فال حافظ و کارکردهای اجتماعی آن

محورهای موضوعی : متون زبان و ادبیات فارسی

مریم محمودی ¹ , ابراهیم انصاری ² , اصغر محمدی ³

1 - دانشیار زبان و ادبیات فارسی ،دانشگاه آزاد اسلامی ‌واحد دهاقان،دهاقان،ایران.
2 - دانشیار جامعه شناسی ،دانشگاه آزاد اسلامی ‌واحد دهاقان،دهاقان،ایران
3 - استادیار جامعه شناسی دانشگاه آزاد اسلامی ‌واحد دهاقان

تاریخ دریافت : 1396/03/31 تاریخ پذیرش : 1396/03/31 تاریخ انتشار : 1396/03/01

کلید واژه:

چکیده مقاله :

فال‌خوانی از دیوان حافظ به عنوان یک رفتار خاص اجتماعی است که در دانش عامیانه یا فولکلور قابل طرح و بررسی است. این سنت اجتماعی در زمانها و مکانهای مختلف به شکلهای متفاوتی جلوه‌گر شده است که در همة موارد حکایت از نیاز انسان به دانستن آیندة مبهم خود دارد. تفال به دیوان حافظ به مثابه یک عنصر فرهنگی نقش مهمی ‌در تلطیف روان فردی و اجتماعی ایفا می‌کند و در واقع از جمله اندوخته‌ها و امکانات و نهادهای فرهنگی است که ریشه در قرنها زندگی مادی و معنوی ایرانیان دارد و توسل به آن در غلبه بر فشارهای روحی و روانی موثر است و به سلامت جامعه کمک می‌کند. برخی از کارکردهای تفال به دیوان حافظ عبارتند از: آرام بخشی، بهبود روحیة فردی و اجتماعی، کاهش و تسکین آشفتگیهای روحی و اختلافات جمعی و آینده نگری(پیشگویی).روش تحقیق در این پژوهش توصیفی – تحلیلی و برگرفته شده از روش هرمونتیک ویلهام دیلتای و ماکس وبر است. ابزار جمع آوری اطلاعات تکنیک اسنادی (بدون عکس العمل )شامل دیوان حافظ و دیگر آثار مرتبط با آن می شود. نتایج تحقیق نشان می دهد که تفأل به دیوان حافظ به مثابه نمونه‌ای از عوامل فرهنگی، اجتماعی موثر در تنظیم و تعامل روانی- اجتماعی انسانها در تأمین سلامت روانی افراد جامعه موثر است.

چکیده انگلیسی:

Bibliomancy from Poems of Hafez as a unique social behavior in Iranian folklore has been publicized in different times and places demonstrating the need of man for knowing his uncertain future. Recourse to Hafez’s poems as a cultural source has played an important role in purification of man’s soul in both his individual and social life. In fact, trusting in Hafez is a cultural trait that has roots in centuries of materialistic and spiritual lives of Iranians and helps them to overcome their psychological and mental stresses. The functions of bibliomancy from Hafez’s poems include: invoking tranquility, improving personal and social mentality, reducing mental distress, and foretelling the future. The research here uses a descriptive-analytical method derived from Wilhelm Dilthey and Max Weber’s hermeneutics. Data collected from documents revealed that bibliomancy from Hafez’s poems as an example of cultural, and social function plays an effective role in humans’ interaction and provides them with a better mental health.

منابع و مأخذ:

1. نهج البلاغه. (1372). ترجمة سید جعفر شهیدی، تهران: انتشارات آموزش انقلاب اسلامی.


2. اسکیدمور، ویلیام. (1372). تفکر نظری در جامعه شناسی، ترجمة محمد علی حاضری، تهران: نشر سفیر.


3. پوینده، محمد جعفر. (1377). درآمدی بر جامعه‌شناسی ادبیات، تهران: نقش جهان.


4. حافظ، شمس‌الدین محمد. (1370). دیوان، تصحیح محمد قزوینی و قاسم غنی، تهران : پژوهش.


5. خاقانی شروانی، افضل الدین. (1382). دیوان، تصحیح ضیاالدین سجادی، تهران: زوار.


6. خرمشاهی، بهاالدین. (1383). حافظ حافظه ماست، تهران: قطره.


7. روح الامینی، محمود. (1369). باورهای عامیانه دربارة فال حافظ، تهران: پاژنگ.


8. ریتزر،جورج (1374) نظریة جامعه­شناسی ، ترجمه هوشنگ نایبی،تهران:نشر نی.


9. زرین کوب، عبدالحسین. (1379). از کوچة رندان، تهران: سخن.


10. سمیعی، کیوان. (1361). تحقیقات ادبی، تهران: زوار.


11. -------- .(1367). مجموعه مقالات حافظ‌شناسی، گردآوری سعید نیاز کرمانی، تهران: پاژنگ.


12. سنایی، ابوالمجد مجدود بن آدم. (1377). حدیقه‌الحقیقه و شریعه‌الطریقه، تصحیح مدرس رضوی، تهران: دانشگاه تهران.


13. شفیعی کدکنی، محمد رضا. (1386). زمینه‌های اجتماعی شعر فارسی، تهران: اختران.


14. عنصری، ابوالقاسم. (1341). دیوان، تصحیح یحیی قریب، تهران: انتشارات بانک بازرگانی.


15. فاضلی، نعمت الله. (1374). درآمدی بر جامعه‌شناسی هنر و ادبیات، فصلنامه علوم اجتماعی، شماره 7و8.


16. فرخی سیستانی، ابوالحسن علی بن جولوغ. (1345). دیوان، تصحیح محمد دبیر سیاقی، تهران: اقبال.


17. فروند،ژولین (1362) آرا و نظریه­ها در علوم انسانی ،ترجمة علی محمد کاردان ،تهران : نشر دانشگاهی.


18. القرطبی، محمد بن احمد الانصاری (1417) الجامع لاحکام القرآن، لبنان، بیروت، دار الکتب العلمیه، چاپ پنجم.


19. قطران تبریزی، ابو منصور. (1362). دیوان، تصحیح محمد نخجوانی، تهران: ققنوس.


20. گلدمن، لوسین. (1376). جامعه، فرهنگ، ادبیات، ترجمة محمد پوینده، تهران: نشر چشمه.


21. معزی، محمد بن عبدالملک. (1362). دیوان، تصحیح ناصر هیری، تهران: مرزبان.


22. معین محمد. (1370). حافظ شیرین سخن، تهران : معین.


23. میبدی، رشیدالدین فضل الله. (1361). کشف‌الاسرار و عده‌الابرار، تصحیح علی اصغر حکمت، تهران: امیرکبیر.


24. نظامی ‌گنجوی. (1378). کلیات، تصحیح وحید دستگردی، تهران : بهزاد.

25. نجفی، محمد حسن. (بی‌تا). جواهرالکلام فی شرایع الاسلام، تصحیح عباس قوچانی و علی آخوندی، بیروت: دار احیاء التراث العربی، چ هفتم.

1. وجدانی محمد. (1351). الهاماتی از خواجه حافظ، تهران : حیدری.


2. وحیدا، فریدون. (1387). جامعه‌شناسی در ادبیات، تهران : سمت.


3. هژیر، عبدالحسین. (1384). حافظ تشریح، تهران: اساطیر.


4. بی‌نام. (1345). یواقیت‌العلوم، تصحیح محمد تقی دانش پژوه، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.