بررسی تحلیلی نمادها و عناصر اسطورهای مشترک در شاهنامه و غزلیات شمس
محورهای موضوعی : شعر
آسیه قوامی
1
(دانشجوی دکترای زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه دولتی سلمان فارسی، کازرون، ایران)
فرهاد براتی
2
(هیأت علمی بخش زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه دولتی سلمان فارسی، کازرون، ایران)
کلید واژه:
چکیده مقاله :
موضوع غزلیات شمس، اﺛﺮﺟﺎودانه ﻣﻮﻻﻧـﺎ ﺟﻼل اﻟﺪﻳﻦ ﻣﺤﻤﺪ بلخی، بیان مضامین عارفانه و عشق آسمانی است. مولانا در خلال این غزلیات ناب، از نمادهای اسطوره ای نیز برای تبیین مضامین عرفانی و سایر مفاهیم شعری استفاده کرده است. در این مقاله به بررسی عناصر اسطوره اعم از شخصیت ها، موجودات و نمادهایی که صبغه و نمودی عرفانی در غزلیات شمس داشته اند، پرداخته ایم. عناصر، موجودات و شخصیت های مورد بررسی در این مقاله عبارت‌اند از رستم، زال، کیقباد، سهراب، اسفندیار، ضحاک، کیکاووس، مانی، کیخسرو و موجودات افسانه ای همچون کوه قاف، هما، عنقا و سیمرغ که مهم ترین منبع آن ها، شاهنامه فردوسی است. نتیجه پژوهش این است که مولانا با استخراج عناصر اسطوره و حماسه از آثار گران سنگ حماسی از جمله شاهنامه فردوسی، از این عناصر در جهت تبیین هر چه بهتر مضامین و مفاهیم عرفانی در غزلیات شمس سود جسته است؛ تا جایی که پژوهش‌گران ادبیات عرفانی، آن را نمونه بارز و ارزشمند حماسه عرفانی دانسته اند.
The subject of "Shams' Ods" – by Jalāl ad-Dīn Muhammad Balkhī – is the expression of mystical concept and divine love. Rumi has enjoyed mythical symbols to explain mystical concepts and other poetic themes throughout the mentioned odes. The present article studies the elements of myth including the characters, creatures and symbols that have had a mystical manifestation appearance in "Shams' Odes". Studied elements, creatures and characters in this paper are Rostam, Zāl, Kay Qobád, Sohrab, Esfandiar, Zahak, Kay Kāvus, Mani, Kay Khosrow and mythical creatures such as Mount Qaf, Gypaetus and Phoenix which the most important source is "Shahnameh" by Ferdowsi. The result of this research is that Rumi has benefited the extravagant epic works including Ferdowsi's "Shahnameh" by citing the elements of myth and epic in order to better explain the mystical themes and concepts in "Shams's Odes" so that scholars of mystical literature have considered it as an obvious and valuable sample of mystical epic.
آموزگار، ژاله. 1386ش، تاریخ اساطیری ایران، چاپ سوم، تهران: انتشارات سمت.
بهرامیان، محمد حسین و الهام جمنژاد. بررسی کهن الگوی آنیما در اشعار مولانا، سایت تخصصی سارا شعر به آدرس: http://sarapoem.persiangig.com/link7/animadarmolana.htm.
پورخالقی چترودی، محمد. 1381ش، درخت در شاهنامه، چاپ اول، مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی.
دوستخواه، جلیل. 1370ش، اوستا نخستین سرودهای ایرانیان، چاپ دوم، تهران: انتشارات توس.
رزمجو، حسین. 1368ش، انسان آرمانی و کامل در ادبیات حماسی و عرفانی فارسی، چاپ اول، تهران: انتشارات امیرکبیر.
زمانی، کریم. 1384ش، شـرح جـامـع مثنـوی معنـوی، چـاپ هفـدهـم، تهران: انتشارات اطلاعات.
سلطانی گردفرامرزی، علی. 1372ش، سیمرغ در قلمرو فرهنگ ایران، چاپ اول، تهران: انتشارات مبتکران.
شمیسا، سیروس. 1370ش، انواع ادبی، چاپ اول، تهران: انتشارات باغ آیینه.
مرتضوی، منوچهر. 1372ش، فردوسی و شاهنامه، چاپ اول، تهران: انتشارات علمی فرهنگی.
معین، محمد. 1389ش، فرهنگ معین، چاپ اول، تهران: انتشارات سرایش.
مولوی، جلالالدین. 1363ش، کلیات شمس، با تصحیحات و حواشی بدیعالزمان فروزانفر، ده جلد، چاپ سوم، تهران: انتشارات امیرکبیر.
یاحقی، محمد جعفر. 1375ش، فرهنگ اساطیر، چاپ دوم، تهران: انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و سروش.
مقالات
آتونی، بهروز. پاییز 1389، «انسانهای اسطورهای، عارفان نخستین»، فصلنامه تخصصی ادبیات فارسی دانشگاه آزاد مشهد، شماره 27، صص 110-83.
حسینی، مریم. زمستان 1386 و بهار 1387، «پری در شعر مولانا: دیدار با آنیما»، نشریه علوم انسانی دانشگاه الزهرا(س)، شماره 68 و 69 ، صص 1 تا 22.
سیف، عبدالرضا. پاییز 1388ش، «بازتاب شاهنامه فردوسی در مثنوی معنوی»، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی تهران، شماره چهارم، صص 58-39.
سیف، عبدالرضا. تابستان و پاییز 1380ش، «تجلی اسطوره در مثنوی»، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی تهران، صص 604-591.
شریعت کاشانی، علی و دیگران. پاییز 1381ش، «چهره‌های اسطورهای و بنمایههای باستانی در شعر مولوی»، فصلنامه مطالعات ملی، سال چهارم شماره 13، صص 48-9.
قبادی، حسینعلی. بهار و تابستان 1381ش، «حماسه عرفانی یکی از انواع ادبی در ادبیات فارسی»، فصلنامه پژوهش زبان و ادبیات فارسی، شماره اول، صص 20-1.
_||_
