فقه شهر و شهرنشینی

محورهای موضوعی : فقه و مبانی حقوق

طیبه بلوردی ¹ (استادیار، گروه حقوق، واحد سیرجان، دانشگاه آزاد اسلامی، سیرجان، ایران)

تاریخ دریافت : 1400/09/05 تاریخ پذیرش : 1400/10/22 تاریخ انتشار : 1401/10/01

کلید واژه: حقوق شهروندی, فقه, شهرنشینی, مشارکت,

چکیده مقاله :

هدف پژوهش حاضر بررسی شهر و شهرنشینی از نظر فقه است. در این راستا، پس از بررسی مفهوم فقهی شهر و شهرنشینی با تأکید بر روح معنوی حاکم بر آن، به تحلیل دو محور اصلی فقه شهرنشینی یعنی فضاسازی و حق مشارکت پرداخته شده است. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی بوده و نتایج نشان داد فقه لزوم توجه به زیباسازی فضای شهر و نمای ساختمان‌ها و رشد و توسعه شهرسازی را لازم دانسته است. از مهم‌ترین مسائل شهرنشینی، اندازه و حدود مطلوب برای توسعه کالبدی شهر و حریم منازل شهرنشینان می‌باشد. همچنین فقه به امر مشارکت با تاکید بر شورا و مشورت، امربه معروف و نهی از منکر، تأکید ویژه دارد.

چکیده انگلیسی:

The purpose of the present study is to review city and urbanization from the view of jurisprudence. In this regard, the jurisprudential concept of city and urbanization emphasizing on their spiritual soul were reviewed and then two main axes of urbanization, that is to say, construction and participation rights were analyzed. The research method was descriptive-analytic and the results showed that jurisprudence deems that it is essential to pay attention to beautification of city spaces and buildings as well as development of reconstruction and civil engineering. Some of the most important issues in urbanization involve the favorable size and limit for developing city structure and houses. Furthermore, jurisprudence has a special emphasis on the issue of participation relying on counselling and consultation as well as enjoining what is good and forbidding what is evil.   

منابع و مأخذ:

قرآن کریم.

 نهج‌البلاغه.

ابن ادریس حلّى، محمد (1410ق). السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى. قم: دفتر انتشارات اسلامى، وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه، ج2.

اراکی، محسن (1397). فقه عمران شهری. قم: مجمع الفکر الاسلامی.

بحرانى، یوسف (1405ق). الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة. قم: دفتر انتشارات اسلامى، وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه، ج21.

تاریمرادی، حسان؛ فخلعی، محمدتقی (1385). مبانی احکام فقهی محیط زیست. مطالعات اسلامی، شماره71.

تبریزی، محسن (1375). بیگانگی مانعی برای مشارکت و توسعه ملی، بررسی رابطه میان بیگانگی و مشارکت اجتماعی ـ سیاسی. تحقیقات فرهنگی، شماره1.

جمشیدیها، غلامرضا (1382). جامعه، دولت و شهرنشینی تفکر جامعه‌شناختی ابن خلدون. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

جوهرى، اسماعیل بن حماد (1410ق). الصحاح- تاج اللغة و صحاح العربیة. بیروت: دارالعلم للملایین، ج5.

حرّ عاملی، محمد بن حسن (1409ق). وسائل الشیعه. قم: مؤسسه آل البیت (ع)، ج5، 13.

خالدیان، ستار؛ کریمیان، حسن؛ احمدپور، احمد؛ مظاهریان، حامد (1393). تبیین جایگاه اسلام در روند شهرنشینی و سازمان فضای شهری ایران. شهر ایرانی اسلامی، شماره 17.

خمینی، سید روح‌الله (بی‌تا). تحریر الوسیلة. قم: مؤسسه مطبوعاتی دارالعلم، ج2.

شریفیان، احسان؛ پورجعفر، محمدرضا؛ تقوایی، علی‌اکبر (1396). تحلیلی از مفهوم شهر و ارکان شهرنشینی از منظر قرآن کریم. هویت شهر، شماره 29.

شهید ثانی، زین‌الدین بن علی(1413ق). مسالک الافهام. قم: موسسه المعارف الاسلامیه، ج3.

شیخ طوسى، ابو جعفر محمد بن حسن (1407ق). تهذیب الأحکام. تهران: دارالکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، ج7.

طبرسی، فضل بن حسن (1377). مجمع البیان فی تفسیر القرآن. تهران: انتشارات فراهانی.

عظیمی هاشمی، مژگان؛ رضوی‌زاده، ندا؛ جوان جعفری، عبدالرضا (1393). منشورهای شهری، بستر تحقق حق شهرنشینی. مجله علوم اجتماعی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد، سال 11، شماره 2، ص 76-51.

فخرالمحققین حلّى، محمد بن حسن (1387ق). إیضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد. قم: مؤسسه اسماعیلیان.

کلینى، ابوجعفر محمد بن یعقوب (1407ق). الکافی. تهران: دارالکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، ج5، 7.

گلکار، کورش (1387). محیط بصری شهر؛ سیر تحول از رویکرد تزیینی تا رویکرد پایدار. علوم محیطی، سال 5، شماره 4، ص 95ـ114.

لوشر، مارکس (1370). روانشناسی رنگ‌ها. ترجمه لیلا مهرادپی. تهران: انتشارات حسام.

محقق حلّى، نجم‌الدین جعفر بن حسن (1408ق). شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام. قم: مؤسسه اسماعیلیان، چاپ دوم، ج4، 1.

محقق کرکی، على بن حسین (1414ق). جامع المقاصد فی شرح القواعد. قم: مؤسسه آل‌البیت (ع)، چاپ دوم، ج5، 3.

مصطفوى، حسن (1402ق). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم. تهران: مرکز الکتاب للترجمة و النشر، ج11.

ممتاز، فریده (1394). جامعه‌شناسی شهری. تهران: انتشارات شرکت سهامی انتشار.

نجفى، محمدحسن (1404ق). جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام. بیروت: دار إحیاء التراث العربی، چاپ هفتم، ج8، 26-27، 21.

وحیدا، فریدون؛ ربانی، رسول (1381). جامعه‌شناسی شهری. اصفهان: انتشارات دانشگاه اصفهان.

هزاویی، مرتضی؛ حسینی، فاطمه (1396). بررسی اصول و سازوکارهای فقهی مشارکت سیاسی در اسلام. سیاستنامه مفید، سال 2، شماره 1.

هشام، مرتضی (1387). اصول سنّتی ساخت‌وساز در اسلام. ترجمه ابوالفضل مشکینی و کیومرث حبیبی. تهران: مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی وزارت مسکن و شهرسازی.

 

Lefebvre, H. (1991). The Production of Space. Trans. N. Donaldson-Smith. Oxford: Basil Blackwell.