بررسی روند تغییر کاربری اراضی کشاورزی و تأثیر آن بر مؤلفه‌های توسعه پایدار (مطالعه موردی: حوضه زاینده رود استان اصفهان)

محورهای موضوعی : پژوهش های ترویج و آموزش کشاورزی

سیدعلیرضا قدیمی ¹ , عبدالحمید پاپزن ² , عباس امینی ³

1 - دانشجو دکتری توسعه کشاورزی دانشگاه رازی کرمانشاه
2 - دانشیار و عضو گروه پژوَهشی تحقیقات توسعة اقتصادی و اجتماعی، پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه رازی کرمانشاه، ایران
3 - استادیار گروه جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشکده علوم جغرافیایی و برنامه ریزی دانشگاه اصفهان، ایران

تاریخ دریافت : 1397/08/22 تاریخ پذیرش : 1397/08/22 تاریخ انتشار : 1397/08/01

کلید واژه: تغییر کاربری, اراضی کشاورزی, توسعه‌ پایدار, تصاویر ماهواره‌ای, زاینده‌رود,

چکیده مقاله :

یکی از مشکلات جدی کشاورزی ایران در حال حاضر تغییر کاربری اراضی کشاورزی است. مشکلی که پس از مشکل کم‌آبی، دومین مشکل اساسی کشاورزی ایران محسوب می شود. تغییر کاربری اراضی نمونه ای مهم از تأثیرگذاری انسان بر محیط زیست است که باعث پدید آمدن تغییرات ساختاری در ابعاد اجتماعی، اقتصادی و فیزیکی می گردد. به همین منظور تحقیق حاضر باهدف مطالعه و بررسی روندتغییر کاربری اراضی کشاورزی و تأثیرآن بر مؤلفه‌های توسعه پایدارصورت گرفت.در این مطالعه حوضه زاینده رود استان اصفهان به‌عنوان منطقه موردمطالعه انتخاب شد. در پژوهش حاضر منطبق بر ماهیت پژوهش از روش‌شناسی کمی-کیفی استفاده شد که بر اساس نتایج به دست آمده میزان و سرعت روند تغییر کاربری اراضی کشاورزی در منطقه موردمطالعه بشدت رو به افزایش بودبه‌گونه‌ای که وسعت اراضی سکونتگاهی در طول زمان موردمطالعه از 14 هزار هکتار به حدود 39هزار هکتار افزایش پیداکرده است و اثرات آن بر مؤلفه‌های توسعه پایدار در چهار بخش زیست محیطی، اقتصادی، اجتماعی و کشاورزی قابل‌تقسیم است.

چکیده انگلیسی:

Currently, one of the most serious problems of agriculture in Iran is agricultural land use changes. This is a second fundamental issue after water shortage. Land use change is the main important example of human impact on the environment which induced many changes in social, economic and physical structure. So this investigation conducted to study the land use trend and their influence on sustainable development components. In this study Zayandehrood basin of Isfahan province was selected as the study area. In the present study in consistent with the nature of the research, Quantitative-qualitative methodology were used. According to the results the rate and speed of land use change process in studied area was intensely increased, as settlement lands during the study time increased from 14 thousand hectares to nearly 39 thousand hectares and their effects on sustainable development component could be divided in four elements (environmental, economic, social and agricultural).

منابع و مأخذ:

ابطحی فروشانی، م.، و امینی، س. (1394). بررسی تطابق کاربری اراضی موجود در پناهگاه حیات‌وحش با توجه به اهداف زون بندی آن به‌منظور حفاظت و احیاء، با استفاده از GIS (مطالعه موردی: پناهگاه حیات‌وحش لوندویل). کنفرانس بین‌المللی علوم، مهندسی و فناوری‌های محیط‌زیست، تهران، دانشکده محیط‌زیست دانشگاه تهران.

آرنوف، ا. (1391). سنجش‌ازدور برای مدیران GIS. ترجمه علی‌اصغر درویش‌صفت، مهتاب پیر باوقار، انتشارات دانشگاه تهران، ایران، صفحه 739.

براتی قهفرخی، س.، سلطانی کوپایی، س.، خواجه الدین، ج. ، و رایگانی، ب. (1388). بررسی تغییرات کاربری اراضی در زیر حوزه قلعه شاهرخ با استفاده از تکنیک سنجش‌ازدور (دوره زمانی 1381-1354). علوم و فنون کشاورزی و منابع طبیعی. سال 13، شماره 47، صفحات 349-365.

برائی، م. ح.، امیدوار، ک.، و علیزاده شورکی، ی. (1392). تحلیل و ارزیابی شاخص‌های اقتصادی- اجتماعی توسعه پایدار در محلات شهر تاریخی میبد. فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، سال 28، شماره 108، صفحات 204-176.

بهشتی آل آقا، ع.، ریسی، ف.، و گلچین، ا. (1390). تأثیر تغییر کاربری اراضی از مرتع به زمین زراعی بر شاخص‌های میکروبیولوژیکی و بیوشیمیایی خاک. نشریه آب‌وخاک. سال 25، شماره 3، صفحات 562-548.

حاجیان، پ.، و حاجیان، ن. (1394). پایگاه داده‌های زاینده‌رود: همراه با تحلیل گرافیکی داده‌ها. انتشارات علم آفرین.

جمالی پور، م.، شاهپوری، ا.، و قربانی، م.(1394). عوامل مؤثر بر شکل­گیری تغییر کاربری اراضی در استان مازندران (مطالعه موردی: شهرستان تنکابن). نشریه اقتصاد و توسعه کشاورزی، سال 29، شماره 2، صفحات 107-115.

خوش­گفتار، م.، و طالعی، م. (1389). شبیه­سازی رشد شهری در تهران، با استفاده از مدل CA-Markov. سنجش‌ازدور و GIS - ایران، سال 2، شماره 2، صفحات 17-33.

ربیعی، ح.، ضیائیان، پ.، و علی‌محمدی، ع. (1382). کشف و بازیابی تغییرات کاربری و پوشش اراضی شهر اصفهان به کمک سنجش‌ازدور و سیستم اطلاعات جغرافیایی. فصلنامه مدرس علوم انسانی، سال 9، شماره 4، صفحات 19-32.

ربیعی، ح.، رضائیان، پ.، و علی‌محمدی، س. (1372). کشف و بازیابی تغییرات کاربری و پوشش اراضی شهر اصفهان به کمک سنجش‌ازدور و سیستم اطلاعات جغرافیایی. فصلنامه مدرس، سال 9، شماره 4، صفحات 202-223.

سرائی، م. ح.، امیدوار، ک.، و علیزاده شورکی، ی. (1392). تحلیل و ارزیابی شاخص‌های اقتصادی- اجتماعی توسعه پایدار در محلات شهر تاریخی میبد. فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، سال 28، شماره 108، صفحات 204-176.

شتایی، ش.، و عبدی، ا. (1386). تهیه نقشه‌های کاربری اراضی در مناطق کوهستانی زاگرس با استفاده از داده‌های سنجنده ETM منطقه موردمطالعه: حوزه سرخاب خرم‌آباد لرستان. مجله علوم کشاورزی و منابع طبیعی، سال 4، شماره 1.

علوی پناه، س.ک. (1382). کاربرد سنجش‌ازدور در علوم زمین (علوم خاک). انتشارات دانشگاه تهران، ایران.

فاطمی، ب.، و رضایی، ی. (1385). مبانی سنجش‌ازدور. انتشارات آزاده، تهران.

کوچ، ی.، و مقیمیان، ن. (1394). اثر تخریب جنگل و تغییر کاربری اراضی بر شاخص­های اکو فیزیولوژی کربن و نیتروژن خاک. مجله جنگل ایران، سال 7، شماره 2، صفحات 243 تا 256.

کریمی، ه.، جلالیان، ا.، محنت کش، ع.، و هنرجو، ن. (1391). تأثیر تغییر کاربری اراضی بر شاخص تنفس میکروبی خاک و گرم شدن هوا در بخش زاگرس مرکزی. همایش بین­المللی بحران­های زیست­محیطی ایران و راهکارهای بهبود آن، 25 و 26 بهمن، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات اهواز.

محمد اسماعیل، ز. (1389). پایش تغییرات کاربری اراضی کرج با استفاده از تکنیک سنجش‌ازدور، مجله پژوهش‌های خاک (علوم خاک و آب)، شماره 1، صفحات 88-81.

نیک نهاد قرماخر، ح.، مارامایی، م.، و قلی زاده، م. (1390). مطالعه اثرات تغییر کاربری اراضی بر خصوصیات خاک (مطالعۀ موردی: دوزه آبخیز کچیک(. مجله مدیریت خاک و تولید پایدار، سال 1، شماره 2، صفحات 81-96.

Arvidson, T. (2002). Personal correspondence, landsat 7 senior systems engineer. Landsat Project Science Office, Goddard Space Flight Center, Washington, DC.

Anderson, J. R. (1976). A land use and land cover classification system for use with remote sensor data (Vol. 964). US Government Printing Office.

Bahrami, A., Emadodin, I., Ranjbar Atashi, M., & Rudolf Bork, H. (2010). Land-use change and soil degradation: A case study, North of Iran. Agriculture and Biology Journal of North America, 1(4): 600-605.

Bazgeer, S., Sharma, P. K., Mahey, R. K., Hundal, S. S., & Sood, A. (2007). Assessment of land use changes using remote sensing and GIS and their implications on climatic variability for Balachaur watershed in Punjab, India. Desert, 12(2): 139-147.

Billington, C., Kapos, V., Edwards, M., Blyth, S., & Iremonger, S. (1996). Estimated original forest cover map–a first attempt. World Conservation Monitoring Centre (http://www. unep-wcmc. org/forest/original. htm).

Brouwer, F. M., Thomas, A. J., & Chadwick, M. J. (Eds.). (2012). Land use changes in Europe: processes of change, environmental transformations and future patterns (Vol. 18). Springer Science & Business Media.

Chander, G., Markham, B. L., & Barsi, J. A. (2007). Revised Landsat-5 thematic mapper radiometric calibration. IEEE Geoscience and remote sensing letters, 4(3): 490-494.

FAO. (2012). FAO Statical Yearbook 2012. Rome: FAO.

Fichera, C. R., Modica, G., & Pollino, M. (2012). Land Cover classification and change-detection analysis using multi-temporal remote sensed imagery and landscape metrics. European Journal of Remote Sensing, 45(1): 1-18.

Hosseinali, F., Alesheikh, A. A., & Nourian, F. (2013). Agent-based modeling of urban land-use development, case study: Simulating future scenarios of Qazvin city. Cities, 31: 105-113.

Hietel, E., Waldhardt, R., & Otte, A. (2007). Statistical modeling of land-cover changes based on key socio-economic indicators. Ecological economics, 62 (3-4): 496-507.

Jensen, J. R., & Lulla, K. (1987). Introductory digital image processing: a remote sensing perspective.

Kamusoko, C., & Aniya, M. (2007). Land use/cover change and landscape fragmentation analysis in the Bindura District, Zimbabwe. Land degradation & development, 18 (2): 221-233.

Lillesand, T., Kiefer, R. W., & Chipman, J. (2014). Remote sensing and image interpretation. John Wiley & Sons.

Luo, J., & Wei, Y. D. (2009). Modeling spatial variations of urban growth patterns in Chinese cities: The case of Nanjing. Landscape and Urban Planning, 91(2): 51-64

Lambin, E. F., Geist, H., & Rindfuss, R. R. (2006). Introduction: local processes with global impacts. In Land-use and land-cover change (pp. 1-8). Springer, Berlin, Heidelberg

Li, Z.G., Yin, H., Yang, P., Tang, H.J., Wu, W.B., Chen, Z.X., Liu, Z.H., Tan, J.Y., & Zhang, L. (2014). Response of maize cropping system to climate warming in Northeast China in the past 30 years. 2nd Global Land Project Open Science Meeting, Berlin, Germany. Oral presentation.

Mitsova, D., Shuster, W., & Wang, X. (2011). A cellular automata model of land cover change to integrate urban growth with open space conservation. Landscape and Urban Planning, 99(2): 141-153.

Peng, J., Wu, J., Yin, H., Li, Z., Chang, Q., & Mu, T. (2008). Rural land use change during 1986–2002 in Lijiang, China, based on remote sensing and GIS data. Sensors, 8 (12): 8201-8223.

Pontius Jr, R. G., & Schneider, L. C. (2001). Land-cover change model validation by an ROC method for the Ipswich watershed, Massachusetts, USA. Agriculture, Ecosystems & Environment, 85 (1-3): 239-248.

Ronneberger, K., Tol, R. S., & Schneider, U. A. (2005). KLUM: A simple model of global agricultural land use as a coupling tool of economy and vegetation. FNU-65.

Ryu, H. C. (2005). Modeling the per capita ecological footprint for Dallas County, Texas: Examining demographic, environmental value, land-use, and spatial influences (Doctoral dissertation, Texas A&M University).

Sarvestani, M. S., Ibrahim, A. L., & Kanaroglou, P. (2011). Three decades of urban growth in the city of Shiraz, Iran: A remote sensing and geographic information systems application. Cities, 28 (4): 320-329.

Tang, J., Wang, L., & Yao, Z. (2008). Analyses of urban landscape dynamics using multi-temporal satellite images: A comparison of two petroleum-oriented cities. Landscape and urban planning, 87 (4): 269-278.

Vitousek, P. M. (1994)‏‎. Beyond Global Warming: Ecology and Global Change. Ecology, ‎‏75(7): ‎‏1861-1876‏‎. doi: 1941591/10.2307.

Wang C., & Maclaren,V. (2012). Evaluatin of economic and social impacts of the sloping land conversion program: A case study in Dunhua County, China. Forest Policy and Econmics, 14(1): 50-57.

Yin, H. (2014). Understanding land use and land cover change in Inner Mongolia using remote sensing time series.

Zhang, Y. (2015). The Change of Ecological Footprint and Its Effect on Sustainable Development in Beijing of China. Chinese Business Review, 4: 1-13.