روش‌های نقل روایات اهل بیت(علیهم السلام) در تفسیر التبیان

محورهای موضوعی : فصلنامه مطالعات قرآنی

سید حسین موسوی دره بیدی ¹ , امیر احمدنژاد ²

1 - دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه آزاد واحد اصفهان
2 - استادیار دانشگاه اصفهان، دانشکده علوم انسانی، گروه قرآن و حدیث

تاریخ دریافت : 1400/05/01 تاریخ پذیرش : 1400/05/01 تاریخ انتشار : 1400/05/01

کلید واژه:

چکیده مقاله :

التبیان فی تفسیر القرآن، تألیف شیخ طوسی، اولین تفسیر جامع و اجتهادی قرآن در شیعه است. در این تفسیر که بخش قابل توجهی از آن را روایات و اقوال تفسیری تشکیل داده، نقل روایات اهل بیت(ع) شیوه متفاوتی از دوره پیش و پس از خود دارد. این موضوع با توجه به جایگاه شیخ طوسی در حدیث شیعه به عنوان مؤلف دو کتاب از کتب اربعه حدیثی، اهمیت بیش‌تری پیدا می‌کند. بیش‌تر روایات نقل شده در این تفسیر به شیوه مرسوم نقل روایات و به طور صریح، در تفسیر منعکس نشده و اصل حاکم بر نقل روایات اهل بیت(ع) در التبیان، اشاره به وجود روایت در موضوع مورد بحث آیات و پرهیز از نقل مستقیم روایات است. مؤلف همچنین از روش‌های متفاوتی نظیر اشاره به موضوع روایت، ذکر واژگان کلیدی روایت، استفاده از واژگان دال بر روایات شیعه و الفاظ مجهول استفاده کرده است. می توان گفت که انگیزه و شرایط زمانی و مکانی تألیف(فضای گفتمان) این تفسیر در کمیت و کیفیت نقل روایات اهل بیت(ع) نقش مؤثری داشته و مؤلف سعی در تألیف تفسیر تقریبی داشته است.

چکیده انگلیسی:

"Al-Tabyan Fi Tafsir Al-Quran", written by Sheikh Tusi, is the first comprehensive and ijtihad interpretation of the Quran in Shia. In this interpretation that a significant part of it consist narrations and interpretive sayings, quoting the narrations of the Ahl al-Bayt (AS) has a different method from the period before and after it. This issue becomes more important due to the position of Sheikh Tusi in Shiite hadith as the author of two books of four hadith books. Most of the narrations narrated in this commentary are not reflected in the traditional way of narrating narrations explicitly in narrations and the principle ruling quoting narrations of Ahl-Albayt in "Al-Tabyan" refers to the narration in the issue of verses and avoiding direct quoting narrations. The author has also used different methods such as referring to the subject of the narration, mentioning the key words of the narration, using words indicating Shiite narrations and unknown words. It can be said that the motivation and temporal and spatial conditions of the author (discourse space) of this commentary have played an effective role in the quantity and quality of the narrations of the Ahl al-Bayt (AS) and the author has tried to write an approximate commentary.

منابع و مأخذ:

قرآن کریم.

نهج البلاغه.

ابن الأثیر، عز الدین أبو الحسن علی بن ابی الکرم. 1385ق/1965م، الکامل فی التاریخ، بیروت: دار صادر.

ابن الجوزی، أبو الفرج عبد الرحمن بن علی بن محمد. 1412ق، المنتظم فى تاریخ الأمم والملوک، تحقیق محمد عبد القادر عطا و مصطفی عبد القادر عطا، بیروت: دار الکتب العلمیه.

ابن بابویه، محمد بن علی. 1362ش، الخصال، قم: دفتر انتشارات اسلامی.‏

ابن بابویه، محمد بن علی. 1378ق، عیون أخبار الرضا علیه السلام، تهران: جهان.

ابن بابویه، محمد بن علی. 1413ق، من لا یحضره الفقیه، قم: دفتر انتشارات اسلامی.‏

ابن حیون، نعمان بن محمد مغربی. 1385ق، دعائم الإسلام، قم: مؤسسة آل البیت علیهم السلام‏.

ابن شهر آشوب مازندرانی، أبو جعفر رشید الدین محمّد بن علی. 1379ق، مناقب آل أبی طالب، قم: انتشارات علامه.

ابن عقده کوفی، احمد بن محمد. 1424ق، فضائل أمیر المؤمنین علیه السلام، قم: دلیل ما.

اشعری قمی، احمد بن محمد بن عیسی. 1408ق، النوادر، قم: مدرسة الإمام المهدی(ع).

برقی، احمد بن محمد بن خالد. 1371ق، المحاسن، قم: دار الکتب الإسلامیة.

پاکتچی، احمد. 1394ش، فقه الحدیث(مباحث نقل به معنا)، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق(ع).

حسن بن علی. 1409ق، التفسیر المنسوب إلى الإمام الحسن العسکری، قم: مدرسة الإمام المهدی‏(ع).

حسینی الجلالی، سید محمد رضا. 1418ق، تدوین السنة الشریفة، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه.

رازی، ابوالفتوح حسین بن علی. 1408ق، روض الجنان وروح الجنان فی تفسیر القرآن، مشهد: آستان قدس رضوی، بنیاد پژوهش‌های اسلامی.

سعیدی روشن و دیگران. 1394ش، آسیب شناسی جریان‌های تفسیری، تهران: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.

سوردل، دومینیک، عبدالعزیز دوری، کلود کاهن، آلکساندر دوما. 1387ش، دار الخلافه عباسیان: تاریخ کهن، جغرافیای تاریخی و سرگذشت اولیه بغداد، مترجم: ایرج پروشانی، اسماعیل دولتشاهی، تهران: کتاب مرجع.

صفار، محمد بن حسن. 1404ق، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمّد صلّى الله علیهم، قم: مکتبة آیة الله المرعشی النجفی‏.

طبرسی، فضل بن حسن. 1372ش، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران: ناصرخسرو.

طوسی، محمد بن الحسن. 1407ق، تهذیب الأحکام، تحقیق خرسان، تهران: دار الکتب الاسلامیه.

طوسی، محمد بن الحسن. 1414ق، الأمالی، قم: دار الثقافه.

طوسی، محمد بن حسن. 1383ق، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.

علم‏ الهدی، علی بن الحسین. 1431ق، تفسیر الشریف المرتضى(نفائس التأویل)، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.

عیاشی، محمد بن مسعود. 1380ق، التفسیر، تهران: مکتبة العلمیة الاسلامیة.

فقیهی، علی اصغر. 1378ش، تاریخ آل بویه، تهران: مرکز تحقیق و توسعه علوم انسانی(سمت).

قمی، علی بن ابراهیم. 1404ق، تفسیر القمی، قم: دار الکتاب.

کلینی، محمد بن یعقوب. 1407ق، الکافی، تهران: دار الکتب الاسلامیه.

کوفی اهوازی، حسین بن سعید. 1402ق، الزهد، قم: المطبعة العلمیة.

کوفی، فرات بن ابراهیم. 1410ق، تفسیر فرات الکوفی، تهران: چاپ و نشر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

مفضل بن عمر، بی تا، توحید المفضل، قم: نشر داوری.

مفید، محمد بن محمد. 1413ق، الأمالی، قم: کنگره شیخ مفید.

 

مقالات

کریمی نیا مرتضی، 1385، «شیخ طوسی و منابع تفسیری وی در التبیان»، فصلنامه مطالعات اسلامی، شماره 74، صص 11-81. 

کریمی نیا، مرتضی. ۱۳۹۵ش، «طبری و تفاسیر شیعه با تأکید خاص بر التبیان شیخ طوسی»، دوفصلنامه صحیفه مبین، شماره ۵۹، صص50-11.

سجادی، صادق، 1367ش، «آل بویه»، دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ج1، صص 646-636، تهران: مرکز نشر دایرة المعارف بزرگ اسلامی.

The Holy Quran.

Nahj Al-Balagheh.

Ibn al-Athir, Izz al-Din Abu al-Hasan Ali ibn Abi al-Karam. 2006/1965 AD, Al-Kamel Fi Al-Tarikh, Beirut: Dar Sader.

Ibn al-Juzi, Abu al-Faraj Abdul Rahman bin Ali bin Muhammad. 1412 AH, Al-Montazem Fi Tarikh Al-Om Valmoluk, research of Muhammad Abdul Qadir Atta and Mustafa Abdul Qadir Atta, Beirut: Dar Al-Kitab Al-Elamiya.

Ibn Babuye, Muhammad ibn Ali 1983, Al-Khasal, Qom: Islamic Publications Office.

Ibn Babuye, Muhammad ibn Ali, 1999, Ayoun Akhbar al-Reza (peace be upon him), Tehran: Jahan. Ibn Babuye, Muhammad ibn Ali 1413 AH, from the presence of the jurist, Qom: Islamic Publications Office.

Ibn Hayun, Nu'man ibn Muhammad al-Maghribi. 2006, the prayers of Islam, Qom: Al-Bayt Foundation, peace be upon them.

Ibn Shahr Ashob Mazandarani, Abu Ja'far Rashid al-Din Muhammad ibn Ali. 2000, Manaqib Al Abi Talib, Qom: Allameh Publications.

Ibn Aqda Kufi, Ahmad ibn Muhammad. 1424 AH, The Virtues of Imam Ali, peace be upon him, Qom: Our reason.

Ash'ari Qomi, Ahmad ibn Muhammad ibn Isa. 1408 AH, Al-Nawader, Qom: School of Imam Al-Mahdi (AS).

Barqi, Ahmad ibn Muhammad ibn Khalid. 1992, Al-Mahasin, Qom: Dar Al-Kitab Al-Islamiya.

Pakatchi, Ahmad 2015, jurisprudence of hadith (issues of quoting meaning), Tehran: Imam Sadegh University Press

Hasan Bin Ali, 1409 AH, the commentary attributed to Imam Al-Hassan Al-Askari, Qom: School of Imam Al-Mahdi (AS).

Hosseini Al-Jalali, Seyed Mohammad Reza 1418 AH, Compilation of the Holy Sunnah, Qom: Islamic Propaganda Office of the seminary.

Razi, Abu al-Fotuh Hussein ibn Ali. 1408 AH, Rawz al-Jannan and Ruh al-Jannan in the interpretation of the Qur'an, Mashhad: Astan Quds Razavi, Islamic Research Foundation.

Saeedi Roshan and others. 2015, Pathology of Interpretive Flows, Tehran: Research Institute and University.

Sordell, Dominic, Abdulaziz Dori, Claude Kahen, Alexandre Duma. 2008, Dar al-Khalafa Abbasian: Ancient History, Historical Geography and Early History of Baghdad, Translator: Iraj Proshani, Ismail Dolatshahi, Tehran: Reference Book.

Saffar, Muhammad ibn Hassan 1404 AH, Seeing the degrees in the virtues of the family of Muhammad, peace be upon him, Qom: School of Ayatollah Al-Marashi Al-Najafi

Tabarsi, Fazl Ibn Hassan 1993, Collection of Statements in the Interpretation of the Qur'an, Tehran: Naser Khosrow.

Tusi, Muhammad ibn al-Hassan 1407 AH, Tahzib al-Ahkam, Tahqiq Khorsan, Tehran: Dar al-Kitab al-Islamiyya.

Tusi, Muhammad ibn al-Hassan 1414 AH, Al-Amali, Qom: Dar Al-Thaqafah.

Tusi, Muhammad ibn Hassan 2004, explanations in the interpretation of the Qur'an, Beirut: Dar Al-Ihyaa Al-Tarath Al-Arabi.

Alam al-Huda, Ali ibn al-Husayn. 1431 AH, Tafsir al-Sharif al-Murtaza (Nafaes al-Tawil), Beirut: Scientific Foundation for Publications.

Ayashi, Muhammad ibn Mas'ud. 2001, Tafsir, Tehran: Islamic Scientific School.

Faqihi, Ali Asghar 1999, History of Al-Bouyeh, Tehran: Center for Research and Development of Humanities

Qomi, Ali ibn Ibrahim. 1404 AH, Tafsir al-Qomi, Qom: Dar al-Kitab.

Kelini, Muhammad ibn Ya`qub. 1407 AH, Al-Kafi, Tehran: Islamic Dar Al-Kotob.

Kofi Ahwazi, Hussein bin Saeed. 1402 AH, Al-Zahd, Qom: Scientific Press.

Kufi, Farat Ibn Ibrahim. 1410 AH, Tafsir Farat Al-Kufi, Tehran: Published by the Ministry of Culture and Islamic Guidance.

Mufazal Ibn Umar, no date, Tawhid Al-Mafzal, Qom: Davari Publishing.

Mufid, Muhammad ibn Muhammad. 1413 AH, Al-Amali, Qom: Sheikh Mufid Congress.

 

Articles

Kariminia Morteza, 2006, "Sheikh Tusi and his interpretive sources in Al-Tabyan", Quarterly Journal of Islamic Studies, No. 74, pp. 11-81.

Kariminia, Morteza. 2016, "Tabari and Shiite commentaries with special emphasis on the Al-Tabyan of Sheikh Tusi", bi-monthly Sahifa Mobin, No. 59, pp. 11-50.

Sajjadi, Sadegh, 1988, "Al-Buyeh", The Great Islamic Encyclopedia, Vol. 1, pp. 646-636, Tehran: The Great Islamic Encyclopedia Publishing Center.