بررسی چالش‌ها و فرصت‌های فراروی ایران در حوزه خزر

محورهای موضوعی : کالبدی

عبدالرضا فرجی راد ¹ , مسعود حقیقت پناه ²

1 - عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات تهران، گروه جغرافیا
2 - کارشناسی ارشد، رشته جغرافیای سیاسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران

تاریخ دریافت : 1398/04/02 تاریخ پذیرش : 1398/04/02 تاریخ انتشار : 1392/09/01

کلید واژه:

چکیده مقاله :

چکیده یکی از نقاط حساس و ژئوپلیتیک منطقه خاورمیانه از لحاظ منابع نفت و گاز و همچنین امور سیاسی امنیتی و نظامی، حوزه‌ی خزر می‌باشد. اهمیت این حوزه برای ایران به صورت راهبردی بوده و تمام تغییر و تحولات در آن بر استراتژی ملی جمهوری اسلامی ایران تأثیرگذار می باشد. پس از فروپاشی شوروی سابق در دسامبر 1991 و ظهور سه کشور جدید ساحلی آذربایجان، قزاقستان و ترکمنستان باعث به وجود آمدن چالش‌ها و فرصت‌هایی برای ایران در این منطقه شده است، حضور بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه ای، به منظور بهره برداری از انرژی نفت و گاز از یک سو و منابع سطحی و زیرسطحی این دریا از سویی دیگر و همچنین تعیین رژیم حقوقی این دریا باعث پیچیدگی و اهمیت استراتژیک آن شده است. این تحقیق به دنبال پرسش‌های اساسی زیر بوده است: 1- پدیده‌های چالش آفرین برای ایران در حوزه ی خزر کدامند؟ 2- چه فرصت‌هایی برای چالش‌های ایران در حوزه‌ی خزر وجود دارد؟ یافته‌های تحقیق حاکی از آن است که با استفاده از توان‌ها و استعدادها و شناخت محیط جغرافیایی حوزه‌ی خزر، می‌توان چالش‌ها را به فرصتی برای رسیدن به اهداف ملی و منافع ملی تبدیل نمود

منابع و مأخذ:

منابع

احمدی پور، زهرا و همکاران (1384).پهنه آبی شمال ایران خزر یا کاسپین، فصلنامه ژئوپلیتیک، سال اول، شماره اول.

احمدی لفورکی، بهزاد و میر رضوی، فیروزه (1384). راهنمای منطقه‌ی خزر و کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز جنوبی، تهران مؤسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین‌المللی ابرار معاصر.

امیراحمدیان، بهرام (1381). جغرافیای کامل قفقاز، تهران، انتشارات سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح.

امیر احمدیان، بهرام و گودرزی، مهناز (1389). دریای خزر منافع روسیه و امنیت ایران، نشر قومس.

امین منصور، جواد (1384). کنوانسیون حفاظت از محیط زیست دریای خزر. بولتن برنامه اوراسیای مرکزی، سال اول، شماره دوم.

جاسبی، عبدا...(1381). مجموعه مطالعات سیاسی 2.نگاه تحلیلی بر موانع کشورهای ساحلی درباره ترسیم رژیم حقوقی دریای خزر نشر دفتر مقاومت.

حافظ نیا، محمد رضا (1378). تفاوت‌ها و تعارض‌ها در حوزه ژئوپلیتیک خزر، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، شماره 27 سال هشتم.

دهقان، فتح ا... (1384). دریای خزر و امنیت ملی، انتشارات مؤسسه فرهنگی و هنری بشیر علم و ادب.

داداندیش،پروین؛(1386)رقابت بازیگران بین المللی درمورد انرژی دریای خزر تهران، ماهنامه همشهری دیپلماتیک،سال دوم، شماره بیست ودوم.

دیلمی معزی،امین(1387)آسیای مرکزی وقفقازدرسیاست جهانی:تعامل ژئواکونومی وژئوپلیتیک تهران، اطلاعات سیاسی اقتصادی، سال بیست وسوم،شماره پنجم وششم.

رحیم صفوی،سیدیحیی(1389)ژئوپلیتیک انرژی ایران وامنیت انرژی شرق(چین وهند)؛فصلنامه جغرافیای انسانی،دانشگاه آزاد اسلامی واحد گرمسار، سال دوم، شماره دوم.

رحیم صفوی، یحیی (1379). مقدمه‌ای بر جغرافیای نظامی ایران جلد دوم، تهران دانشگاه امام حسین (ع).

روزنامه اطلاعات، (10/9/1389). خزر، فرصت‌ها و چالش‌ها.

روشندل، جلیل (1377). نظامی­گری در دریای خزر، گرایش برخاسته از فقدان رژیم حقوقی، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، دوره سوم شماره 22.

زارعی، بها در (1385). نگرشی بر سیاست خارجی ایران در مناطق ژئوپلیتیکی آسیای مرکزی، انتشارات بهمن برنا.

زین‌العابدین، یوسف (1386). درآمدی بر جغرافیای سیاسی پیشرفته، رشت: انتشارات کتیبه گیل.

ــــــــــــــــــ(1389).ژئوپلیتیک. جلد اول، انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی واحد رشت.

ساکس، جفری. دی (1384). سرمایه­گذاری در توسعه : برنامه­ای علمی برای دست­یابی به اهداف توسعه هزاره. ترجمه :گروه مترجمین، انتشارات برگ زیتون.

سیم­بر، رضا، (1381). بحران زیست محیطی و امنیت دریای خزر، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، شماره 40.

طاهری موسوی، معصومه (1387). جغرافیا و استراتژی ملی ایران با تأکید بر استراتژی سیاسی، تهران انتشارات سازمان جغرافیایی.

عزتی، عزت ا... (1389). جغرافیا و راهبرد ملی، جزوه دوره کارشناسی ارشد، واحد علوم و تحقیقات تهران.

ــــــــــــــ (1389).نظام‌های ژئوپلیتیک (منطقه‌ای و جهانی)، جزوه درسی دوره کارشناسی ارشد، واحد علوم و تحقیقات تهران.

ــــــــــــــ (1389). جغرافیای استراتژیک ایران، جلد دوم، تهران، انتشارات سازمان جغرافیایی.

علی پرست، معظم (1386). نقش ژئوپلیتیک زیست محیطی در ایجاد همگرایی و واگرایی کشورهای حوزه خزر، پایان­نامه کارشناسی ارشد دانشگاه آزاد اسلامی واحد رشت.

فولر، گراهام (1389).قبله عالم، ژئوپلیتیک، ترجمه عباس مخبر، چاپ چهارم، انتشارات نشر مرکز.

قوام، عبدالعلی (1381). اصول سیاست خارجی و سیاست بین‌الملل، تهران، انتشارات سمت.

قاسمی، اسماعیل و کارگروه صادرات غیرنفتی استان گیلان (1383). چشم­انداز توسعه و تجارت در دریای خزر، انتشارات توکل.

کمب، جفری و هارکاوی، رابرت (1383).جغرافیای استراتژیک خاورمیانه، ترجمه سید مهدی حسینی متین، تهران، پژوهشکده مطالعات راهبردی.

مختاری هشی،حسین ونصرتی،حمیدرضا؛(1389)امنیت انرژی وموقعیت ژئوانرژی ایران،فصلنامه ژئوپلیتیک تهران، انجمن ژئوپلیتیک ایران،سال ششم،شماره دوم.

مجتهدزاده، پیروز (1381). جغرافیا سیاسی و سیاست­های جغرافیایی، انتشارات سمت.

مولایی، یوسف [... و دیگران] (1383). دریای خزر، رژیم حقوقی و مواضع کشورهای ساحلی و حضور امریکا.

ملکی، عباس (1381). دریای خزر و ضرورت­های زیست محیطی، هماهنگی برای مقابله با مشکلات، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، سال دهم، شماره 37.

مویر، ریچارد (1379). درآمدی نو بر جغرافیای سیاسی، ترجمه دره میر حیدر انتشارات سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح.

میر طاهر، سید رضا و سپهریان، سهراب (1381). ویژگی­های دریای خزر و نظام منطقه‌ای آن، تهران، انتشارات سازمان عقیدتی سیاسی نیروی انتظامی.

نامی، محمد حسن و محمدپور، علی (1389). جغرافیای سیاسی و حقوقی آب‌های ایران خلیج فارس، دریای عمان و دریای خزر، تهران نشر زیتون سبز.

وحیدی، موسی­الرضا (1381). حضور نظامی امریکا در آسیای مرکزی و قفقاز، واکنش روسیه، فصلنامه آسیای مرکزی و قفقاز، شماره 37.

هرسنی،صلاح الدین وتوپانم ساوی،امالبنین(1391)جایگاه خاورمیانه در سیاست‌های انرژی ایالات متحده آمریکا؛مجموعه مقالات پنجمین گنگره انجمن ژئوپلیتیک ایران: قابلیت‌ها و ظرفیت‌های کاربردی جغرافیای سیاسی 3-4 خرداد 1391، ص711.

TheGlobalization ofworld politics,Oxford university press. 38-Barton,J.and s.smash(eds),(1997).

B.Haas,Ernst,(1958) ,B ,''The uniting of Europe ,Stanford '': Stanford university press.

BP.statistica Review of word Energy ,(2009

Doug.Norlen.(2008)TheGreatEcologicalGameWillcaspian sea ollLead to Environmental Disaster?(Cjanuary)p.6.a.specialReport Publisned by thepacificEnvironment and Resources centerl ,available onlineat.

Environmental security ofRussia (1996)Issue2,The security council of the Russian federation ,Moscow.

Gilpin,I.(2009)The political Economy of international Relations,Princeton NJ:Princeton university press.

Mac Donald , Gordon J.,(1995) ,Environmental security ,policy , university of califo rni.

Morgen thau, HansJ.politicsAmong Nation:The struggle for and peacenewyork: AlfredA(1973).

Opec Annual statistialBulletin (2011).

Prentice ,R.. (1990) The Manxness of Man : Renewed Immigration to the Isle of Man and

purvin&Gertz Globalpetroleum Market outlook sectionlllword Econnomicand Energy outlook.    

the nationalist Response, Scottish Geographical Magazine (106) 75-8

TheBPstatistical Review of world Energy,2009 at:http://www.bp.com

www.environment.htm.