جلوه‌های جبر و اختیار در لزومیات معرّی و مثنوی مولوی

محورهای موضوعی : شعر

سیدمهدی مسبوق ¹ , حدیثه فرزبود ²

1 - عضو هیأت علمی گروه زبان و ادبیات عربی، دانشگاه بوعلی سینا، همدان
2 - دانش آموخته زبان و ادبیات عربی دانشگاه بوعلی سینا، همدان.

تاریخ دریافت : 1394/09/17 تاریخ پذیرش : 1394/09/17 تاریخ انتشار : 1394/05/10

کلید واژه:

چکیده مقاله :

جبر و اختیار از دیرپاترین و مناقشه‌انگیزترین مسائلی است که همواره مورد بحث و جدال متکلمان و اندیشمندان اسلامی بوده است. از جمله این متفکران در ادب عربی ابوالعلاء معرّی شاعر و فیلسوف بنام سده چهارم و پنجم هجری است که اندیشه‌های خود را پیرامون قضا و قدر و سرنوشت آدمی در دیوان لزومیات که حاصل نزدیک به نیم قرن عزلت شاعر است گرد آورده است. در ادب فارسی نیز مولوی شاعر و عارف نام‌آور سده هفتم هجری در مثنوی از جبر و اختیار و مسائل مربوط به آن سخن گفته است. نوشتار حاضر بر آن است که در چشم‌اندازی تطبیقی به بررسی هم‌گونی‌ها و ناهمگونی‌های دیدگاه این دو شاعر نامی به مسأله جبر و اختیار در دیوان‌های لزومیات و مثنوی بپردازد. روش پژوهش کتابخانه‌ای است و داده‌ها با روش تحلیل محتوا بررسی و تحلیل شده است.

چکیده انگلیسی:

Determinism and free will are the most ancient and conflicting issues which have always been the discussion issue amongst discourse analytics and Islamic scholars. One of these scholars is Abol Ala Maarri – fourth and fifth century – Arabic philosopher and poet who has gathered his ideas and thoughts about human destiny and fortune in his book called “Lozumiyat”. In the Persian literature also Molana – the seventh century poet and theologist – has talked about determinism and free will in his “Mathnavi” as well. The present article attempts to have a comparative look at this issue and study similarities and differentiates of determinism and free will in these two poets’ poems. The research method is librarian and the data has been done in analytical method. 

منابع و مأخذ:

قرآن کریم.

برونیل، بییر، و کلود بیشوا و أندریه میشیل روسو. 1996، ما الأدب المقارن، ترجمه غسان السید، دمشق: منشورات دار علاءالدین.

جعفری، محمدتقی. 1379، مولوی و جهان بینی­ها، بی­جا: مؤسسه تدوین آثار علامه جعفری.

جعفری، محمدتقی. بی­تا، جبر و اختیار، قم: انتشارات دار التبلیغ اسلامی.

حسین، طه. 1963، مع أبی­العلاء فی سجنه، القاهره: دار المعارف.

الخطیب، حسام. 2001م، الأدب المقارن من العالمیة إلی العولمة، دمشق: المجلس الوطنی للثقافة و الفنون و الآداب.

زمانی، کریم. 1384، شرح جامع مثنوی معنوی، تهران: اطلاعات.

سعفان، کامل. 1993م، فی صحبة أبی­العلاء بین التمرّد والإنتماء، القاهره: دار الأمین.

عبدالرحمن، عایشه. 1944، الحیاة الإنسانیة عند أبی­العلاء، القاهره: مطبعة المعارف.  

علوش، سعید. 1987م، مدارس الأدب المقارن، بیروت: المرکز الثقافی العربی.

معرّی، أبوالعلاء. 2001م، لزوم ما لا یلزم، شرح کمال الیازجی، بیروت: دار الجیل.

مولوی، جلال الدین محمد بلخی. 1384، کلیات شمس تبریزی، بر اساس تصحیح بدیع­الزمان فروزانفر، تهران: شرکت مطالعات نشر کتاب پارسه.

 

مقالات

رادفر، ابوالقاسم. 1386، «ادبیات معاصر فارسی در ترازوی ادبیات تطبیقی»، فصلنامه ادبیات تطبیقی دانشگاه آزاد اسلامی واحد جیرفت، سال اول، شماره 4، زمستان.