تحلیل تناقض‌های بیناگفتمانی در شعر حافظ

محورهای موضوعی : شعر

سید حسین جعفری ¹ , سعید زهره وند ² , علی حیدری ³

1 - دانشجوی دوره دکتری رشته زبان و ادبیات فارسی دانشگاه لرستان
2 - دانشیار رشته زبان و ادبیات فارسی دانشگاه لرستان
3 - استاد رشته زبان و ادبیات فارسی دانشگاه لرستان

تاریخ دریافت : 1398/05/25 تاریخ پذیرش : 1398/05/25 تاریخ انتشار : 1398/05/01

کلید واژه:

چکیده مقاله :

یکی از موضوعاتی که در تأویل پذیری کلام حافظ نقشی اساسی دارد و کم‌تر مورد توجه محققان قرار گرفته تناقضات موجود در کلام اوست. این تناقضات از دو منظر قابل بررسی هستند؛ نخست از منظر ابیات و مفاهیم منفرد و دوم از منظر بیناگفتمانی. تناقض‌های بخش نخست تناقضاتی سطحی هستند که در آثار بسیاری از شاعران به چشم می خورد، اما تناقضات بیناگفتمانی از ویژگی‌های خاص شعر حافظ و یکی از مهم‌ترین دلایل توفیق اوست. تناقضات بیناگفتمانی فراوانی در شعر حافظ به چشم می‌خورد که از آن جمله می‌توان به تناقض میان گفتمان انتقادی- اجتماعی و گفتمان کلامی و همچنین تناقض میان گفتمان عرفانی و گفتمان دینی و اخلاقی او اشاره کرد. علاوه بر اینکه در میان گفتمان‌های مذکور دو به دو تناقضات فراوانی دیده می‌شود، هر کدام از جهاتی دیگر با سایر گفتمان‌ها نیز مرز بندی‌های تناقض آمیز دارند، در این پژوهش سعی شده است با استفاده از شیوه تحلیل گفتمان ضمن معرفی گفتمان‌های مذکور و شناخت خاستگاه‌های تناقضات میان این گفتمان‌ها، به چگونگی مفصل‌بندی این گفتمان‌های متناقض در یک رابطه بیناگفتمانی و تولد یک گفتمان خاص به نام گفتمان عشق و رندی با دال مرکزی رند که به مبارزه ایدئولوژیکی با گفتمان‌های رقیب می‌پردازد اشاره شود.

چکیده انگلیسی:

One of the subjects which effects and plays a vital role in Hafiz's interpretation and is not paid attention too much is the conflicts in his words and poetries. These conflicts are researchable from two aspects: initially from couplets and single concepts and secondly from intertextuality point of view. The first group conflicts are the ones which are simple and is seen in many poets' works but the intertextual conflicts are of specific characteristics of Hafiz poetries. There are many intertextual conflicts in Hafiz poetry; some of them are critical – social, verbal and religious – ethical. The present article studies the origins of the mentioned conflicts as well as birth of a special discourse called love discourse which studies ideological conflict with rival. The method is discourse analysis.

منابع و مأخذ:

کتابنامه

احمدی، بابک. 1382ش، ساختار و تأویل متن، چاپ ششم، تهران: مرکز.

استعلامی، محمد. 1387ش، حافظ به گفته حافظ، تهران: نگاه.

آشوری، داریوش. 1390ش، عرفان و رندی در شعر حافظ، چاپ دهم، تهران: مرکز.

پالتریچ، برایان. 1396ش، درآمدی بر تحلیل گفتمان، ترجمه طاهره همتی، تهران: نویسه پارسی.

حافظ، شمس الدین محمد. 1387ش، دیوان، به کوشش خلیل خطیب رهبر، تهران: صفی علیشاه.

حسن لی، کاووس. 1385ش، چشمه خورشید، شیراز: نوید شیراز.

خرمشاهی، بهاء الدین. 1368ش، چهارده روایت، چاپ دوم، تهران: کتاب پرواز.

خرمشاهی، بهاء الدین. 1382ش، حافظ حافظه ماست، تهران: قطره.

خرمشاهی، بهاء الدین. 1387ش، حافظ، چاپ چهارم، تهران: ناهید.

درگاهی، محمود. 1373ش، مزاج دهر تبه شد، تهران و کرمان: ستارگان و خواجوی کرمانی.

درگاهی، محمود. 1382ش، حافظ و الهیات رندی، تهران: قصیده سرا.

دستغیب، عبدالعلی. 1367ش، حافظ شناخت، تهران: نشر علم.

دشتی، علی. 1352ش، کاخ ابداع، چاپ سوم، تهران: جاویدان.

دشتی، علی. 1380ش، نقشی از حافظ، چاپ دوم، تهران: اساطیر.

ریکور، پل. 1384ش، زندگی در دنیای متن، ‌ترجمه بابک احمدی، چاپ چهارم، تهران: مرکز.

زرین کوب، عبدالحسین. 1374ش، از کوچه رندان، تهران: سخن.

سروش، عبدالکریم. 1387ش، نگاهی تازه به حافظ، سخنرانی در 4 جلسه.

شمیسا، سیروس. 1388ش، یادداشت‌های حافظ، تهران: نشر علم.

صفا، ذبیح الله. 1386ش، تاریخ ادبیات در ایران، چاپ چهاردهم، تهران: فردوس.

غنی، قاسم. بی تا، بحث در آثار و افکار و احوال حافظ، دو جلد، تهران: زوار.

فرکلاف، نورمن. 1379ش، تحلیل انتقادی گفتمان، گروه مترجمان، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها.

قشیری، ابوالقاسم. 1385ش، رساله قشیریه، ترجمه ابو علی حسن بن احمد عثمانی، با تعلیقات فروزانفر، چاپ نهم، ایران: علمی فرهنگی.

مرتضوی، منوچهر. 1384ش، مکتب حافظ، چاپ چهارم، تبریز: ستوده.

نعمانی، شبلی. 1386ش، تاریخ علم کلام، سید محمد تقی فخر داعی گیلانی، تهران: اساطیر.

هجویری، ابوالحسن علی بن عثمان. 1386ش، کشف المحجوب، تصحیح محمود عابدی، چاپ سوم، تهران: سروش.

یارمحمدی، لطف الله. 1393ش، درآمدی به گفتمان شناسی، چاپ دوم، تهران: هرمس.

یورگنسن، ماریان و فیلیپس، لوئیز. 1394ش، نظریه و روش در تحلیل انتقادی گفتمان،‌ ترجمه هادی جلیلی، چاپ پنجم، تهران: نی.

 

مقالات

آقاگل‌زاده، فردوس. بهار و تابستان 1386ش، «رویکردهای غالب در تحلیل ‌گفتمان انتقادی»، مجله زبان و زبان‌شناسی، دوره 3، شماره 5، صص 39-54.

باقری خلیلی، علی اکبر و موسی کیخا. زمستان 1387ش، «بررسی انتقادات اخلاقی- اجتماعی در غزلیات حافظ شیرازی»، سال 7، شماره 2، مجله دانشکده علوم انسانی دانشگاه سمنان، صص 27- 48.

خالدیان، محمدعلی. پاییز و زمستان 1386ش، «دوگانگی شخصیت در حافظ»، فصلنامه تخصصی ادبیات فارسی، شماره 15 و 16، مشهد: دانشگاه آزاد اسلامی مشهد.

الستر، پنیکوک. 1378ش، «گفتمان‌های قیاس ناپذیر»، ‌ترجمه سید علی اصغر سلطانی، فصلنامه علمی پژوهشی علوم سیاسی، شماره 4، دانشگاه باقر العلوم(ع).

طهماسبی، فرهاد. پاییز 1391ش، «جامعه شناسی غزل حافظ با تکیه بر شیوه تحلیل گفتمان انتقادی»، دوره 4، شماره 13، صص 9- 41.

قبادی حسینعلی و دیگران. 1388ش، «گفتمان غالب در رمان سووشون سیمین دانشور»، مجله نقد ادبی، دوره 2، شماره 6، صص 149- 183.

کلانتری، صمد و دیگران. پاییز 1388ش، «تحلیل گفتمان با تأکید بر گفتمان انتقادی به عنوان روش تحقیق کیفی»، سال اول، شماره چهارم، صص 7- 28.

 

 

Ashouri, D. (1390), Mysticism and Rendi in Hafez poetry, 10^th edition, Tehran: Markaz Pub

Ahmadi, B. (1382), structure and interpretation of the text, 6^th edition, Tehran: Markaz Pub

Stelami, M. (1387), Hafez according to Hafez's poems, Tehran: Negah Pub

Bagheri Khalili, A & Keikha, M. (2008), huminity science journal of Semnan University, No. 25, pp.27-48

Hafez, Sh. (1387), Poetry book, Tehran: Safi Alishah Pub

Hasanli, K. (1385), sun source, Shiraz: Navid Pub

Khoramshahi, B. (1387), Hafez, 4^th edition, Tehran: Nahid Pub

Dargahi, MM. (1373), Universe temperament was destroyed, Tehran, Setaregan Pub

Dastgheib, A. (1367), underdstanding Hafez, Tehran: Nashre Elm Pub

Dashti, A. (1380), a symbol of Hafez, 2^nd edition, Tehran, Asatir Pub

Ricoeur, P. (1384), life in the next world, translated by Babak Ahmadi, 4^th ed. Tehran, Markaz

Zarrinkoub, A. (1374), from the trickery alley Tehran, Sokhan Pub

Soroush, A. (1387) a new look to Hafez, speech in 4 sessions

Shamisa, S. (1388), Hafez notes, Tehran. Alam Pub

Safa, Z. (1386), history of literature in Iran, 1th volume, 14^th edition. Tehran: Ferdows Pub

Ghani, Gh. (no date), discussion on thought and poetry of Hafez, Tehran, Zavar Pub

Ghashiri, A. (1385), Ghasiriyeh Treatise, 9^th edition, Tehran: elmi - farhangi Pub

Mortazavi, M. (2005), Hafez school of thought, 4^th edition, Tabriz: Sotoudeh Pub

Namani Sh. (1386), history of verbal science, Tehran: Asatir Pub

Yarmohammadi, L. (1393), introduction of discourse analysis, 2^nd edition, Tehran Hermes Pub

Jorgensen, M and Phillips, L. (1394), theory and approach of discourse critical analysis

Yousefi, M. R., Bakhtiari, M., (2017), the art of Hafez in presenting the ascend and descend in verses, translated by hadi Jalili, 5^th ed. Tehran, Ney pub

 

 

Articles:

Agha Gol Zade, F. (2007), analysis of literature and critical discourse, Literary Studies journal. No 1, pp.17-27

Pinkok , Alster ( 1999), Incomparable discourses, translated by Ali Asghar Soltani, Research – scientific Journal, political issues, No.4, Baqer al Oloom University

Bagheri Khalili, A.A. , Keikha, M. (2008), study the social- moral criticism in the Hafez poetry, journal of humanistic science, Semnan University, pp. 27-48

Kalantari, S. (2009), analysis of discourse with emphasis on the critical discourse as a qualitative research method, sociology journal

Ghobadi, H. et al ( 2009), analysis of the dominant discourse in the novel of Simin Daneshvar, literary criticism journal, year 1, No.4, Fall, pp7-28