم، شماره 6، پاییز و زمستان 1389، صص 77-92.

ی. سو. آلوین، (1388)، تغییر اجتماعی و توسعه، ترجمه‌ی محمود حبیبی مظاهری، چاپ چهارم، انتشارات پژوهشکده مطالعات راهبردی، تهران.

Lewis, D., Topozlian: village in mexico, N. Y. ,Holt, 1960.

Goodwin, R and Allen, P, democracy and fatalism, journal of Applied social psychology (2000).

Inkeles, Alex. 1966 The modernization of man, the dynamics of Growth. New York: Basic Books: 52-138.

Roos, Cathelin, E. Mirowsky, John and William, C. Cockerham (1983), social class, Mexican culture and Fatalism. American journal of community Psychology. 11(4): 383

Zaehner, G, Zurvan: A Zartostarian Dilemma, new York, 1972.