سازگاری جانوران برای زندگی در زیستگاه‌های بیابانی و نیمه‌بیابانی؛ مطالعه‌ی موردی: ریخت‌ شناسی لانه‌های دوپای فیروز ( Allactaga firouzi Womochel, 1978) در استان اصفهان

محورهای موضوعی : مدیریت محیط زیست

سعید محمّدی ¹ (مربی گروه محیط زیست، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه زابل، زابل، ایران)
محمّد کابلی ² (دانشیار گروه محیط‌زیست، دانشکده منابع‌طبیعی، دانشگاه تهران، کرج، ایران)
محمود کرمی ³ (استاد گروه محیط‌زیست، دانشکده محیط زیست و انرژی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات تهران، ایران)
مرتضی نادری ⁴ (استادیار گروه محیط زیست، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه اراک، اراک، ایران.)

تاریخ دریافت : 1388/10/01 تاریخ پذیرش : 1389/05/16 تاریخ انتشار : 1393/07/01

کلید واژه: دوپای فیروز, ساختار لانه‌سازی, لانه‌های موقتی, تابستانه و زمستانه,

چکیده مقاله :

دوپای فیروز (Allactaga firouzi Womochel, 1978) برای نخستین بار در سال 1978 به عنوان گونه‌ای جدید در نزدیکی روستایی در جنوب شهرستان شهرضا واقع در استان اصفهان مشاهده و گزارش گردید. این گونه تا سال 2008 به عنوان یک گونه‌ به شدت در معرض انقراض (CR) در فهرست سرخ اتحادیه‌ جهانی حفاظت قرار داشت ولی در سال 2009 در طبقه‌ کمبود داده‌ها (DD) جای گرفت. با توجه به فقدان اطلاعات در خصوص ارتباط میان ساخت لانه‌ این گونه و نظام اجتماعی آن، در مطالعه‌ حاضر سعی بر تعیین و تبیین مدل‌‌های لانه‌سازی این گونه گردیده است. در این مطالعه 15 لانه از لانه‌های مختلف دوپای فیروز در زیستگاه آن تعیین و حفر گردید. نتایج نشان می‌دهد که ساختار لانه‌سازی این گونه مشتمل بر سه مدل لانه است: لانه‌های گذرا (موقتی)، لانه‌های تابستان‌گذران و لانه‌های زمستان‌گذران. مدل کلی لانه‌سازی دوپای فیروز شبیه ساختار لانه‌های دوپای کوچک (A. elater Lichtenstein, 1828) می‌باشد، امّا تفاوت عمده نظام لانه‌سازی دوپای فیروز با گونه‌ اخیر آن است که دوپای فیروز فاقد لانه‌های اختصاصی برای تولیدمثل می‌باشد. نتایج آزمون تحلیل واریانس نشان‌دهنده تفاوت معنی‌دار طول راهروها و عمق اتاقک لانه در لانه‌های زمستانه در مقایسه با سایر لانه‌ها می‌باشد. همچنین اتاقک‌های لانه برای لانه‌های زمستانه نسبت به دو نوع موقتی و تابستانه در عمق پایین‌تری از سطح زمین حفر می‌شوند.

منابع و مأخذ:

1. Jackson, T. P. (2000). Adaptation to living in an open arid environment: Leassons from the burrow structure of the two southern African whisling rats, Paratomys brantsii and P. littleedalei. J. Arid Environ, 46:345-355.


2. Buffenstein, R. (1984). Energy and water balance during torpor and hydropenia in the pygmy gerbil, Gerbillus pusillus. J. Comparative Physiology, 154B:535–544.


3. Buffenstein, R. & Jarvis, J. (1985). The effect of water stress on growth and renal performance of juvenile Namib rodents. J. Arid Environ, 9:232–236.


4. Buffenstein, R., Campbell, W.E. & Jarvis, J.U.M. (1985). Identification of crystalline allantoin in the urine of African Cricetidae (Rodentia) and its role in their water economy. J. Comparative Physiology, 155B:493–499.


5. Du Plessis, A., Kerley, G.I.H. & Winter, P. E. D. (1992). Refuge microclimates of rodents: a surface nesting Otomys unisulcatus and a burrowing Paratomys brantsii. Acta Theriol 37:351-358.


6. Shenbrot, G., Krasnov, B., Khokhlova, I., Demidova, T. & Fielden, L. (2002). Habitat-dependent differences in architecture and microclimate of the burrows of Sundevall’s jird (Meriones crassus) (Rodentia: Gerbillinae) in the Negev Desert, Israel. J. Arid Environ, 51:265-279.


7. Hinz, A., Pillay, N. & Grab, S. (2006). The burrow of the African ice rat Otomys sloggetti robertsi. Mamm. Bio 71:356-365.


8. Du Plessis, A. & Kerley, G.I.H. (1990). Refuge strategies and habitat segregation in two sympatric rodents, Otomys unisulcatus and Paratomys brantsii. J. Zool, 224, 1-10.


9. Scheibler, E., Liu, W., Weinandy, R. & Gattermann, R. (2006). Burrow systems of the Mongolian gerbil (Meriones unguiculatus Milne Edwards, 1867). Mamm. Biol 71: 178-182.


10. Mankin, P. C. & Getz, L. L. (1994). Burrow morphology as related to social organization of Micotus ochrogaster. J. Mammal. 75:492-499.


11. Hoogland, J. L. (1995). The Black-tailed Prairie Dog: social life of a burrowing mammal. Chicago: University of Chicago Press.


12. Khalidas, K. & Hansell, M. H. (1995). Burrowing behaviour and burrow architecture in Apodemus sylvaticus (Rodentia). Z. Säugetierkunde 60:246-250.


13. Downs, C. T. & Perrin, M. R. (1989). An investigation of the macro- and micro-environments of four Gerbillus species. Cimbebasia 11:41-54.


14. Frish, Von. K. (1975). Animal Architecture. Hutchinson of London. 306 pp.


15. Karami, M., Hutterer, R., Benda, P., Siahsarvie, R. & Kryštufek, B., 2008. Annotated check-list of the mammals of Iran. Lynx (Praha). N. s. 39(1): 63-102.


16. Womochel, D.R. (1978). A new species of Allactaga (Rodentia: Dipodidae) from Iran. J. Fieldiana Zool, 72:65-73.


17. Nowak, R.M. (Ed.) (1999). Walkers Mammals of the World. Sixth edition. The Johns Hopkins University Press, Baltimore and London.


18. فخرطباطبایی، س. م.، 1385. برخورد سیستمی با طبیعت زنده. شرکت سهامی انتشار. تهران.


19. Çolak, E. & Yiğit, N. (1998). Ecology and biology of Allactaga elater, Allactaga euphratica and Allactaga williamsi (Rodentia: Dipodidae) in Turkey. Tr. J. Zool, 22: 105-117.


20. Rongstad, O. J. (1965). A life histori study of thirteen-lined ground squirrels in southern Wisconsin. J. Mammal. 46:76-87.