بررسی عوامل توسّع معنایی در قرآن کریم

محورهای موضوعی : فصلنامه مطالعات قرآنی

فرهاد عبدالله زاده ¹ , فؤاد عبدالله زاده ²

1 - دانشجوی دکتری رشته زبان و ادبیات عربی دانشگاه فردوسی مشهد
2 - استادیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه زابل

تاریخ دریافت : 1397/04/09 تاریخ پذیرش : 1397/04/09 تاریخ انتشار : 1397/03/01

کلید واژه:

چکیده مقاله :

لفظ و معنا در قرآن کریم پیوند ناگسستنی با هم دارند و این ارتباط محکم ظرفیت بالایی در تولید و توسع معانی ایجاد می‌کند. قرآن کریم در بسیاری از موارد اسلوب سهل و ممتنع را برگزیده است که با ظاهری آراسته و باطنی ژرف، کمال ظاهر و باطن را در خود جمع کرده است به گونه ای که یک لفظ یا یک عبارت را در عین ظاهری آشکار و دارای معنایی روشن می توان به شیوه های گوناگونی تفسیر کرد که بر بیش از یک معنا دلالت کند. هدف از پژوهش حاضر این است که با روشی توصیفی- تحلیلی و با تکیه بر شواهدی از آیات قرآن کریم ضمن بحث و بررسی عوامل لفظی و معنایی‌ای که سبب تولید یا توسع معنایی در الفاظ و عبارت می گردند، وجوه مختلف معنایی آن شواهد را بیان کند. از جمله نتایجی که بدان نائل آمده است این است که قرآن کریم برای بیان مقاصد و انتقال معانی شیوه ها و قاعده های صرفی نحوی و بلاغی متنوعی به کار می گیرد که در عین ایجاز و اقتصاد کلامی سبب توسّع و تولید معانی هم می شود.

چکیده انگلیسی:

Terms and meanings have inseparable relation with each other in Holy Quran; this tight relationship creates high capacity in semantic development. Holy Quran has chosen easy and abstainer patterns which include complete meanings while having attractive and deep appearance in a way that a single term or a phrase containing clear appearance can be interpreted differently and various. The goal of the present paper is to express various meanings of lexical and semantic factors which cause creation or development of meanings in terms and phrases in descriptive – analytical method and by applying Holy Quran's Verses.  One of the outcomes of the research is that Holy Quran applies various morphological and rhetorical rules and methods which conduces semantic development.

منابع و مأخذ:

قرآن کریم.

ابن اثیر، ضیاء الدین. المثل السائر فی أدب الکاتب والشاعر، تحقیق أحمد الحوفی وبدوی طبانة، القاهرة: دار نهضة مصر للطباعة والنشر.

ابن عاشور. بی­تا، محمد الطاهر، تفسیر التحریر والتنویر، چاپ اول، بیروت: مؤسسه التاریخ.

ابن منظور الافریقی المصری، ابوالفضل جمال الدین محمد بن مکرم. بی­تا، لسان العرب، بیروت: دار صادر.

ابن­هشام انصاری، جمال الدین أبوحیان محمد عبدالله بن یوسف. 1979م، مغنی اللبیب عن کتب الأعاریب، بیروت: دار الفکر.

أبوحیان، محمد بن یوسف.1420ق، البحر المحیط فی التفسیر، تحقیق صدقی محمد جمیل، چاپ اول، بیروت: دار الفکر.

الإصفهانی، الراغب. بی­تا، مفردات ألفاظ القرآن، تحقیق صفوان عدنان داوودی.

أنیس، إبراهیم. بی­تا، الأصوات اللغویة، مطبعه نهضة مصر.

آلوسی، سید محمود. 1415ق، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، تحقیق علی عبدالباری عطیه، چاپ اول، بیروت: دار الکتب العلمیة.

بغوی، حسین بن مسعود. 1420ق، معالم التنزیل فی تفسیر القرآن، بیروت: دار احیاء التراث العربی‏.

حامد هلال، عبدالغفار. بی­تا، علم اللغة بین القدیم والحدیث.

حسّان، تمام. بی­تا، البیان فی روائع القرآن؛ دراسة لغویةواسلوبیة للنص القرآنی، بی‌ جا: بی نا.

حسن حامد، احمد. 2001م، التضمین فی العربیة؛ بحث فی البلاغة والنحو، چاپ اول، بی جا: دار الشروق.

الحسینی الکفوی، أبوالبقاء أیوب بن موسی. بی­تا، الکلیات، بیروت: مؤسسة الرسالة.

درویش، محی الدین. 1415ق، اعراب القرآن وبیانه، چاپ چهارم، سوریة: دار الإرشاد.

دهلوی، شاه ولی الله. 1417ق، ترجمه قرآن، تحقیق عبدالغفور عبدالحق بلوچ وشیخ محمد علی، چاپ اول، مدینه: مجمع ملک فهد لطباعة المصحف الشریف.

سیوطی، عبدالرحمن. 1423ق، معترک الأقران فی إعجاز القرآن، الطبعة الأولی، بیروت: دار الفکر.

سیوطی، عبدالرحمن بن ابی ‏بکر. 1404ق، الدر المنثور فی تفسیر المأثور، قم: کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی.

طبری، ابوجعفر محمد بن جریر. 1412ق، جامع البیان فی تفسیر القرآن، چاپ اول، بیروت: دار المعرفة.

طنطاوی، سید محمد. بی­تا، التفسیر الوسیط للقرآن الکریم‏، قاهره: دار نهضة مصر للطباعة و النشر.

عکبری، عبدالله بن حسین. بی­تا، التبیان فی اعراب القرآن، عمان- ریاض: بیت الأفکار الدولیة.

القرطبی، محمد بن أحمد. 1346ش، الجامع لأحکام القرآن، چاپ اول، تهران: بی نا.

قزوینی، خطیب. 1424ق، الإیضاح فی علوم البلاغة، بیروت: دار الکتب العلمیة.

نصر الله فراج، محمد خلیل. 2001م، الوقف ووظائفه عند النحویین والقرّاء، القاهرة: بی نا.

الهاشمی، السید أحمد. 1999ق، جواهر البلاغة فی المعانی والبیان والبدیع، بیروت- صیدا: المکتبة العصریة.

 

Books

Holy Quran

Ibn Ashour, Muhammad al-Tahir, (no data), Tafsir Al-Tahrir wa Al-Tunvir, Beirut, moassat al – tarkh, First Edition.

Al-Qaratabi, Mohammed bin Ahmad, (1966s), Al jame le ahkam Al – qoran, Tehran, First Edition.

Qazwini, Khatib, (1424), Al izah fi olum Al – Quran, Beirut, Dar al- Kotob al- elmiah.

Suyuti, Abdulrahman, (1423), Motarek al- Aqran fi ejaz al- Quran, Beirut, Darfalkar, First Edition.

Ibn Masour Afriki al - Mesri, Abo Fazal Jamal al-Din Mohammed bin Makram, (no data), Dar Sader.

Tabarī, Abuja`far Muhammad ibn Jarir, (1412), Jame` al-Bayan fi Tafsir al - Qur'an, Beirut, Dar al-Ma'arifah.

 Suwayti, Abdulrahman bin Abi Bakr, (1404), Durr al-Manthur fi tafsir al - masur, Qom, Kutkhana Ayatollah Marashi Najafi.

Baghway, Hassin bin Masood, (1420), Maalem al- Tanzil fi tafsir al - Qur'an, Beirut, Dar ehia al – toras al - Arabi.

Okbori, Abdullah bin Hassin, (no data, al- Tibian fi erab al - Qur'an, Amman, Riyadh, Beit al – Afkar al – dowaliyah.

Erab al - Qur'an, al – Nahhas, (1421), Beirut, Muhammad Ali Bayson Publications, Dar al- Kotob al- elmiah.

Darwish, Muhieddin, (1415), Erab al - Qur'an wa bayanoho, Suriyya, Dar al-Irsheh, fourth edition.

Dehlavi, Shah Wali Allah, (1417), translation of the Quran, research: Abdul Ghafour Abdul Haq Baluch and Sheikh Muhammad Ali, First Printing, Medina, Assembly of the Fahed Layba'at al-Musaf al-Sharif.

Obuhhian, Mohammad bin Youssef, (1420) Al-Baher al – Moheit fi al-Tafsir, Research: Sadiqi Mohammad Jamil, Beirut, Dar Al-Fakr, First Edition.

Hassan Hamed, Ahmad, (2001 m)., Al- tazmin fi al – Arabiya bahson fi al –balaghah wa al – nahw, Dar al-Sharouq.

Comparative Linguistics, (1997), Translated by: Seyyed Hossein Seyedi, Mashhad, Abstracts of Sabzevar Teacher Training University.

Hamid helal Abdul Ghaffar, (no date), Science Allghh between Alqdym and Hadith.

Anis, Ibrahim, (no date), Linguistic voices, the Renaissance of Egypt.

Nasr Khalil Faraj, Mohamed Khalil, (2001), Waqf wa wazaefuhu enda al – qurra, al – qahere.

Hassan, Tammam, the masterpieces of the Quran, a linguistic and methodological study of the Quranic text.

Ibn Athir, Diaa al-Din, al – Mashal ol al – saer fi adabe al – kateb wa al – shaer, the investigation: Ahmed Al-Houfi and Badawi Tabana, Cairo, Dar Nahdet Misr for printing and publication Fagala.

Tantawi, Sayyed Muhammad, al – tafsi ol al – wasit lel Quran al –karim, Cairo, Nahdet Misr Printing House.

Isfahan, Ragheb, Mofradat alfath al - Quran, achievement: Safwan Adnan Dawoodi.

Ibn Hisham Ansari, )1979(, Jamal al-Din Abu Houyan Muhammad Abdullah bin Yusef, moghni al _ labib an kotob al - aarib, Beirut, Darfalker.

Al- Hashemi, Ahmed, (1999(, Jawahar Al-Balagha in Al-Maa'ani, Al-Bayan wa Al-Biad, Beirut Sada, Modern Library.