مکان‌یابی بهینه فضای سبز شهر شوشتر با استفاده از سامانه اطلاعات جعرافیایی (GIS) و مدل (AHP)

محورهای موضوعی : مطالعات مدیریت شهری

سعید ملکی ¹ ()
علی شجاعیان ² ()
عبدالرحمن نوذری ³ ()

تاریخ دریافت : 1393/10/09 تاریخ پذیرش : 1393/12/09 تاریخ انتشار : 1393/11/01

کلید واژه: فضای سبز, سامانه اطلاعات جغرافیایی (GIS), مدل (AHP), مکان‌یابی, شهر شوشتر,

چکیده مقاله :

مقدمه و هدف پژوهش: با توجه به کمبود سرانه فضای سبز و توزیع نامناسب آن در شهر شوشتر، دراین پژوهش که بر اساس روش توصیفی- تحلیلی با تاکید بر جنبه کاربردی آن، می‌باشد با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی (GIS) و تحلیل سلسه مراتبی (AHP) سعی در ارائه الگوی مناسب توزیع بهینه فضای سبز شهر شوشتر براساس ضوابط مکان‌یابی و نیاز‌های جمعیتی دارد. روش پژوهش: در این راستا داده‌های مکانی گردآوری شده مربوط به هر معیار به فرمت قابل تبدیل در (GIS) برای اعمال مدل و انجام تحلیل‌های فضایی از طریق تشکیل پایگاه داده‌ها و ایجاد لایه‌های اطلاعاتی جدید، تبدیل شدند. نهایتاً به منظور الگوسازی هر کدام از معیارها بر اساس ارزش و اهمیت آنها در مکان‌یابی فضای سبز، در نرم افزار Choice Expert وزن مناسبی به هریک از لایه‌های اطلاعاتی داده شده است یافته‌ها: نتایج حاصل از تلفیق لایه‌های وزن دهی شده بر اساس میزان اهمیت هر یک ازلایه‌ها در مکان‌یابی فضای سبز زمین‌های منطقه مورد مطالعه را برای انتخاب مکان مناسب برای ایجاد فضای سبز اولویت‌بندی کرد سپس این زمین‌ها با نقشه کاربری مقایسه کرده و مکان‌های مناسب در پنج طبقه مشخص شدند. نتیجه‌گیری: زمین‌های با درجه عالی و خیلی خوب نزدیک به مناطق مسکونی، مراکز فرهنگی و مذهبی، و مراکز آموزشی قرار دارند. و از شعاع عملکرد پارک‌های موجود و کاربری‌های ناسازگار فاصله دارند. و زمین‌های با درجه تناسب خوب و متوسط در مسیر شبکه ارتباطی و نزدیکی به مراکز اداری و رودخانه قرار گرفته‌اند همچنین از شعاع عملکرد پارک‌های موجود فاصله دارند، چون این کاربری‌ها مالکیت دولتی دارند بنابراین در صورت نیاز به تغییر کاربری مشکلات زیادی به وجود نخواهد آمد. نوع دیگر از زمین‌های اولویت‌دار برای کاربری فضای سبز زمین‌های با درجه تناسب ضعیف می‌باشند این زمین‌ها به دلیل فاصله زیاد از مناطق مسکونی، واقع‌شدن در زمین‌های ناهموار در مرز محدوده شهر و همچنین مالکیت خصوصی این زمین‌ها برای ایجاد فضای سبز پیشنهاد نمی‌شوند.

چکیده انگلیسی:

Introduction and Objective: Regarding scant capitation and inappropriate distribution of greenbelt in Shooshtar, using a descriptive-analytical method, the focus of the present study is applied issues. Applying the geographical information system (GIS) and Analytical Hierarchy Processing (AHP), this study tries to present an appropriate model for optimum distribution of greenbelt based on location criteria and population needs. Methods: To carry out this, the spatial data gathered for each criterion were turned into convertible format for GIS to apply the model and conduct the spatial analyses through forming the database and new information layers. Finally, for modeling each of the criteria based on their importance in locating greenbelt, each information layer was given an appropriate differentia in Expert Choice Software.  Results: The results of the synthesis of weighed layers prioritized the lands of the studied area to develop greenbelt based on the importance of each layer in locating the greenbelt. Conclusions: Then, these lands were compared with the control map and it was found that the rich and good lands were located near the residential areas, cultural, religious, and educational centers. These lands were far from the operations of available parks. In addition, those lands having good or average quality were located on the way to contact networks, near the administrative centers and the river. These lands are also away from the available parks. Since these lands are state possessions, it is not difficult to change their usages. Another type of lands suitable for greenbelt use is those of low degree of appropriateness. However, these lands are not suggested for greenbelt due to their long distance from residential areas, being located in bumpy areas in the suburbs of the city and their private possessions.  

منابع و مأخذ:

ابراهیم‌زاده، عیسی، اسماعیل، عبادی جوکندان. ۱۳۸۷. تحلیلی بر توزیع فضایی ـ مکانی فضای سبز در منطقه سه شهری زاهدان. مجله جغرافیا و توسعه. شماره ۱۱

احمدی عاطفه، علی، موحد، علی، شجاعیان. ۱۳۹۰. ارائه الگوی بهینه مکان‌یابی فضای سبز شهری با استفاده از GIS و AHP نمونه موردی: منطقه ۷ شهرداری اهواز. فصلنامه آمایش محیط. شماره ۱۵

بهرام سلطانی، کامبیز. (۱۳۷۲). مقدمه‌ای بر شناخت محیط‌زیست. تهران: سازمان محیط‌زیست.

جلالیان، حمید. (۱۳۷۴). آلودگی هوای تهران و اهمیت فضای سبز در کاهش آلودگی هوا. پایان‌نامه کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری. دانشگاه تهران.

جعفر کریمی، اشکان. (۱۳۸۹). مکان‌یابیمراکزآموزشی (دبستان)بااستفادهازGIS. پایان‌نامه کارشناسی ارشد

شهرسازی. دانشکده هنرهای زیبا. دانشگاه تهران. شماره ١٣

حقانی مجید، فرزانه،ابراهیمی. (۱۳۸۰). بررسی اهمیت و اثرات فضای سبز به‌عنوان بخشی از دانش مداخله‌گر در برنامه‌ریزی کالبدی و طراحی شهری. مجموعه مقالات همایش‌های آموزشی و پژوهشی فضای سبز شهر تهران. جلد دوم

حیدری، حسینعلی. (۱۳۸۸). برنامه‌ریزی فضای سبز شهری با رعایت اصول توسعه پایدار. پایان‌نامه کارشناسی ارشد برنامه‌ریزی شهری. دانشکده معماری و شهرسازی. اصفهان

رضایی بنفشه، مجید، هاشم رستم زاده، بختیار فیضی زاده. ۱۳۸۶. بررسی و ارزیابی روند تغییر سطوح جنگل با استفاده از سنجش‌ازدور و GIS. نشریه پژوهش‌های جغرافیایی، دوره ۳۹، شماره ۶۲

رضویان، محمدتقی، غفوری فرد، امین، رضویان، ماهان. ۱۳۸۹. بام‌های سبز، فصل‌نامه جغرافیایی آمایش محیط. شماره ۱۰

رستم خانی، پروانه، حسنعلی، لقایی. (۱۳۸۳). اصول طراحی فضای سبز در محیط‌های مسکونی. چاپ اول. تهران: مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن.

زبردست، اسفندیار. ۱۳۸۰. کاربرد فرآیند تحلیل سلسله مراتبی در برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای. فصلنامه هنرهای زیبا. شماره ۱۰.

سعی دنیا، احمد. (۱۳۸۳). فضای سبز شهری (کتاب سبز شهرداری). تهران: مرکز مطالعات برنامه‌ریزی شهری. جلد دهم.

شهابی، هیمن. (۱۳۸۸). نقش عوامل ژئومورفیک در مکان‌یابی دفن مواد زائد شهری. سقز با استفاده از مدل‌های (GIS) و فناوری سنجش‌ازدور. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. رشته ژئومورفولوژی. دانشگاه تبریز.

قدسی پور، حسن. (۱۳۸۶). فرایند تحلیل سلسله مراتبی. چاپ اول. تهران: انتشارات دانشگاه امیرکبیر.

قرخلو، مهدی، محمدحسین،جان بابا نژاد طوری. ۱۳۸۷. استانداردها و مقررات کاربردی درزمینه کاشت درختان و طراحی فضای سبز در سطح شهر. نشریه علمی و فنی سازمان جغرافیایی (سپهر). دوره هفدهم شماره ۶۵.

فرج زاده اصل، منوچهر، هوشنگ، سرور. ۱۳۸۱. مدیریت و مکان‌یابی مراکز آموزشی با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی. فصلنامه تحقیقات جغرافیایی. شماره۶۷.

لاریجانی، مریم، فاطمه، قسامی، الهام، یوسفی. ۱۳۹۳. تحلیلاکولوژیکساختارفضایسبزشهرجیرفتبااستفادهازمتریک‌هایسیمایسرزمین. فصلنامه آمایش محیط. شماره ۲۵.

لقائی، حسنعلی. ۱۳۷۳. برنامه‌ریزی و طراحی فضای سبز شهری. فصلنامه علمی فضای سبز. شماره ۵ و ۶.

مهدی نژاد، محمود. ۱۳۷۲. فضای سبز و اثرات آن بر آلودگی هوا و تحلیلی بر وضعیت فضای سبز در شهر اصفهان. مجله رشد آموزش جغرافیا. انتشارات بی‌تا.

مالچفسکی، یاچک. ۱۳۸۵. سامانه اطلاعات جغرافیایی و تحلیل تصمیم چند معیاری. ترجمه اکبر پرهیزگار. عطا غفاری گیلانده. چاپ اول. تهران: انتشارات سمت.

موحد علی، سعید، امان پور سعید، محمدرضا، پورمحمدی، ماجده، عساکره. ۱۳۹۰. بررسی و تحلیل مکان‌یابی مدارس ابتدایی نمونه موردی: شهر شادگان. نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی. جلد ۱۹. شماره ۲۲.

مجنونیان، هنریک. ۱۳۷۴. مباحثی پیرامون پارک‌ها و فضای سبز و تفرجگاه‌ها. تهران: انتشارات سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهری.

مولایی فلیچی، محمد. ۱۳۹۱. تعین موقعیت بهینه مکانی ـ فضایی پارک و فضای سبز شهری با استفاده از مدل SAW مطالعه موردی منطقه ۶ تهران. چهارمین کنفرانس برنامه‌ریزی و مدیریت شهری. تهران،۲۰ و ۲۱ اردیبهشت.

وارثی حمیدرضا، جمال، محمدی، احمد، شاهیوندی. ۱۳۸۷. مکان‌یابی فضای سبز شهری با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی نمونه موردی: شهر خرم‌آباد. مجله جغرافیا و توسعه ناحیه‌ای. شماره دهم بهار و تابستان.

نتایج سرشماری نفوس و مسکن شهر شوشتر. ۱۳۹۰. مرکز آمار ایران.

Balram Shivanand, Dragicevic Suzana, 2005, Attitudes Toward Urban Green Space: Integrating Guestionnaire Survey and Collaborative GIS Techniques to Improve Attitude Measurements, Landscape and Urban Planning.

Elahe Tahmasebi, Mobina Jalali, Marjan Gharehghashlo, Milad Nicknamfar andHooman Bahmanpour, (2014), Urban park site selection at local scale by using geographic information system (GIS) and analytic hierarchy process (AHP), European Journal of Experimental Biology, 2014, 4 (3): 357-365

Available online at www. pelagiaresearchlibrary. com

Chiesura Anna, 2004, The Role of Urban Parks for The Sustainable Sity, Landscape and

Urban Planning.

Shi, Long, 2002, Suitability Analysis and Decision Making Using GIS, Spatial Modeling.

Manlun, Yang, 2003, Suitability Analysis of Urban Green Space System Based on GIS, ITC.

May, A., 1996, Information Technology in Urban Planning, Routledge, London.