آینده پژوهی توانمندسازی اقتصادی- اجتماعی روستاییان در تغییر الگوی معیشت (مطالعه موردی: روستاهای منطقه سیستان)

محورهای موضوعی : جغرافیای روستایی

محمودرضا میرلطفی ¹ (دانشیارگروه جغرافیا، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه زابل - زابل - ایران)
محمد ملاشاهی ² (کارشناس ارشد جغرافیا-دانشکده ادبیات و علوم انسانی- دانشگاه زابل- زابل- ایران)

تاریخ دریافت : 1400/05/02 تاریخ پذیرش : 1401/10/17 تاریخ انتشار : 1401/12/01

کلید واژه: توانمندسازی اقتصادی, الگوی‌معیشت, آینده‌پژوهی, روستاهای سیستان, اجتماعی,

چکیده مقاله :

الگوی معیشت سنتی روستاها معمولاً‌ پاسخگوی زندگی مردم نبوده و لزوم تغییر آن با توانمندسازی اقتصادی- اجتماعی روستاییان اجتناب‌ناپذیر است. در این راستا رویکرد آینده‌پژوهشی با توانمندسازی‌ اقتصادی- اجتماعی می‌تواند بهره‌برداری خردمندانه از منابع و امکانات محلی را تسهیل نماید. پژوهش حاضر از نوع کاربردی است که با هدف آینده‌پژوهی توانمندسازی اقتصادی- اجتماعی روستاییان در تغییر الگوی معیشت در روستاهای سیستان انجام ‌شده است. روش تحقیق توصیفی – تحلیلی مبتنی بر بررسی‌های اسنادی، میدانی و تکمیل پرسشنامه بوده است. جامعه آماری تحقیق در واحد روستا، 796 نقطه روستایی در سیستان و در واحد خانوار، 60075 خانوار روستایی بود. حجم نمونه در واحد روستا با استفاده از فرمول اصلاحی شارپ 40 و در واحد خانوار، بر اساس فرمول کوکران 321 تعیین گردید. روایی پرسشنامه تدوین‌شده با استفاده از نظر کارشناسان خبره و پایایی آن با ضریب آلفای کرونباخ تائید گردید. تجزیه‌ و تحلیل داده‌های گردآوری‌شده با آزمون‌های مناسب نرم‌افزار SPSS انجام گردیده است. نتایج تحقیق نشان داد که بین توانمندسازی اقتصادی– اجتماعی روستاییان و تغییر الگوی معیشت آن‌ها رابطه معنادار وجود دارد. توانمندسازی اقتصادی با ضریب همبستگی 302/0 و توانمندسازی اجتماعی با ضریب همبستگی 112/0 می‌تواند در تغییر الگوی معیشت روستاییان سیستان در حال و آینده مؤثر ‌باشد.

منابع و مأخذ:

افشار، ایرج .(1369). سیستان نامه، جلد اول، تهران، نشر مرغ امین.

افشار، ایرج .(1369). سیستان نامه، جلد دوم، تهران، نشر مرغ امین.

افشار، ایرج .(1390). سیستان و بلوچستان نامه، تهران، انتشارات کتابدار.

ابراهیمی، مریم .(­1395). تحولات سیاسی و اجتماعی سیستان و بلوچستان در سالهای­3220-1320، چاپ­سوم، تهران، انتشارات بخارا.

احمدی­کرویق، حسن.(­1393). جغرافیا طبیعی تاریخی سیستان، چاپ­اول، تهران، انتشارات مازیار.

اداره کل امور عشایری استان سیستان و بلوچستان.­(1400).

استانداری سیستان و بلوچستان .(1400).

بذرافشان، جواد؛ طولابی­نژاد، مهرشاد و حملی، نجمه .(1397). بررسی عوامل و محرک­های تغییر الگوی معیشت روستاهای مناطق­مرزی (مطالعه­موردی: روستای منان، شهرستان­سرباز)، مجله تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی،18،­(49)، ­150-127.

پورمحمدی، محمدرضا؛ حسین­زاده دلیر، کریم؛ قربانی، رسول و زالی، نادر .(1389). مهندسی مجدد فرآیند برنامه­ریزی با تأکید بر کارکرد آینده­نگری، فصلنامه جغرافیا و توسعه، 58-37.

جوان، جعفر، علوی­زاده، امیرمحمد و کرمانی، مهدی  .(1390). نقش تنوع­بخشی فعالیت­های اقتصادی در توسعه پایدار روستایی مطالعه موردی: شهرستان سمیرم، فصلنامه انجمن جغرافیایی ایران، سال نهم،(29)، ­43­–17.

حیدرپور، بهادر، دانیالی، تهمینه  و استعلاجی، علیرضا .(1399). بررسی و تبیین وضعیت روستاهای اسلامشهر از نظر چالش­های توسعه روستایی، فصلنامه نگرش­های نو در جغرافیای انسانی، ­(3)، 129-148.

خسروی، محمود .(­1387). تاثیرات محیطی اندر کنش­های رودخانه هیرمند با بادهای 120 روزه سیستان، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، (91)، 48-19.

دربان­آستانه، علیرضا، مطیعی­لنگرودی، سیدحسن و  قاسمی، فرزانه­.(1397). شناسایی و تحلیل عوامل مؤثر بر معیشت پایدار کشاورزان مطالعه موردی: شهرستان شازند، فصلنامه تحقیقات روستایی، 9، (2)، ­324-327.

رضوی، سیدحسن­.(1377). فقر پیشرفت و توسعه:­ مفاهیم، رویکردها و شاخص­ها، جلد­اول، تهران، انتشارات­جهاد سازندگی.

رکن­الدین­افتخاری،عبدالرضا و بدری، سیدحسن.­(1391). بنیان­های نظری الگوی توسعه روستای نمونه، تهران، انتشارات نورعلم.

زابلی، زهرا­.(1390). تحلیل الگوی پدافند غیرعامل در مناطق روستایی محمدآباد سیستان، پایان­نامه کارشناسی­ارشد، گروه جغرافیا، دانشگاه زابل.

زالی، نادر­.(1392). آینده­راهبردی در برنامه­ریزی و توسعه منطقه­ای، تهران، مرکز تحقیقات مطالعات راهبردی.

زاهدی­مازندرانی، محمدجواد­.(1389). توانمندسازی، دایره­المعارف سازمان­دهیاری­ها و شهرداری­ها، تهران، وزارت کشور.

زمردیان، محمدجعفر و پورکرمانی، محسن­.(1367). ژئومورفولوژی استان سیستان و بلوچستان، شهرستان زابل، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، (9)، ­104.

زیاری، کرامت­الله .(1383). اصول و روش­های برنامه­ریزی منطقه­ای، یزد، انتشارات دانشگاه یزد.

شعبان، لیلا .(1392). پژوهشی در حوزه آینده­پژوهی، مجله علوم اجتماعی، آذر­ماه، (69)، 64-67.

ضیاء­توانا، محمدحسن؛ رحمانی­فضلی، عبدالرضا؛ گنجی، محمدحسن و اصغری­لفمجانی، صادق.­(1389)، بررسی تطبیقی اثرات کاهش آب هیرمند بر فعالیت­های کشاورزی در روستاهای سیستان، پژوهش جغرافیای­انسانی، (71)­، 65- 49.

طالشی، مصطفی، شاطریان، محسن و گنجی­پور، محمود .(1390). نقش دولت در توانمندسازی جوامع روستایی، مطالعه موردی: بخش کاشان در مرکز ایران، مجله علمی اکتشافات جغرافیایی مناطق کویری، سال نهم، (2).

عنابستانی، علی­اکبر و سیفی، حسن .(­1390). جایگاه کشت دوم در اقتصاد روستاها مطالعه موردی: روستای دشت­سر آمل، مجله جغرافیا و برنامه­ریزی محیطی، (4)، 113-126.

عنابستانی، علی­اکبر، شایان، حمید، خسرو­بیگی، حمید­ و ­تقیلو، علی­اکبر­.(1390). نقش ویژگی­های فضایی- فضایی مشارکت در توانمندسازی اقتصادی روستاها مطالعه موردی: شهرستان ایجرود بالا- شهرستان ایجرود، فصلنامه برنامه­ریزی منطقه­ای، سال اول، (4)، ­13-1.

کلانتری، خلیل.­(­1391). مدل­های­کمی در برنامه­ریزی­(منطقه­ای، شهری و روستایی)، چاپ­دوم، تهران، انتشارات­فرهنگ صبا.

گلزاده، ملیحه و سعیدی، هادی­.(1399). واکاوی اثرات گردشگری بر بهبود معیشت سکونتگاه­های روستایی با تاکید بر گردشگری ورزشی مطالعه موردی: سکونتگاه­های محور نی- برده رش در شهرستان مریوان، فصلنامه نگرش­های نو در جغرافیای انسانی، 12، (3)، 574-554.

لطفی، حیدر، مرادی­پور، سیاوش و هنردوست، مهدی .(1396). نقش واحدهای ژئوپلیتیک استانی در طراحی مدل اقتصاد شبکه­ای در ایران مطالعه موردی: استان لرستان، فصلنامه نگرش­های نو در جغرافیای انسانی، سال­نهم، (3)،­195-173.

لطفی، حیدر، یزدان­پناه­درو، کیومرث، پزشکی، مهدی و کرمی، زین­العابدین­.(1397).­آمایش فضایی-جغرافیایی مکان­یابی شهر مطلوب برای انتقال پایتخت مطالعه موردی: مولفه­های جغرافیایی طبیعی و نظام مطلوب برنامه­ریزی­شهری، فصلنامه نگرش­های­نو در جغرافیای انسانی، سال دهم، (3)­،221-248.

محمدی­یگانه، بهروز و ولایی، محمد­.(1393). تنوع بخشی به اقتصاد روستاها برای تحقق توسعه پایدار مطالعه موردی: مرحمت آباد شمال شهرستان میاندوآب، فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی، سال سوم، (2)، ­70-54.

محمدی، سعدی، مرادی، اسکند و رشیدی، زبیده .(­1396). اثرات گردشگری بر معیشت پایدار خانوارهای روستایی از دیدگاه جامعه میزبان مطالعه موردی: بخش اورامان شهر­سروآباد، فصلنامه جغرافیا، 15، (52)، 121-136.

ملکی­فر، عقیل.­(1386). الفبای آینده­پژوهی، مجله بسیج شناسی، زمستان10، 34.

میرزایی، حسین، غفاری، غلامرضا و کریمی، علیرضا .(1389). توانمندسازی، صنعتی شدن و عوامل زمینه­ساز آن مطالعه موردی: مناطق روستایی شهرستان قروه، فصلنامه مطالعات روستایی، (­4)، 99-128.

ناظمی، امیر­.(1385). آینده­نگاری منطقه­ای به مشابه آمایش­سرزمین، ­همایش­آینده‌پژوهی، فناوری و چشم‌انداز توسعه، تهران، دانشگاه امیرکبیر.

Afshar, A. (1990). Sistannameh, Volume 1, Tehran:Morghe Amin Publishing. (In persian)

Afshar, A. ( 1990). Sistannameh, Volume 2, Tehran: Morghe Amin Publishing. (In persian)

Afshar, A. (2011). Sistan and Baluchestan Nameh, Tehran: ketabdar Publishing . (In persian)

AhmadiKaruiq, H. (2014). Historical Natural Geography of Sistan, first edition, Tehran: Maziar Publications.­(In persian)

Anabestani, A.A.,& Seyfi, H.( 2011). The place of second crops in the economy of rural areas

(Case study: Dasht-e-Sar Amol village), Journal of Geography and Environmental Planning,(4),                                                                                      113 -126. (In persian)

Anabestani, A.A., Shayan, H., Khosro Beigi, H., & Taghiloo, A.A. (2011). The Role of Spatial-Spatial     Characteristics of Participation in Rural Economic Empowerment (Case Study: Ijrud Bala County - Ijrud County), Regional Planning Quarterly, First Year, (4), 1-13. (In persian)

Bazrafshan, J., Toulabi Nejad,& M., Hamli, N. (2018). Investigating the factors and stimuli for changing the livelihood pattern of villages in border areas (Case study: Minan village, Sarbaz city), Journal of Applied Research in Geographical Sciences, 18, (49), 127-150. (In persian)

Berkes, F., & Ross, H.(2013). Community resilience: toward an integrated approach. Society & Natural Resources, 26, (­1), 5-20.

Cahn, M .­(2002). The business of living: Rural micro-enterprise and sustainable livelihoods (Unpublished doctoral dissertation). Massey University, Palmerstone North, New Zealand.

Chambers, R .­(2005). Ideas for Development, Earth Scan Publication, London, Stering VA.

Darban Astana, A., Matiei Langroudi, S.H., & Ghasemi, F. (2018). Identification and analysis of factors affecting the sustainable livelihood of farmers (Case study: Shazand city), Quarterly Journal of Rural Research, 9, (2), 324-327. (In persian)

Ebrahimi, M.(­2016) . Political and social developments of Sistan and Baluchistan in the years 1320-3220, 3rd edition, Tehran: Bukhara Publications. (In persian)

Evans, E.N. (2010). Liberation  theology, Empowerment  theory and social work work  practice with the oppressed international, social, 234 – 245.

Fleming, A.R.,Ysasi ,N.A., Harly ,D.A., & Bishop, M. L. (2018)­. Resilience and Strengths of Rural Communities. In Disability and Vocational Rehabilitation in Rural Setting, Springer, Cham,

117-136.

General Department of Nomadic Affairs of Sistan and Baluchestan Province. (2020). ( http://sb-nomads.ir). (In persian)

Georgian, M.B.­ (­­2010)­. Assessing the Impact of Empowerment on Employee Performance, Management Quarterly, (­17), 38 - 48.

Ghosh,M.,& Ghosal,S. (2020). Determinants of household livelihood vulnerabilities to climate change in the himalayan foothills of West Bengal, India, International Journal of Disaster Risk Reduction.

Golzadeh, M.,& Saeedi, H. (2020). Analysis of the effects of tourism on improving the livelihood of rural settlements with emphasis on sports tourism (case study: settlements of Ney-Bardeh Rash axis in Marivan city), Quarterly Journal of New Attitudes in Human Geography,­12,­(3),­554-574. (In persian)

Gutu Olana,W. (2020). Impacts of land leases in Oromia, Ethiopia: Changes in access to livelihood resources for local people, Land Use Policy, 97.

Haidarpour, B., Daniyali, T., & Astelaghi, A. ­(2020 )­­. Examining and explaining the situation of the villages of Islamshahr in terms of the challenges of rural development, Quarterly Journal of New Attitudes in Human Geography, 148-129. (In Persian)

Javan, J.­, Alavizadeh, S.A.M., & Kermani, M.(­2011). The Role of Diversification of Economic Activities in Sustainable Rural Development Case Study: Semirom County, Quarterly Journal of the Geographical Association of Iran, Year 9, (29), 17 - 43. (In persian)

Kallantari, K.( 2012) . Quantitative Models in Planning (Regional, Urban and Rural), Second Edition, Tehran­, Culture Saba Publishing. (In persian)

Khosravi, M. (2008)­. Environmental effects of Hirmand River's actions with 120-day winds of Sistan, Geographical Research Quarterly, (91), 19-48. (In persian)

Lotfi, H., Moradipour, S., & Honardoost, M. (­­2017). The role of provincial geopolitical units in designing a network economy model in Iran (Case study of Lorestan province), Quarterly Journal of New Attitudes in Human Geography, 9, (3), 195-173. (In persian)

Lotfi, H., Yazdan Panahroo, K., Pezeshki, M., & Karami, Z.(­2018). Spatial-geographical arrangement of optimal city location for capital transfer: a case study of natural geographical components and optimal urban planning system, Quarterly Journal of New Attitudes in Human Geography, 10, (3)­ , 221-248. (In persian)

Malapit,H., Ragasaa,C., Martinezb,E., Rubinc,D., Seymoura,G., & Quisumbing, A.(­2020).Empowerment in agricultural  value chains: Mixed methods evidence from the Philippines, Journal of Rural Studies, 76,  240-253.

Malekifar, A .(2007). Alphabet of Future Research, Mobilization Journal, 10,(­34). (In persian)

Mirzai, H., Ghafari, G., & Karimi, A. (2010). Empowerment, industrialization and its underlying factors (Case study: rural areas of Qorveh city), Quarterly Journal of Rural Studies, (­4),99-128. (In persian)  

Mohammadi­Yeganeh, B.,& valai, M. (2014). Diversification of Rural Economy for Realization of Sustainable Development (Case Study: Merhamatabad North of Miandoab County), Quarterly Journal of Space Economics and Rural Development, Third Year, (2), 54-70. (In persian)

Mohammadi, S., Mordai, A,. & Rashidi, Z.( 2017). The effects of tourism on the sustainable livelihood of rural households, from the perspective of the host community of a case study: Oraman section Sarvabad city, Geography Quarterly, 15, (52), 121-136. (In persian)

Mullins, L.(1999). management and organizational behavior, London, prentice hall.

Nazemi, A . (2006) . Regional foresight similar to land use, conference on future studies, technology and development prospects,Tehran: Amirkabir University. (In persian)

Pelikan , U. ( 2015). Strategy Development: Futurology and Scenario, Translators, Vahid Khashihi,       Maziar Maleki, Tehran: Adina Publications.

Pour­Mohammadi, M.R., Hosseinzadeh Delir, K., & Ghorbani, R., Zali, N. (2010). Planning Process Reengineering with Emphasis on Foresight Function, Geography and Development Quarterly, 37-58­. (In persian)

 Razavi, H. (1999). Poverty of Progress and Development: Concepts, Approaches and Indicators, Volume 1, Tehran: Jehad Sazandegi Publications. (In persian)

Ruknuddin­Aftakhari,­A.­R.,& Badri, S. H. (2012). Theoretical foundations of model village development model, Tehran: Noor Alam Publications. (In persian)

Romiani, A., Ssojasi Qedari, H.A., Shayan, H,. & Sanai Moghaddam, S. (2017). Needs of villagers for achieving sustainable livelihood (Case study: Sarfaryab section - Charam city), Journal of Rural Research and planning, 6, (20), 203-185.

Shaban, L. (2013). A research in the field of future research, Journal of Social Sciences, Azar, (69), 64-67. (In persian)

Sinaa, D., Yan Chang Richards. A., Wilkinson. S., & Potangaroa. R. (2019) .What does the future hold for relocated communities post-disaster? Factors affecting livelihood resilience, International Journal of Disaster Risk Reduction, 34, 173-183.

Sistan and Baluchestan Governorate. (2022). (In persian)

Thomas, R.J. (2008) . Opportunities to reduce the vulnerability of dry land farmers in Central and West Asia and North Africa to climate change, Agricultural Ecosystems and Environment,126, (2), 36–45.

Talshi, M., Shatrian. M., & Ganjipur. M., G.( 2021). The role of the government in empowering rural communities, case study: Kashan district in central Iran, Scientific journal of geographical explorations of desert areas, ninth year, (2). (In persian)

Tuvshintugs, B.,&  Manlaibaatar, Z. (2022). Does mining improve rural livelihood?: Evidence from Mongolia, (78).

Twiss, B. (1992). forcasting  for  technologist and engineer, apractical guide for better dicition, peter peregrinus , London: united kingdom.   

Watton, D. A.,& Cameron, K . (2004) . Empowerment of staff and empowerment. Content: Badruddin      Oraee Yazdani. Second edition, Karaj: Institute for Research and Management Training.

Wedingttone , C . (2003). Livelihood Outcome of Migration for Poor  People Development Research Center on Migration, Globalization  and Poverty, Working Papers T1.

Zaboli, Z. ( 2011). Analysis of passive defense model in rural areas of Mohammadabad Sistan, Master Thesis, Department of Geography, Zabol University, 214 . (In persian)

Zahedi Mazandarani, M.J. (2010). Empowerment, Encyclopedia of the Organization of Rural and Municipalities, First Edition, Tehran: Ministry of Interior. (In persian)

Zali, N. ( 2013). Strategic Future in Regional Planning and Development,Tehran: Strategic Studies Research Center. (In persian)

Zia Tawana, M. H., Rahmani Fazli, A.r., & Asghari Lafmajani, S. ( 2010). A comparative study of the effects of Helmand water reduction on agricultural activities in the villages of Sistan, Human Geography Research, (­71), 49-65. (In persian)

Ziari, K. ( 2004). Regional Planning Principles and Methods , Yazd: Yazd University Press

   (In persian)

Zomordian, M.J.,& Pourkermani, M. (1988 ) . Geomorphology of Sistan and Baluchestan province Zabol city, Geographical Research Quarterly, ( 9)­, 104. (In persian)