بررسی نظام حقوقی بهره‌برداری جوامع روستایی و عشایری از منابع طبیعی در ایران

محورهای موضوعی : آب و محیط زیست

جواد علی‌بیگی ¹

1 - مدرس مدعوی گروه کارآفرینی و توسعه روستایی دانشگاه ایلام، ایلام، ایران.*(مسوول مکاتبات)

تاریخ دریافت : 1395/03/05 تاریخ پذیرش : 1395/06/31 تاریخ انتشار : 1397/01/01

کلید واژه: نظام حقوقی, منابع طبیعی, مالکیت اراضی, زمین خواری, جوامع روستایی و عشایری,

چکیده مقاله :

امروزه تحقق توسعه پایدار کشور به‌ویژه در بحث مربوط به نظام سیاست‌گذاری در برنامه‌ریزی روستایی، بدون توجه بـه مسـایل حقوقی منابع طبیعی و محـیط زیسـت میسر نیست و بـا درک ایـن واقعیـت کـه منـابع طبیعـی در کشور ما محدوده بوده و روند تجدید‌‌پذیری آن به کندی صورت مـی‌پذیرد و یا گاه به دلیل میـزان تخریـب غیر قابـل احیـاء شـود، بنـابراین، مجموعـه اقدامات دستگاه‌های مختلف اجرایی در فرآیند توسعه باید متناسب بـا وضـعیت منابع و با رعایت اصول آینده نگری و پایداری کشورانجام گیرد. در این مقاله با نگاهی به وضع گذشته و موجود منابع طبیعی کشور، سعی در بررسی قوانین ناظر بر این منابع در ارتباط با بهره‌برداران به‌ویژه جوامع روستایی و عشایری را دارد که به تشریح ارتباط دامداری و بهره‌برداران روستایی و عشایری با منابع طبیعی و وضع گذشته و حال این منابع اعم از جنگل‌ها، مراتع، بیابان و آبخیزداری و همچنین نظام حقوقی مالکیت اراضی در ایران پرداخته و در ادامه، به مسأله واگذاری اراضی و اثرات آثار آن بر تخریب منابع طبیعی و پدیده زمین‌خواری به تفسیر بیان گردیده و در پایان به آسیب‌شناسی سیاست‌گذاری حقوقی منابع طبیعی در رابطه با جامعه روستایی و عشایری و مهم‌ترین مسـایل و مشکلات این بخش و ضعف و ابهام در این قوانین و لزوم بازنگری در آن به‌اختصار اشاره و نتایجی حاصل شده است.

چکیده انگلیسی:

Today, regardless of the legal issues of natural resources and the environment especially in rural planning policy is not possible to achieve sustainable development in the debate over the country and to understand this fact that the natural resources in our country has been limited the process of renewable done slowly or sometimes cannot be restored because of degradation. Therefore, a set of different executive agencies in the development process should be done in accordance with commensurate with status of resources. This paper, With a view to past and present status of the country's natural resources, has tried in the laws governing the exploitation of these resources, especially in rural and tribal communities that has described the relationship between rural and nomadic farmers, livestock and natural resources, and the past and present these resources, including forests, grasslands, deserts and watershed management and land property rights system in Iran and then stated in detail the issue of transfer of land and its effect on the degradation of natural resources and the phenomenon of land speculation and finally referred to the Pathology department of natural resources legal policy in relation to rural and tribal society and its difficulties and problems of this sector and the weakness and ambiguity in these rules and need for its revision.

منابع و مأخذ:

1-   مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی. معاونت پژوهشی. دفتر پژوهش‌های زیربنایی، 1383، منابع طبیعی: روندهای تخریب و ضرورت اصلاح قوانین،  تهران: مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، معاونت پژوهشی.

2-   فراهانی‌فرد، سعید  و صادقی، حسین، "ساختار مالکیت و تأثیر آن بر بهره‌برداری از منابع طبیعی (بررسی تطبیقی)"، فصلنامه پژوهش‌های اقتصادی، 1385، سال ششم،  شماره چهارم: 24-1. 

3-      مهدوی، مسعود، "مفهوم برنامه‌ریزی روستایی و اهداف آن"، پژوهش‌های جغرافیایی، 1369، (شماره 26)، موسسه جغرافیای دانشگاه تهران: 54-48.

4-   همتی، تورج، "طرح بررسی عوامل فرهنگی اجتماعی در آموزش زیست محیطی و موانع مشارکت مردم در حفاظت از محیط‌زیست استان ایلام"، سازمان مدیریت و برنامه ریزی استاان ایلام، 1380.

5-      ایران‌نژاد پاریزی، محمدحسین، «منابع طبیعی تجدید‌پذیر». تهران: موسسه فرهنگی هنری شقایق روستا، 1381.

6-   جمشیدی، علیرضا و امینی، امیرمظفر، "ارزیابی عوامل مؤثر برتخریب مراتع از نظر کارشناسان اداره منابع طبیعی در استان ایلام"،  نشریه حفاظت و بهره‌‌برداری از منابع طبیعی، 1391، جلد اول، (شماره چهارم): 67-41.

7-      http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13910116000337، رویت شده در تاریخ (19/03/1394).

8-      رضوانی، محمدرضا، "مقدمه‌ای بر برنامه‌ریزی روستایی در ایران"، تهران: قومس، 1383.

9-   عواطفی‌همت، محمد و همکاران، "دلایل تخریب جنگل: بررسی مدل‌های ذهنی کارشناسان منابع طبیعی و مردم محلی با استفاده از روش پویایی‌های سیستم"، نشریه جنگل و فراوردهای چوب، مجله منابع طبیعی ایران، 1392، دوره 66، (شماره 1): 54-39.

10-  شامخی، تقی،"چرا بخش صنعت نمی‌تواند از پتانسیل بیولوژیکی جنگل‌های شمال استفاده کند؟"، مجله منابع طبیعی ایران، 1374، (شماره 46): 93-79.

11- بابایی‌مهر، علی، "محیط‌زیست جنگل در پرتو اصول حقوق عمومی"، نشریۀ انسان و محیط‌زیست، 1389، دوره 8، شماره 1(12- پیاپی 23)، صفحه 57-62.

12-  مهندس، ابوطالب و تقوی، مهدی، "مالیه عمومی"، تهران ، فروردین، 1376.

13-  تابش، محمدرضا،  "مصاحبۀ محمدرضا تابش رییس فراکسیون محیط زیست مجلس شورای اسلامی در دورۀ نهم"، رجوع شود به:

http://www.salamatnews.com /news /114698/ ،رویت شده در تاریخ (21/01/1395).

14-  مصداقی، منصور، "مرتعداری در ایران"، مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی،1382 : 333.

15- سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور، ستاد برنامه‌ریزی و نظارت، دبیرخانه،1380،  تهران: سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور، مرکز مدارک علمی و انتشارات‏.

16- گروه پژوهش‌های حقوق عمومی، "نظام حقوقی مالکیت زمین در سایرکشورها و ارتباط آن با پدیدۀ زمین‌خواری"،  فصلنامه اطلاع رسانی حقوقی، 1387، سال ششم، (شماره 15 و 16).

17- مشهدی، علی و فیروزی، مسعود، «نگاهی به نظام حقوقی مالکیت زمین و ارتباط آن با پدیده زمینخواری». مجله اطلاع‌رسانی حقوقی، 1382، شماره‌های15- 16، دانشگاه شهید بهشتی.

18-  پاتو ،مجید، "دست نوشته‌های بازدید های میدانی از عرصه‌های منابع طبیعی شمال غرب کشور"، رجوع شود به:

http://kurdpress.com/Fa/Mobile/Detail.aspx?Id=107653 ،رویت شده در تاریخ (02/01/1395).

19-  جوانشیر، کریم، "تاریخ علوم منابع طبیعی ایران"، تهران، انتشارات سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، 1378.

20- مجموعه قوانین منابع طبیعی کشور، تهیه و تدوین از دفتر حقوقی و بازرسی سازمان جنگل‌ها و مراتع کشور، تهران: سازمان جنگل‌ها و مراتع کشور، 1379.