بررسی تحلیلی ضبط و گزارش برخی از ابیات بحث انگیز شاهنامه (از داستان بهمن تا یزدگرد شهریار)

محورهای موضوعی : متون زبان و ادبیات فارسی

حسین منصورنژاد ¹ , محمود رضایی دشت ارژنه ²

1 - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران.
2 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران

تاریخ دریافت : 1399/11/27 تاریخ پذیرش : 1400/02/01 تاریخ انتشار : 1402/10/01

کلید واژه: ابیات بحث ‏انگیز, گزارش, شاهنامۀ فردوسی, ضبط, بررسی تحلیلی,

چکیده مقاله :

شاهنامۀ فردوسی، بزرگ ترین حماسۀ ملی ایران است که علی رغم روساخت ساده و زودیابش، متنی دشوار و دیریاب است و از همین رو با وجود شرح های متعدد و مقالات مستقل در تبیین برخی ابهامات آن، هنوز هم ضبط بسیاری از ابیات، مورد تردید است و هم گزارش شارحان دربارۀ برخی از بیت ها پذیرفتنی نمی نماید. در این جستار، نگارندگان با واکاوی برخی از بیت های شاهنامۀ ویراستۀ جلال خالقی مطلق، دریافتند نارسایی ها و ابهاماتی که در شرح برخی از ابیات دیده می شود یا از عدم توجّه کافی به بافت متن ناشی شده و یا ناشی از ضبط نادرست بیت است. از این رو، در این جستار، ابتدا با تکیه بر متن شاهنامه و یاری گرفتن از ذهن و زبان فردوسی و سپس با غور در منابع برون متنی و مقایسه و نقد گزارش های شارحان در کتب و مقالات مرتبط، ضبط و گزارش چند بیت مورد بررسی انتقادی قرارگرفته و پس از بیان کاستی ها، نویسش، خوانش یا گزارش موجّه تر و درخورتری برای ابیات پیشنهاد شده است.

چکیده انگلیسی:

Ferdowsi's Shahnameh is the greatest national epic of Iran which is a difficult and elusive text despite its simple and definable surface structure. Therefore, in spite of various comments and independent articles in determining some of its ambiguities, the record of many couplets is still doubtful and commentators report on some of the couplets doesn’t seem acceptable. In this study, the authors, by analyzing some verses of the Shahnameh edited by Jalal Khaleghi Motlagh, found that inadequacies and ambiguities are seen in the interpretations of some couplets which are either due to insufficient attention to the texture or due to incorrect record of the couplet. Therefore, in this study an attempt has been made to suggest a more appropriate comment either by critically analyzing the record of a few couplets or   criticizing the reports presented on some couplets to provide a more appropriate interpretation by using more authentic and reliable sources.

منابع و مأخذ:

کتاب‌ها البنداری، قوام‌الدین (1350 هـ - 1932 م) الشاهنامه، تصحیح عزام، عبدالوهاب، قاهره: مطبعه دارالکتب المصریه. بیرونی، ابوریحان (1386) آثارالباقیه، ترجمۀ داناسرشت، اکبر، تهران: امیرکبیر. خالقی‌مطلق، جلال (1389) یادداشت‌های شاهنامه، 3 جلدی، تهران: مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی. دهخدا، علی اکبر (1377) لغت‏نامه، 16 جلدیتهران: دانشگاه تهران. رواقی، علی (1390) فرهنگ شاهنامه، تهران: فرهنگستان هنر. شفیعی، محمود (1377) شاهنامه و دستور، تهران: انتشارات دانشگاه تهران. فردوسی، ابوالقاسم (1386) شاهنامه، 8 جلدی، تصحیح جلال خالقی‌مطلق، تهران: مرکز دائرة-المعارف بزرگ اسلامی. فردوسی، ابوالقاسم (1394) شاهنامه، 4 جلدی، تصحیح جلال خالقی‌مطلق، تهران: سخن. کاشانی، محمدقاسم بن حاجی محمد (1340) فرهنگ مجمع‏الفرس، به کوشش دبیرسیاقی، محمد، تهران: علمی. کزازی، میرجلال‌الدین (1388) نامۀ باستان(ویرایش و گزارش شاهنامه)، جلد 7، تهران: سمت. کزازی، میرجلال‌الدین (1390) نامۀ باستان(ویرایش و گزارش شاهنامه)، جلد 5و8و9، تهران: سمت. میبدی، ابوالفضل‏ رشید‌الدین (1382) کشف‏الاسرار و عدة‏الابرار، به کوشش علی‌اصغر حکمت، تهران: امیرکبیر. نوشین، عبدالحسین (1392) واژه‌نامک، تهران: معین. الوشاء، أبوطیب محمدبن أحمد بن إسحاق ابن یحیى ( 1407) الظرف و الظرفاء، به کوشش فهمی سعد، بیروت: عالم الکتب. یاحقی، محمدجعفر (1368) سوگنامه سهراب، تهران: توس. یغمایی، اقبال (1399) ز گفتار دهقان، شاهنامه فردوسی به نظم و نثر، تهران: توس. مقالات آیدنلو، سجاد. (1380). مقدمه‏ای بر شاهنامه‏گزاری. کتاب ماه ادبیات و فلسفه، 5(46و47)، 57-50. امیدسالار، محمود. (1386). نکاتی پیرامون برخی از ابیات داستان‏های اسکندر و اشکانیان در شاهنامۀ خالقی. آینۀ میراث، 10(36 و 37)، 29- 13. خالقی‌مطلق، جلال، اخوان زنجانی، جلیل، و کاشف، منوچهر. (1371). نکته‌ها. ایران‌شناسی، 4(15)، 667- 666. خطیبی، ابوالفضل. (1379). نگاهی به فرهنگ‌های شاهنامه. نامۀ فرهنگستان، (15)، 57- 37. خطیبی، ابوالفضل. (1389). جهش، واژه‌ای ناشناخته در شاهنامه: پیشنهادی برای تصحیح دو بیت. فرهنگ‌نویسی، (3)، 179-172. رحمانی، اکرم. (1393). بیان غیر صریح در شاهنامه فردوسی مبتنی بر نظریۀ معنا شناسی کاترین کربرات. تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، 6(21)، 9-23. کزازی، میرجلال‏الدین. (1386). کالبدشکافی و نهادشناسی شاهنامه. رودکی، (15)، 170-162.

_||_

Books Alvosha, Abou Tayeb Muhamed ibn Ahmad ibn Eshagh ibn Yahya (1986) Azzarf vazorafa, by the effort of Fahmi Sad, Beirut: Ᾱlam Alkotob. [In Persian] Biruni, Abu Rayhan (2007) Ᾱsarol baghiah, Trans. Akbar Dānāseresht, Tehran: Amirkabir.[In Persian] Bondari, Ghavamodin (1971) Shahname, Edited by Abdolvahab Ezam, Ghahere: Maktbae Darol kotb Almesriye. [In Persian] Dehkhoda, Aliakbar (1998) Dictionary, 16 valume, Tehran: Tehran uneversity. Ferdowsi, Abolqasem (2010) Shahname ((Eight volumes), Edited by Jalal Khaleghi Motlagh, Tehran: Markaz-e Dayeratol maāref Bozorg-e Eslami. [In Persian] Ferdowsi, Abolqasem (2015) Shahnameh, 4 volumes Edited by Jalal Khaleghi Motlagh, Tehran: Sokhan.[In Persian] Kāshāni Muhamad Ghsem ibn Haji Muhamad (1961) Farhang-e Majmaolfors, by the effort of Muhamad Dabirsiaghi, Tehran: Elmi. [In Persian] Kazzazi, Mir Jalaladin (2009) Name Bastan (The Edition and Interperation of Shahname), 7 volume, Tehran: Samt. [In Persian] Kazzazi, Mir Jalaladin (2011) Name Bastan (The Edition and Interperaion of Shahname) , 5 & 8 & 9 volumes, Tehran: Samt.[In Persian] Khaleghi Motlagh, Jalal (2010) Yaddasht-haye Shahname, 3 volumes, Tehran: markaz-e dayeratol maāref eslami. [In Persian] Noushin Abdolhosyin (2013) Vazhenamak, Tehran: Moin. [In Persian] Noushin, Abdolhosin (2007) Vagenamak, Tehran: Moin. [In Persian] Rashidaddin Meybodi, Abolfazl (2003) Kashfolasrar va Odatolabrar, by the effort of Ali Asghar Hekmat, Tehran: Amirkabir. [In Persian] Ravaghi, Ali (2011) Farhang-e Shahname, Tehran: Farhangestane Honar. Shafii, Mahmud (1998) Shahname and Dastoor (Grammer), Tehran: Tehran university publications. [In Persian] Yaghmāi, Eghbal (2020) Ze Goftar-e Dehghan(Ferdowsi's Shahname to poetry and prose), Tehran: Tous. [In Persian] Yāhaghi, Muhamad Jafar (1989) Sugname-ye Sohrab, Tehran: Tus. [In Persian] Articles Aidenloo, S. (2001). Moghademei bar Shahname Gozari (An introduction to the descriptions of Shahnameh). Ktab-e Māh Adabiat va Falsefeh, 5(46 and 47), 57-50. [In Persian] Kazzazi, M.J. (2007). Dissection and Semasiology of Shahnameh. Rudaki, (15), 170-162. [In Persian] Khaleghi-Mutlaq, J., Akhavan Zanjani, J., & Kashif, M. (1992). Notes. Iranology, 4(15), 666-667. [In Persian] khatibi, A. (2000). A look at Shahnamehe’s dictionaries. Name Farhangestan, (15), 37-57. [In Persian] khatibi, A. (2010). Jahesh, An unknown word in Shahname Suggestion for Edit of two Verses. Farhang Nevisi, (3), 179-172. [In Persian] Omidsalar, M. (2007). Tip on some verses of the stories of alexander and the parthians in Shahnameh khaleghi motlagh. Ayene Miras, 10(36 and 37), 13-29. [In Persian] Rahmani, A. (2014). Indirect Discourse in Shahname Ferdowsi Based on Catherine Kerbrat’s Semantic Theory. Interpretation and Analysis of Persian Language and Literature Texts (Dehkhoda), 6(21), 9-23. [In Persian]