تحلیل آفرینش معماری مبتنی بر طبیعت برای تبیین ارتباط میان گیاه ریزوم‌ و بازار تاریخی تبریز

محورهای موضوعی : معماری و شهرسازی

احد نژاد ابراهیمی ¹ (دکتری معماری، دانشیار دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران)
علی تخمچیان ² (کارشناس ارشد معماری اسلامی، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران.)

تاریخ دریافت : 1396/10/24 تاریخ پذیرش : 1397/07/17 تاریخ انتشار : 1400/04/01

کلید واژه: طبیعت در بازار تبریز, زنده بازار, گیاه ریزوم, آفرینش مبتنی بر طبیعت,

چکیده مقاله :

هدف: بررسی متغیرهای مستخرج از طبیعت در رویکردهای بیونیک، بیومیمتیک، بیوفیلیک، ژنومیک، ارگانیک و غیره نشان می‌دهد که استفاده انتزاعی از طبیعت، توجه به مردمی‌بودن معماری، توجه به آسایش و آرامش، مشارکت در محیط‌زیست، احترام به طبیعت و همسو با نگرش‌های زیست‌محیطی، بهره‌جویی از معانی، قواعد و حتی فرآیند تولید موجود در طبیعت از مواردی بوده است که معماران ایرانی از آن در آفرینش معماری خود بهره گرفته اند و شناخت دقیق آنها می‌تواند حل مشکلات موجود معماری امروزی را به همراه داشته باشد. این موارد در معماری گذشته بر اساس فرهنگ و سنت‌های رایج بومی هر منطقه شکل گرفته بودند.روش تحقیق: از نظر هدف از پژوهش های توسعه ای می باشد که به روش توصیفی-تحلیلی پژوهش شده است و تحلیل های انجام یافته برای نتیجه گیری کیفی می باشد تا ارتباط بین بازارهای تاریخی ایران و بعنوان نمونه موردی بازار تاریخی تبریز و طبیعت بدست بیاید. تا به این سوال پاسخ داده شود: بر اساس مدل تحلیل زنده‌بازار، چه ارتباطی میان بازار تبریز و ارگانیسم گیاهی ریزوم‌ها وجود دارد؟یافته های تحقیق: بازارهای تاریخی در ایران به خصوص بازار تاریخی تبریز متناسب با طبیعت و نیاز شکل گرفته‌ است و همواره توانسته است متناسب با نیاز خود را با محیط پیرامون تطبیق دهد از این جهت می‌توان آن را "زنده‌بازار" اطلاق کرد.نتایج تحقیق: آفرینش مبتنی بر طبیعت در 4 مؤلفه فرم، ساختار، معنا و طبیعت متجلی شده است و تحلیل مواردی همچون"ارتباط شبکه‌های ساختاری"، "سلسله مراتب اهمیتی و مرکزیتی-محوری"، "فرم و مسیر گسترش"، "فرم، قطر، ابعاد و رنگ"، "هویت‌بخشی و معنادهی"، "حضور، احترام و زندگی در طبیعت" در بازار تاریخی تبریز مشابهت این بازار با ساختار ارگانیسمی-گیاهی ریزوم‌ها را نشان می دهد.

منابع و مأخذ:

• Gruber, P. and Imhof, B. 2017. “Patterns of Growth – Biomimetics and Architectural Design.” Buildings 7 (2): 32.


• Xing, Y; Jones, P; Bosch, M; Donnison, I; Spear, M & Ormondroyd, G. 2017. “Exploring design principles of biological and living building envelopes: what can we learn from plant cell walls?” Intelligent Buildings International.


• Beatley, Timothy. 2017. Handbook of Biophilic City Planning & Design. Island Press: USA.


• Beatley, T. 2009. Biophilic Urbanism: Inviting Nature Back into our Communities and intoour Lives, William and Mary Environmental Law and Policy Review, 34: 209-238.


• Agkathidis, A. 2017. Biomorphic Structures: Architecture Inspired by Nature. London: Laurence King Publishing.


• Kellert S., and Calabrese, E. 2015. The Practice of Biophilic Design. www.biophilic-design.com.


• Kellert, S; Heerwagen, J. & Mador, M., eds. 2008. Biophilic Design: the Theory, Science, and Practice of Bringing Buildings to Life. Hoboken, NJ: John Wiley.


• Yurtkurana, S; Kırlı, G & Taneli, Y. 2013. “Learning from Nature: Biomimetic Design in Architectural Education”, Procedia - Social and Behavioral Sciences, vol.89, 2013, pp.633 – 639, doi:10.1016/j.sbspro.2013.08.907).


• Hernandez & ‎ Brebbia, C. A. 2012. Design and Nature VI: Comparing Design in Nature with Science and Engineering. WIT Press.


• Nour ElDin, N.a; Abdou, A.b & ElGawad, I.c. 2016. Biomimetic Potentials for Building Envelope Adaptation in Egypt. Procedia Environmental Sciences 34 (2016): 375 – 386.


• شرقی، علی و قنبران، عبدالحمید. آموزه‌هایی از طبیعت در طراحی معماری در سال 1391. علوم و تکنولوژی محیط‌زیست. شماره 3.


• خاک‌زند، مهدی و احمدی، امیراحمد. نگاهی اجمالی به رویکرد میان طبیعت و معماری در سال 1386. باغ نظر دوره 4، شماره 8، بهمن 1386: 35-47.


• Lawson, Brian. 2005. How Designers Think: The Design Process Demystified. Translated by Hamid Nadimi. Third Edition. Tehran: Shahid Beheshti University Press.


• Broadbent, Geoffrey. 1973. Design in architecture: architecture and the human sciences. John Wiley & Sons: New York, USA.


• Eliade, M. and Adams, Ch. 1987. The Encyclopedia of Religion. Macmillan, UK, Hobhouse, P., Hunningher, E., Harpur, J., 2004, “Gardens of Persia” Kales.


• گلکار، کورش. "جعبه ابزار طراحی شهری - راهنمای تهیه چارچوب و طرح جامع سه بعدی طراحی شهری" در سال 1385. نشریه بن شماره 50-51: 28-33


• برک‌پور، ناصر. دانشنامه مدیریت شهری در سال 1383. فصلنامه مدیریت شهری، شماره 17.


• Zakharchuk, A. 2012. Bionics in architecture. Challenges of Modern Technology 3: 50-53.


• Almusaed, A. 2011. Biophilic and bioclimatic architecture: Analytical therapy for the next generation of passive sustainable architecture. Sarasota, FL, USA: Springer London Dordrecht Heidelberg New York. https://doi.org/10.1007/978-1-84996-534-7


• Vincent J.F.V. 2001. Stealing Ideas from Nature. In: Pellegrino S. (eds) Deployable Structures. International Centre for Mechanical Sciences (Courses and Lectures), vol 412. Springer, Vienna.


• قارونی, فاطمه, عمرانی پور, علی, یزدی, محمد. طراحی معماری با رویکرد بیونیک، نمونه موردی طراحی پوسته های معماری با الهام از صدف آبالون. معماری و شهرسازی آرمان شهر, 1392; 6(11): 127-140.


• Benyus, Janine. 2002. Biomimicry: Innovation Inspired by Nature. New York: Perennial.


• Lebedev, U. S. 1990. Architectural bionics. Moscow: Stroiizdat.


• Wilson, E. O. 1984. Biophilia: The human bond with other species. Harvard University Press, 157. Retrieved from http://books.google.com/books?id=CrDqGKwMFAkC&pgis=1


• Pedersen, Zari. 2007. BIOMIMETIC APPROACHES TO ARCHITECTURAL DESIGN FOR INCREASED. Auckland, New Zealand.


• Ghiabaklou, Zahra. 2013. Biomimetic Auditorium Design Inspired by Seashells. Honar ha ye ziba 18(3): 17-24.


• Cohen, Y. H., & Reich, Y. 2016. Biomimetic Design Method for Innovation and Sustainability. New York: Springer.


• Snyder, James C. and Catanese, Anthony J. (Eds.). 1979. Introduction to architecture. Edited by James C.


• Feuerstein, Günther. 2002. Biomorphic architecture: human and animal forms in architecture. Published Stuttgart; London: Axel Menges.


• Lalvani, haresh. 2003. The organic approach to architecture, Wiley academy.


• محمدزاده، مهدی و دیگران. تناسب، زیبایی و هندسه نهان در نقوش سفال نوع آقکند در سال 1393. فصلنامه علمی نگارینه هنر اسلامی، شماره اول، بهار 1393: 50-59.


• Eves, Howard Whitley. 2004. An Introduction to the History of Mathematics. Translated by Mohammad Hadi Shafiha. Tehran: Elmi Farhangi Publishing Company.


• Cruz, Cesar A. 2012. “ Wright's Organic Architecture: From ›Form Follows Function‹ to ›Form and Function are One‹ “, Wolkenkuckucksheim, Cloud-Cuckoo-Land, 2012; 32: 27-36


• Berkebile, B., & McLennan, J. 2004. The living building: biomimicry in architecture, integrating technology with nature. BioInspire Magazine, 18.


• رستگار، نوشین. بررسی نقش حیاط مرکزی درپایداری زیست محیطی خانه های سنتی اقلیم بیابانی. همایش ملی بوم های بیابانی، گردشگری و هنرهای محیطی، نجف آباد: ۱۳۹۰. دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف آباد.


• Moughtin, Cliff & Shirley, Peter. 2007. Urban Design: Green Dimensions. Translated by Kaveh Mehrabani, Pardazsho Urban Planning Co.


• ملت پرست، محمد. معماری پایدار در شهرهای کویری ایران در سال 1388. آرمانشهر، شماره 3 پاییز و زمستان 1388: 121-128.


• عمید، حسن. فرهنگ عمید. تهران: انتشارات جاویدان. 1342.


• معین، محمد. فرهنگ لغات معین. تهران: انتشارات سپهر تهران. 1371.


• دهخدا. علی اکبر. لغت نامه‌ی دهخدا. تهران: انتشارات دانشگاه تهران، مؤسسه‌ی دهخدا. 1342.


• In Cambridge Dictionary Online, Retrieved Jan 17, 2018, from http:// dictionary.cambridge.org


• In Longman Dictionary Online, Retrieved Jan 17, 2018, from http://www. ldoceonline.com


• In Oxford Dictionary Online, Retrieved Jan 17, 2018, from http://www. oxforddictionaries.com


• Felix Alluntis, O.F.M. 2005. “Vitalism” in the Encyclopedia of Philosophy. vol9, Donald M. Borchert, Editor in Chief, 2nd Ed.


• Goudge, T. A. 2005. “Bergson, Henri” in the Encyclopedia of Philosophy. vol1, Donald M. Borchert, Editor in Chief, 2nd Ed.


• Ruskin, J. 1906. The Seven Lamps of Architecture. George Allan, London.


• Levi, primo. 1986. The Periodic Table. Schocken publisher.


• Collins, peter. 1998. Changing Ideals in Modern Architecture 1750-1950. McGill- Queen’s University Press.


• From a Manuscript in Winsor library, 15th century.


• شعاری‌نژاد، علی‌اکبر. روان‌شناسی رشد. تهران: انتشارات اطلاعات. 1373.


• شایگان، داریوش.افسون زدگی جدید هویت چهل تکه و تفکر سیار. ترجمه فاطمه ولیانی. ترهان: نشر پژوهش فرزان. 1380


• Deleuze, Gilles & Guattari, Félix. 1983. A Thousand Plateaus. University of Minnesota Press.


• Morris, Christopher G. 1992. Academic Press Dictionary of Science and Technology. Academic Press.


• گلابچی، محمود و زینالی فرید، آیدا. معماری آرکی تایپی، کهن الگویی، الگوهای پایدار بنیادین. تهران: انتشارات دانشگاه تهران. 1391.


• شفیعیان، داریانی و دیگران. مفهوم ماندگاری در معماری اسلامی و مقایسه‌ی آن با مفهوم پایداری در معماری معاصر در سال 1393. پژوهش‌های معماری اسلامی، زمستان 1393، سال دوم - شماره 5 :35 - 53.


• نقره‌کار، عبدالحمید. انسان، طبیعت، معماری. تهران: دانشگاه علم و صنعت. 1392.


• وزارت مسکن و شهرسازی. بازار ایران. تهران: انتشارات جهاد دانشگاهی واحد تهران. 1388.


• پیرنیا، محمدکریم. درباره شهرسازی و معماری سنتی ایران در سال 1370. مجله آبادی، سال اول، شماه اول. تابستان 1370.


• بیگلری، اسفندیار. بازارهای ایران. 1375.


• فلامکی، منصور. سیری در تجارب مرمت شهری از ونیز تا شیراز. تهران: وزارت مسکن و شهرسازی. 1384.


• قبادیان، وحید. مبانی و مفاهیم در معماری معاصر غرب. تهران: انتشارات دفتر پژوهشهای فرهنگی، چاپ سوم. 1383


• رجبی، آزیتا. ریخت شناسی بازار، تهران: نشر آگه، چاپ اول.


• Slater, Don & Tonkiss, Fran. 2011. Society of Bazaar. Translated by Hossein Ghazian, Tehran: Nei Publishing, Second Edition.


• مرصومی، نفیسه و خانی، محمد باقر. تحلیل کارکردهای اقتصادی بازار تبریز و حوزه نفوذ آن در سال 1390. پژوهش‌های جغرافیای انسانی، بهار 1390، شماره 75: 133-152.


• Nejad Ebrahimi, Ahad Nejad, Pour Rahimian, Farzad and Sahraei Loron, Mehrdad. 2013. “Impacts of Urban Passages on Formation of Iranian Bazaars: Case Study of the Historic Bazaar of Tabriz.” ArchNet-IJAR: International Journal of Architectural Research, vol. 7, issue 2 (2013): 61-75.


• Chenaghlou, Mohammad Reza; Ebrahimi, Ahad NEJAD; Shahbazi, Yaser; Kheirollahi, Mohammad & Mohammadi, Amir Amjad. 2017. Structural Morphology of a Masonry Space Dome in Historical Tabriz Bazaar Complex. Proceedings of the IASS Annual Symposium 2017: “Interfaces: architectural engineering. Science” September 25 - 28th, 2017, Hamburg, Germany


• خاماچی، بهروز. بازار تبریز در گذر زمان. انتشارات اتاق بازرگانی و صنایع و معادن: تبریز. 1375.


• مرکز اسناد و تحقیقات دانشکده معماری و شهرسازی. گنجنامه، فرهنگ آثار معماری اسلامی ایران: دفتر نهم بناهای بازار، بخش اول. تهران: انتشارات روزنه. 1383.


• اسمعیلی سنگری، حسین و عمرانی، بهروز. تاریخ و معماری بازار تبریز. تبریز: انتشارات ستوده، چاپ اول. 1387.


• Ziyari, Keramatollah; Zarghamfard, Moslem and Khademi, Amir Hossein. 2005. Urban Planning via the Biophilic Approach (The Nature-oriented City). Tehran: Arad Book.


• “Rhizome.” The Gale Encyclopedia of Science. Retrieved January 04, 2018 from Encyclopedia.com: http://www.encyclopedia.com/science/encyclopedias-almanacs-transcripts-and-maps/rhizome