درآمدی بر تحقق کمال انسان از منظر قرآن و روایات

محورهای موضوعی : فصلنامه مطالعات قرآنی

سید محمد جواد نبوی ¹ , سیده فاطمه حسینی میرصفی ²

1 - دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث، واحد یادگار امام خمینی(ره) شهرری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
2 - استادیار گروه علوم قرآن و حدیث، واحد یادگار امام خمینی(ره) شهرری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

تاریخ دریافت : 1400/01/05 تاریخ پذیرش : 1400/01/05 تاریخ انتشار : 1400/01/01

کلید واژه:

چکیده مقاله :

باور همه شیعیان اثنی‌عشری آن است که نه‌تنها پیامبر اسلام و ائمه اطهار(علیهم السلام) انسان‌های کاملی بوده‌اند بلکه دیگران را به رسیدن به این مرتبه دعوت کرده و راه‌های نیل به کمال را در سیره و سنّت خویش بیان کرده‌اند. به این ترتیب اصطلاح الانسان الکامل و اصطلاحات مشابهی مانند الانسان الحقیقی و کمال الانسان، به فرهنگ و علوم اسلامی راه یافته و در علوم مختلف اسلامی مانند عرفان، حکمت، کلام، تفسیر و حدیث درباره آن سخن رفته است. اکنون سؤال این است که آیا کمال انسان امری است که در این دنیا و پیش از مرگ قابل حصول است و انسان می‌تواند قبل از قطع تعلق روح از بدن به آن دست یابد؟ یا اینکه دنیای مادی محدودتر از آن است که بتواند ظرف چنین کمالی برای نفس باشد و بنابراین دستیابی به این کمال منوط به مرگ است و فقط در جهان دیگر و نشئه دیگر قابل دسترسی است؟ همچنین در صورتی که کمال پس از مرگ حاصل می‌شود، آیا مراد از این مرگ، موت ارادی و کشتن نفس به سبب ریاضت‌های شرعی است یا مراد مرگ طبیعی است و یا آنکه متون دینی در این باره صراحت ندارند و پاسخ روشنی در قبال این پرسش ارائه نکرده‌اند؟

چکیده انگلیسی:

All Shiites believe that not only the Prophet of Islam and the Imams were perfect human beings, but also invited others to reach this level and stated the ways to achieve perfection in their way of life and tradition. In this way, the term "perfect human being" and similar terms such as "true human being" and "perfect human being" have found their way into Islamic culture and sciences and have been discussed in various Islamic sciences such as mysticism, wisdom, theology, interpretation and hadith. The question now is, is human perfection something that can be achieved in this world and before death, and can man achieve it before the soul is cut off from the body? Or is the material world too limited to be a vessel for such perfection for the soul, and therefore the attainment of this perfection depends on death and is only available in another world and another intoxication? Also, if perfection is achieved after death, does this death mean voluntary death and self-killing due to religious sufferings, or does it mean natural death, or do the religious texts not explicit about this and provide a clear answer to this question?

منابع و مأخذ:

کتابنامه:

قرآن کریم.

ابن فارس، احمد. ۱۴۰۴ق، معجم مقاییس اللغة، قم: مکتب الأعلام الإسلامی.

ابن فناری، محمد بن حمزه. ۱۳۷۴ش، مصباح الانس، چاپ محمد خواجوی، تهران: انتشارات مولی.

ابن‌بابویه، محمد بن علی. ۱۳۶۲ش، الخصال، چاپ علی‌اکبر غفاری، قم: منشورات جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة.

ابن‌بابویه، محمد بن علی. ۱۴۰۶ق، فقه الرضا، قم: مؤسسة آل البیت لإحیاء التراث.

ابن‌عربی، محمد بن علی. بی تا، الفتوحات المکیة، بیروت: دار صادر.

امام صادق، جعفر بن محمد(علیه السلام). ۱۴۰۰ق، مصباح الشریعة، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.

آقابزرگ طهرانی، محمدمحسن. ۱۴۰۳ق، الذریعة، بیروت: دار الأضواء.

آلوسی، محمود افندی. ۱۴۱۵ق، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، بیروت: دار الکتب العلمیه.

بحر العلوم، محمدمهدی بن مرتضی. ۱۴۱۷ق، رساله‌ سیر و سلوک منسوب به بحر العلوم، چاپ سیّد محمدحسین حسینی طهرانی، مشهد: انتشارات علامه‌ طباطبایی.

برسی، رجب بن محمد. ۱۴۱۹ق، مشارق أنوار الیقین، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.

بغدادی، اسماعیل پاشا. ۱۹۵۱م، هدیة العارفین، بیروت: دار احیاء التراث العربی.

پارسا، خواجه محمد. ۱۳۶۶ش، شرح فصوص الحکم، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

جوهری، اسماعیل بن حماد. ۱۴۰۷ق، تاج اللغة وصحاح العربیة، بیروت: دار العلم للملایین.

حرّ العاملی، محمد بن حسن. ۱۴۱۴ق، وسائل الشیعة، قم: مؤسسة آل البیت لإحیاء التراث.

حسن‌زاده آملی، حسن. ۱۳۷۸ش، ممد الهمم در شرح فصوص الحکم، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

خمینی، مصطفی. ۱۳۷۶ش، تفسیر القرآن الکریم، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).

خویی، ابوالقاسم. ۱۳۷۷ش، مصباح الفقاهة، قم: مکتبة الداوری.

زرکلی، خیرالدین. ۱۹۸۰م، الأعلام، بیروت: دار العلم للملایین.

سبزواری، هادی بن مهدی. بی تا، شرح الأسماء الحسنی، قم: مکتبة بصیرتی.

شعرانی، عبدالوهاب. ۱۳۹۳ق، العهود المحمدیة، قاهره: شرکة مکتبة ومطبعة مصطفی البابی الحلبی وأولاده بمصر.

صفار، محمد بن حسن. ۱۳۶۲ش، بصائر الدرجات، تهران: مؤسسة الأعلمی.

طباطبایی بروجردی، سیّد حسین. ۱۳۹۹ق، جامع أحادیث الشیعة، قم: المطبعة العلمیة.

طباطبائی، سیّد محمدحسین. بی تا، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: منشورات جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة.

عاملی، ابراهیم. ۱۳۶۰ش، تفسیر عاملی، تهران: کتابخانه‌ صدوق.

فخر رازی، محمد بن عمر. ۱۴۲۰ق، التفسیر الکبیر، بیروت: دار احیاء التراث العربی.

فراهیدی، خلیل بن احمد. ۱۴۰۹ق، کتاب العین، قم: مؤسسة دار الهجره.

قاضی سعید، محمدسعید بن محمد. ۱۳۷۴ش، التعلیقة علی الفوائد الرضویة، قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).

کاشانی، عبدالرزاق. ۲۰۰۱م، تفسیر ابن‌عربی(تأویلات القرآن)، بیروت: دار الکتب العلمیة.

کلینی، محمد بن یعقوب. ۱۳۸۸ق، الأصول من الکافی، چاپ علی‌اکبر غفاری، تهران: دار الکتب الإسلامیة.

گیلانی، عبدالرزاق. ۱۳۷۷ش، ترجمه مصباح الشریعة، تهران: پیام حق.

لیثی واسطی، علی بن محمد. ۱۳۷۶ش، عیون الحکم والمواعظ، قم: دار الحدیث.

مازندرانی، محمدصالح. ۱۴۲۱ق، شرح اصول الکافی، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.

مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی. ۱۴۰۳ق، بحار الأنوار، بیروت: مؤسسة الوفاء.

ملاّ صدرا، محمد بن ابراهیم. ۱۹۸۱م، الحکمة المتعالیة، بیروت: دار احیاء التراث العربی.

نمازی شاهرودی، علی. ۱۴۰۵ق، مستدرک سفینة البحار، قم: منشورات جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة.

References:

Holy Quran

Ibn Faris, Ahmad 1404 AH, Dictionary of Comparative Language, Qom: Islamic Media School.

Ibn Fanari, Muhammad ibn Hamza. 1995, Mesbah Alans, published by Mohammad Khajavi, Tehran: Molly Publications.

Ibn Babawiyyah, Muhammad ibn Ali. 1983, Al-Khasal, published by Ali Akbar Ghaffari, Qom: Publications of the Association of Teachers in the Scientific Field.

Ibn Babawiyyah, Muhammad ibn Ali. 1406 AH, Fiqh al-Reza, Qom: Al-Bayt Foundation for the Revival of Heritage.

Ibn Arabi, Muhammad ibn Ali. Bi Ta, Al-Futuhat Al-Makkiya, Beirut: Dar Sader.

Imam Sadegh, Ja'far ibn Muhammad (peace be upon him). 1400 AH, Mesbah al-Sharia, Beirut: Scientific Foundation for Publications.

Grandfather Tehrani, Mohammad Mohsen. 1403 AH, Al-Dari'a, Beirut: Dar Al-Azwa.

Alusi, Mahmoud Effendi 1415 AH, The Spirit of Meanings in the Interpretation of the Great Qur'an, Beirut: Dar Al-Kitab Al-Almiyeh.

Bahr al-Ulum, Mohammad Mahdi bin Morteza 1417 AH, treatise on the journey and conduct attributed to the sea of ​​sciences, published by Seyyed Mohammad Hossein Hosseini Tehrani, Mashhad: Allameh Tabatabai Publications.

Barsi, Rajab bin Muhammad. 1419 AH, Mashreq Anwar Al-Yaqeen, Beirut: Scientific Foundation for Publications.

Baghdadi, Ismail Pasha. 1951, Hedayat al-Arifin, Beirut: House for the Revival of Arab Heritage.

Parsa, Khaja Mohammad 1987, Sharh Fusus al-Hakam, Tehran: University Publishing Center.

Johari, Ismail bin Hamad. 1407 AH, the crown of the language and the correctness of the Arabs, Beirut: Dar al-Alam for the Malays.

Shiite means, Qom: Al-Bayt Foundation for the Revival of Heritage.

Hassanzadeh Amoli, Hassan. 1999, Mammad Al-Hamm in Sharh Fusus Al-Hakam, Tehran: Printing and Publishing Organization of the Ministry of Culture and Islamic Guidance.

Khomeini, Mustafa 1997, Tafsir al-Quran al-Karim, Tehran: Imam Khomeini Publishing House.

Mesbah al-Fiqh, Qom: Maktaba al-Dawari.

Al-A'lam, Beirut: Dar Al-Alam for the Malays.

Sabzevari, Hadi Ibn Mahdi. Bi Ta, Sharh Al-Asma Al-Hassani, Qom: Insightful Library.

Poets, Abdul Wahab 1393 AH, Al-Ahd Al-Muhammadiyah, Cairo: Mustafa Al-Babi Al-Halabi School and Printing Company and Children of Egypt.

Saffar, Muhammad ibn Hassan 1983, Basair Al-Darjat, Tehran: Scientific Foundation.

Tabatabai Boroujerdi, Seyed Hossein. 1399 AH, a collection of Shiite hadiths, Qom: Scientific Press.

Tabatabai, Sayyid Muhammad Hussein Bi Ta, Al-Mizan Fi Tafsir Al-Quran, Qom: Publications of the group of teachers in the scientific field.

Ameli, Ibrahim. 1981, Tafsir Ameli, Tehran: Sadough Library.

Fakhr Razi, Muhammad ibn Umar. 1420 AH, Al-Tafsir Al-Kabir, Beirut: Dar Al-Ahya Al-Tarath Al-Arabi.

Farahidi, Khalil bin Ahmad 1409 AH, Kitab al-Ain, Qom: Dar al-Hijra Foundation.

Judge Saeed, Muhammad Saeed bin Muhammad. 1995, Commentary on the Benefits of Radiation, Qom: Institute for Organizing and Publishing the Works of Imam Khomeini.

Kashani, Abdul Razzaq 2001, Tafsir Ibn Arabi (Interpretations of the Qur'an), Beirut: Dar Al-Kitab Al-Alamiya.

Klini, Muhammad ibn Ya'qub 1388 AH, the principles of sufficient, published by Ali Akbar Ghaffari, Tehran: Dar al-Kitab al-Islamiya.

Gilani, Abdul Razzaq 1998, translated by Mesbah al-Sharia, Tehran: Payam-e-Haq.

Laithi Wasiti, Ali ibn Muhammad. 1997, Ayoun al-Hakam wa al-Mawa'iz, Qom: Dar al-Hadith.

Mazandarani, Mohammad Saleh 1421 AH, Explanation of the Sufficient Principles, Beirut: House of the Revival of Arab Heritage.

Majlisi, Mohammad Baqir bin Mohammad Taqi 1403 AH, Sea of ​​Lights, Beirut: Al-Wafa Foundation.

Mullah Sadra, Muhammad ibn Ibrahim. 1981, The Transcendent Wisdom, Beirut: House for the Revival of Arab Heritage.

Namazi Shahroudi, Ali. 1405 AH, Mustadrak Safin al-Bahar, Qom: Publications of the Jamaat al-Madrassin in the scientific field