جایگاه مبانی صدوری تفسیر در حل چالش‌های‌ تفسیری از منظر برخی مفسران

محورهای موضوعی : فصلنامه مطالعات قرآنی

بابک هادیان حیدری ¹ , محمد شریفی ²

1 - دانشجوی کارشناسی ارشد، الهیات و معارف اسلامی- علوم قرآن و حدیث، دانشگاه مازندران
2 - استادیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه مازندران

تاریخ دریافت : 1400/05/01 تاریخ پذیرش : 1400/05/01 تاریخ انتشار : 1400/05/01

کلید واژه:

چکیده مقاله :

تفسیر و دریافت‌هایی از قرآن اندیشگان بسیاری از پژوهشگران را به خود معطوف ساخته است؛ اما دستیابی به تفسیری صحیح در قرآن نیازمند بررسی مبانی است که بی‌توجهی و ناآگاهی بدان‌ها بسیاری را در درازای کهن نگاری به دشواری‌هایی همچون تفسیر به رأی کشانده است. این نوشتار با روش توصیفی- تحلیلی به تشریح، تحلیل و کارآمدی مبانی صدوری تفسیر قرآن کریم در حل چالش‌های تفسیری از دیدگاه علامه طباطبایی و دو تن از شاگردان ایشان یعنی آیت‌الله جوادی آملی و آیت‌الله مصباح پرداخته است. آیت‌الله جوادی آملی و آیت‌الله مصباح یزدی به جهت تأثیرپذیری از استاد خویش اصل‌هایی از این مبانی صدوری را پذیرا شده‌اند؛ اما مهم‌ترین وجه تفاوت میان علامه با این شاگردان، در اصل تحریف ناپذیری است که آیت‌الله جوادی آملی چینش سوره‌ها را توقیفی و جمع و تدوین قرآن را به زمان حیات پیامبر (ص) دانسته است که این خلاف نظر علامه بوده و در بخشی دیگر از این اصل این شاگرد، استدلال علامه را در اثبات تحریف ناپذیری ناکارآمد و ناکافی می‌داند.

چکیده انگلیسی:

Interpretations of the Qur'an have attracted the attention of many scholars; But achieving a correct interpretation of the Qur'an requires examining the principles that led many to difficulties such as interpretation to vote in the long run of archeography. This article explains, analyzes and evaluates the principles of interpretation of the Holy Quran in solving interpretive challenges from the perspective of Allameh Tabatabai and two of his students, Ayatollah Javadi Amoli and Ayatollah Mesbah by a descriptive-analytical method. Ayatollah Javadi Amoli and Ayatollah Mesbah Yazdi, in order to be influenced by their master, have accepted some of these principles; But the most important aspect of the difference between Allameh and these disciples is the fact of non-distortion that Ayatollah Javadi Amoli has considered the arrangement of surahs and the compilation of the Qur'an during the life of Prophet (PBUH) which is against Allameh and in another part of this principle, this student considers Allameh's argument ineffective and insufficient in proving non-distortion.

منابع و مأخذ:

قرآن کریم.

ابن انس، مالک. 1425ق، موطأ الإمام مالک، محقق: محمد مصطفی اعظمی، امارات: مؤسسه زاید بن سلطان آل نهیان للأعمال الخیریة والإنسانیة.

ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی. بی‌تا، فتح الباری بشرح صحیح البخاری، چاپ سوم، بیروت: دار المعرفة للطباعة والنشر.

ابن شهرآشوب مازندرانی، محمد بن علی. 1369ق، متشابه القرآن ومختلفه، قم‏: دار بیدار للنشر.

اوسی، علی. 1381ش، روش علامه طباطبایی در تفسیر المیزان، مترجم: حسین میر جلیلی، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.

ایازی‏، سید محمدعلی. 1378ش، کاوشى در تاریخ جمع قرآن‏، قم‏: کتاب مبین‏.

بابایی‏، علی‌اکبر. 1391ش، مکاتب تفسیرى‏، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه‏.

جوادی آملی، عبدالله. 1384ش، معرفت‌شناسی در قرآن، محقق: حمید پارسانیا، چاپ سوم، قم: نشر اسراء.

جوادی آملی، عبدالله. 1385ش، هدایت در قرآن، محقق: علی عباسیان، چاپ دوم، قم: نشر اسراء.

جوادی آملی، عبدالله. 1386ش، سرچشمه اندیشه، محقق: عباس رحیمیان، چاپ پنجم، قم: نشر اسراء.

جوادی آملی، عبدالله. 1388ش(الف)، قرآن در قرآن، محقق: محمد محرابی، قم: نشر اسراء، چاپ هشتم.

جوادی آملی، عبدالله. 1388ش(ب)، تسنیم، محقق: جمعی از نویسندگان، قم: نشر اسراء.

جوادی آملی، عبدالله. 1389ش، همتایی قرآن و اهل‌بیت(علیهم‌السلام)، محقق: سید محمود صادقی، قم: نشر اسراء.

جوادی آملی، عبدالله. 1393ش(الف)، قرآن میزان شناخت قرآن، تحقیق و تنظیم: احسان ابراهیمی، چاپ هفتم، قم: نشر اسراء.

جوادی آملی، عبدالله. 1393ش(ب)، نزاهت قرآن از تحریف، محقق: علی نصیری، چاپ چهارم، قم: نشر اسراء.

حلبىی، علی‌اصغر. 1374ش، آشنایى با علوم قرآنى، چاپ چهارم، تهران‏: اساطیر.

خویی، سید ابوالقاسم. بی‌تا، البیان فی تفسیر القرآن‏، قم‏: مؤسسة احیاء آثار الامام الخوئی.

راغب اصفهانی، حسین بن محمد. 1412ق، مفردات ألفاظ القرآن‏، بیروت: دار القلم‏.

الرمانی، علی بن عیسی، الخطابی، حمد بن محمد، الجرجانی، عبدالقاهر بن عبدالرحمن. 1968م، ثلاث رسائل فی إعجاز القرآن، محقق: محمد خلف الله، چاپ سوم، مصر: دار المعارف.

زرقانی، محمد بن عبدالعظیم. بی‌تا، مناهل العرفان فی علوم القرآن، بی‌جا: دار احیاء التراث.

زرکشی‏، محمد بن عبدالله. 1410ق، البرهان فی علوم القرآن‏، بیروت: دار المعرفة.

سیوطىی، جلال‌الدین. 1421ق، الإتقان فی علوم القرآن‏، چاپ دوم، بیروت‏: دار الکتاب العربی.

شاکر، محمدکاظم. 1394ش، مبانى و روش‌های تفسیرى، چاپ دوم، قم: جامعة المصطفی(ص) العالمیة: دفتر برنامه‌ریزی و فن‌آوری آموزشی.

صاحب، اسماعیل بن عباد. 1414ق، المحیط فی اللغة، محقق: محمدحسن آل یاسین، بیروت: عالم الکتب.

طباطبایی، سید محمدحسین. 1388ش، قرآن در اسلام از دیدگاه تشیع، چاپ سیزدهم، قم: دفتر انتشارات اسلامی.

طباطبایی، سید محمدحسین. 1390ق، المیزان فی تفسیر القرآن‏، چاپ دوم، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات‏.

طبرسی، فضل بن حسن. 1426ق، مجمع‌ البیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار العلوم.

طریحی، فخرالدین بن محمد. 1375ش، مجمع البحرین، محقق/مصحح: احمد حسینی اشکوری، چاپ سوم، تهران: مرتضوی‏.

فلاح‌پور، مجید. 1392ش، مبانی، اصول و روش تفسیری ملاصدرا، چاپ دوم، تهران: مؤسسه انتشارات حکمت.

فیض کاشانی، محمد بن شاه مرتضی. 1415ق، تفسیر الصافی‏، مقدمه و تصحیح: حسین‏ اعلمی، چاپ دوم،‌ تهران‏: مکتبة الصدر.

کریمی، مصطفی. 1390ش، جامعیت قرآن کریم پژوهشی در قلمرو موضوعی قرآن، تهران: سازمان انتشارات فرهنگ و اندیشه اسلامی.

اللامِردی، محمد زکریا. 1428ق، فصل الخطاب فی تحریف کتاب رَب الأرباب، نجف اشرف: مؤسسة النجف الأشرف المانیا.

مصباح یزدی، محمدتقی. 1394ش، قرآن‌شناسی(مجموعه کتب آموزشی معارف قرآن)، تحقیق و نگارش: محمود رجبی، چاپ ششم، قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).

مصطفوی، حسن. 1430ق، التحقیق فى کلمات القرآن الکریم‏، چاپ سوم‏، بیروت: دار الکتب العلمیة.

مطرزی، ناصر بن عبدالسید. 1979م، المغرب‏، محقق/مصحح: محمود فاخوری و عبدالحمید مختار، حلب: مکتبة اسامة بن زید.

مطهری، مرتضی. 1392ش، آشنایی با قرآن 1، چاپ سی و هفتم، تهران: صدرا.

معرفت، محمدهادی. 1396ش، تحریف ناپذیری قرآن، مترجم: علی نصیری، چاپ سوم، قم: تمهید.

معرفت، محمدهادی. 1433ق، صیانة القرآن من التحریف، چاپ سوم، قم: تمهید.

مکدرموت، مارتین. 1363ش، اندیشه‌های کلامی شیخ مفید، مترجم: احمد آرام، تهران: مؤسسه مطالعات اسلامی دانشگاه مک گیل شعبه تهران با همکاری دانشگاه تهران.

مؤدب، سید رضا. 1396ش، مبانی تفسیر قرآن، چاپ چهارم، قم: دانشگاه قم.

الهی، عباس. 1389ش، علوم قرآنی در تفسیر المیزان، قم: انتشارات زائر.

 

مقالات و پایان‌نامه‌ها

پارسایی، تهمینه و سید محمدعلی ایازی. 1391ش، «توسعه‌پذیری معنا در تفسیر قرآن کریم»، مجله مطالعات قرآنی، 3 (12)، صص 144-125.

حسینی، سید معصوم. 1392ش، «جامعیت قرآن از نگاه علامه طباطبائی»، معارف قرآنی، 14(4)، صص 20-7.

روستایی، زینب. 1389ش، «بررسی استدلال ادبی علامه بلاغی در رد روایات تحریف»، مجله مطالعات قرآن، 1 (4)، صص 78-61.

مفتح، محمدهادی. 1378ش، «سیر تکاملی ردیّه‌های نوشته‌شده بر فصل الخطاب حاجی نوری (پایان‌نامه کارشناسی ارشد)»، دانشگاه اصول‌الدین، قم- ایران.

The Holy Quran.

Ibn Anas, Malek. 1425 AH, Mutta al-Imam Malek, researcher: Muhammad Mustafa Azami, UAE: Zayed bin Sultan Al-Nahyan Foundation for Charity and Humanity.

Ibn Hajar Asqalani, Ahmad Ibn Ali. No date, Fath al-Bari Besharh Sahih Al-Bukhari, third edition, Beirut: Dar al-Ma'rifah for printing and publishing.

Ibn Shahr Ashob Mazandarani, Mohammad Ibn Ali. 1990, similar to the Qur'an and different, Qom: Dar Bidar Lelnashr.

Osi, Ali. 2002, Allameh Tabatabai's method in interpreting Al-Mizan, translated by Hossein Mir Jalili, Tehran: Islamic Propaganda Organization.

Ayazi, Sayed Mohammad Ali 1999, Exploring the History of Quran Collection, Qom: Mobin Book. Babaei, Ali Akbar. 2012, Interpretive Schools, Qom: Research Institute and University.

Javadi Amoli, Abdullah 2005, Epistemology in the Quran, Researcher: Hamid Parsania, Third Edition, Qom: Esra 'Publishing.

Javadi Amoli, Abdullah 2006, Guidance in the Quran, Researcher: Ali Abbasian, Second Edition, Qom: Asra' Publishing.

Javadi Amoli, Abdullah 2007, Source of Thought, Researcher: Abbas Rahimian, Fifth Edition, Qom: Asra' Publishing.

Javadi Amoli, Abdullah 2009 AH (a), Quran in Quran, researcher: Mohammad Mehrabi, Qom: Nashr-e Asra, eighth edition.

Javadi Amoli, Abdullah, 2009, Tasnim, researcher: a group of writers, Qom: Asra Publishing.

Javadi Amoli, Abdullah 2010, the counterpart of the Qur'an and the Ahl al-Bayt (PBUH), researcher: Seyyed Mahmoud Sadeghi, Qom: Nashr-Asra

Javadi Amoli, Abdullah 2014, Quran, Quranic knowledge, research and arrangement: Ehsan Ebrahimi, seventh edition, Qom: Asra Publishing.

Javadi Amoli, Abdullah, 2014, The Qur'an is free from distortion, Researcher: Ali Nasiri, Fourth Edition, Qom: Asra' Publishing.

Halabi, Ali Asghar. 1995, Introduction to Quranic Sciences, Fourth Edition, Tehran: Asatir.

Khoei, Sayed Abu al-Qasim. No date, Al-Bayyan Fi Tafsir Al-Quran, Qom: Foundation for the Revival of the Works of Imam Al-Khoi.

Ragheb Isfahani, Hussein bin Muhammad. 1412 AH, the words of the Qur'an, Beirut: Dar al-Qalam. Al-Ramani, Ali Ibn Isa, Al-Khattabi, Hamad Ibn Muhammad, Al-Jorjani, Abdul Qahir Ibn Abdul Rahman. 1968 AD, three treatises on the miracle of the Qur'an, researcher: Muhammad Khalafullah, third edition, Egypt: Dar al-Ma'arif.

Zarqani, Muhammad bin Abdul Azim, no date, the sources of mysticism in the sciences of the Qur'an, Bija: Dar Al-Ahya Al-Tarath.

Zarkashi, Muhammad bin Abdullah 1410 AH, Al-Burhan Fi Uloom Al-Quran, Beirut: Dar Al-Ma'rifah. Siouti, Jalaluddin. 1421 AH, Al-Taqan in the sciences of the Qur'an, second edition, Beirut: Dar Al-Kitab Al-Arabi.

Shaker, Mohammad Kazem, 2015, Fundamentals and methods of interpretation, second edition, Qom: Al-Mustafa (PBUH) International University: Office of Educational Planning and Technology. Sahib, Ismail Ibn Ebad. 1414 AH, Al-Mohit Fi Al-Loghat, researcher: Mohammad Hassan Al-Yasin, Beirut: Alam Al-Kotob.

Tabatabai, Seyed Mohammad Hussein, 2009, Quran in Islam from the perspective of Shiism, 13th edition, Qom: Islamic Publications Office.

Tabatabai, Seyed Mohammad Hussein, 2011, Al-Mizan in the interpretation of the Qur'an, second edition, Beirut: Scientific Foundation for Publications.

Tabarsi, Fazl Ibn Hassan 1426 AH, Collection of Statements in the Interpretation of the Qur'an, Beirut: Dar al-Ulum.

Tarihi, Fakhruddin bin Muhammad. 1996, Bahrain Assembly, researcher/ editor: Ahmad Hosseini Eshkori, third edition, Tehran: Mortazavi.

Fallahpour, Majid, 2013, Fundamentals, Principles and Interpretive Method of Mulla Sadra, Second Edition, Tehran: Hekmat Publishing Institute.

Faiz Kashani, Mohammad bin Shah Morteza. 1415 AH, Tafsir al-Safi, introduction and correction: Hussein Aalami, second edition,  Tehran: Sadr school

Karimi, Mustafa 2011, Comprehensiveness of the Holy Quran, A research in the thematic realm of the Quran, Tehran: Islamic Culture and Thought Publishing Organization.

Al-Lamerdi, Muhammad Zakaria. 1428 AH, Fasl Al-Khattab Fi Tahrif Ketab Rabbalalamin, Najaf Ashraf: Al-Najaf Al-Ashraf Al-Mania Foundation.

Mesbah Yazdi, Mohammad Taqi 2014, Quranology (collection of educational books on Quranic knowledge), research and writing: Mahmoud Rajabi, sixth edition, Qom: Imam Khomeini Educational and Research Institute Publications.

Mustafavi, Hassan 1430, research in the words of the Holy Quran, third edition, Beirut: Dar Al-Kitab Al-Elmiya.

Mutarazi, Nasser bin Abdul Sayed 1979, Al-Maghrib, researcher /editor: Mahmoud Fakhouri and Abdul Hamid Mukhtar, Halab: Osama bin Zayd School.

Motahari, Morteza 2013, Introduction to the Qur'an 1, thirty-seventh edition, Tehran: Sadra.

Marefat, Mohammad Hadi, 2017, The Non-distortion of the Quran, Translated by Ali Nasiri, Third Edition, Qom: Tamhid.

Marefat, Mohammad Hadi 1433 AH, the protection of the Qur'an from distortion, third edition, Qom: Tamhid.

McDermott, Martin. 1984, Sheikh Mofid Theological Thoughts, Translator: Ahmad Aram, Tehran: McGill University Institute of Islamic Studies, Tehran Branch in collaboration with the University of Tehran.

Moadab, Seyed Reza 2017, Basics of Quran Interpretation, Fourth Edition, Qom: Qom University. Elahi, Abbas. 2010, Quranic sciences in the interpretation of Al-Mizan, Qom: Zayer Publications.

 

Articles and dissertations

Parsai, Tahmineh and Seyed Mohammad Ali Ayazi. 2012, "Expandability of meaning in the interpretation of the Holy Quran", Journal of Quranic Studies, 3 (12), pp. 144-125.

Hosseini, Seyed Masoom 2013, "The comprehensiveness of the Qur'an from the perspective of Allameh Tabatabai", Quranic knowledge, 14 (4), pp. 20-7.

Rustaei, Zeinab 2010, "Study of Allameh Bolaghi's literary argument in rejecting distorted narrations", Journal of Quranic Studies, 1 (4), pp. 78-61.

Mofateh, Mohammad Hadi 1999, "The Evolution of Rejections Written on the Chapter of Haji Nouri Al-Khattab (Master Thesis)", Osuloddin University, Qom-Iran.