بررسی مؤلفه های کارناوال باختین در شعرحافظ

محورهای موضوعی : متون زبان و ادبیات فارسی

آذر دانشگر ¹

1 - استادیار گروه زبان وادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحدکرج،کرج،ایران

تاریخ دریافت : 1395/11/10 تاریخ پذیرش : 1395/11/10 تاریخ انتشار : 1395/11/01

کلید واژه:

چکیده مقاله :

کارناوالها، جشنهای عامیانه و عمومی هستند که در آن ها، طبقات اجتماعی واژگونه میشوند . دلقکها، پادشاه؛ احمق ها ،خردمند ومقدّسین، مسخره می شوند . به این ترتیب،نسبی بودن همۀ ادعاها با طنزی شیرین به نمایش گذاشته میشود.میخائیل باختین، منتقد بزرگ قرن بیستم،نخستین بار،نظریۀ کارناوال گرایی را که زیر مجموعۀ فرهنگ عامه و طنز می شود، در ادبیات مطرح کرد.با این فرض که می توان خوانشی دیگر مبتنی بر نظریۀ کارناوال گرایی در ادبیات بر شعر حافظ داشت؛ محقق در این مقاله کوشیده است به ردیابی مؤلفه های کارناوال از جمله: حضور محتوای فلسفی،غیر مذهبی بودن،وجود شخصیتی بهلول وار،قلمرو آرمان شهری،و گروتسک ،در شعر حافظ بپردازد.به این منظور، با روشی تحلیلی پس از توضیح دربارۀ نظریۀ کارناوال گرایی باختین و مؤلفه های آن به بررسی و تحلیل این مؤلفه ها با ذکر شواهد در شعر حافظ،پرداخته می شود.

چکیده انگلیسی:

Carnivals are public folk feasts in which social classes are inverted. Clowns become kings; fools become sages; and saints are ridiculed. Thus, relativity of all claims is demonstrated through humor. It was Mikhail Bakhtin, the great twentieth century critic, who introduced the theory of Carnivalesque, which is a subcategory of folklore and satire, into literature. With the assumption that a new reading of Hafiz based on Carnivalesque in literature is possible, in this research, the researcher seeks to identify the elements of carnival including: philosophical content, secularism, the presence of a character pretending to be mad, reaching a utopian domain and  also grotesque in the poetry of Hafez. Then, using an analytic approach and after explaining Bakhtin’s theory of Carnivalesque and its four categories, the instances of the motifs in the poetry of Hafez are explored and discussed.

منابع و مأخذ:

1. قرآن مجید، ترجمه عبد المحمّد آیتی، انتشارات سروش  


2. آشوری، داریوش، 1379، عرفان ورندی در شعر حافظ، چاپ دوم.تهران،نشر مرکز


3. احمدی، بابک،1386، ساختار و تأویل متن ، چاپ نهم،تهران، نشرمرکز


4. اسکولز،رابرت،1383،درآمدی بر ساختارگرایی در ادبیات، ترجمة فرزانه طاهری، چاپ دوم، تهران،انتشارات آگاه


5. انصاری، منصور،1384، دموکراسی گفت وگویی، امکانات دموکراتیک اندیشه های میخائیل باختین و یورگن هابرماس،تهران، نشر مرکز


6. باطنی، محمدرضا ،1384، فرهنگ معاصر انگلیسی- فارسی، چاپ سیزدهم ،تهران،انتشارات فرهنگ معاصر


7. بی نیاز ،فتح الله،1387،در آمدی بر داستان نویسی وروایت شناسی تهران،چاپ اول،تهران، انتشارات افراز


8. بهزادی اندوهجردی،حسین،1378، طنز و طنزپردازی در ایران، چاپ اول، تهران،نشرصدوق ،تهران، نشر مرکز


9. تودوروف، تزوتان،1382،بوطیقای ساختارگرا ، ترجمة محمد نبوی.چاپ دوم،تهران ،انتشارات آگاه


10. تامسون ،فیلیپ،1384، گروتسک در ادبیات ،ترجمة غلام رضا امامی ،شیراز،نشر نوید شیراز


11. حافظ،1367،دیوان حافظ،تصحیح دکتر حسین الهی قمشه ای ،به خط غلامحسین امیرخانی، چاپ اول، تهران، انتشارات سروش


12. حلبی،علی اصغر،1365، مقدمه ای برطنز وشوخ طبعی در ایران،تهران، انتشارات پیک


13. خرمشاهی ، بهاءالدین،1384، حافظ نامه، چاپ پانزدهم، تهران ،انتشارات علمی فرهنگی


14. خرمشاهی، بها ءالدین،1378،طنز وتراژدی ،چاپ اول.تهران،انتشارات ناهید


15. سلدن ،ویدوسون،رامان وپیتر،1384،راهنمای نظریه ادبی معاصر،ترجمة عباس مخبر،چاپ سوم، تهران،انتشارات طرح نو


16. شفیعی کدکنی ،محمدرضا،1386، موسیقی شعر،چاپ دهم،تهران،انتشارات آگاه


17. لچت ،جان،1378،پنجاه متفکر بزرگ معاصر از ساختارگرایی تا پسامدرنیته،ترجمة محسن حکیمی، چاپ دوم.تهران، انتشارات خجسته


18. مقدادی، بهرام،1378، فرهنگ اصطلاحات نقد ادبی از افلاطون تاعصر حاضر،تهران،فکر روز


19. مکاریک،ایرنا ریما،1384،دانشنامه نظریه های ادبی معاصر، چاپ اول ،ترجمة مهران مهاجر،تهران، نشر آگه


20. میبدی،ابوالفضل رشیدالدین،1382،کشف الاسراروعده الابرار، به سعی واهتمام علی اصغر حکمت، چاپ هفتم، تهران، انتشارات امیرکبیر


21. موکه،داگلاس کالین،1389،آیرونی،ترجمۀ جواد افشار،تهران،نشرمرکز


22. نولز،رونلد،1391، شکسپیر وکارناوال پس از باختین،ترجمة رویا پورآذر،چاپ اول،تهران، انتشارات هرمس


23. تسلیم جهرمی ،فاطمه؛ طالبیان ،یحیی،1390، « تلفیق احساسات ناهمگون و متضاد (گروتسک)، در طنز ومطایبه»، نمونه مورد مطالعه کاربردی کاریکلماتورهای پرویز شاپور.( فنون ادبی)،شماره3، بهار وتابستان، صص20-1


24. چناری، عبدالامیر،1384،« طنز در شعر حافظ». (پژوهشگاه علوم انسانی)،شماره 46-45،بهار و تابستان صص52-39


25. شربتدار، کیوان،انصاری،1391،شهره ،«گروتسک و ادبیات داستانی بررسی مفهوم گروتسک وکاوش مصداق های آن در داستان های کوتاه شهریار مندنی پور»، (ادبیات پارسی معاصر)، شماره2 ،پاییز وزمستان، صص121-105


26. ثمینی،نغمه؛محموی بختیاری،بهروز؛قهرمانی،محمدباقر،مسعودی،شیوا؛1393«تبارشناسی دلقک در نمایش سنتی ایران»نشریه هنرهای زیبا-هنرهای نمایشی و موسیقی،دوره19،شمار1،صص47-57


27. صلاحی مقدم ،سهیلا، به کوشش دکتر بهمن نامور مطلق ومنیژه کنگرانی،1390،«گفتگومندی وچند صدایی در شعر حافظ »،گفتگومندی در ادبیات و هنر، تهران،انتشارات سخن،صص134-113


28. نجومیان، امیرعلی،به کوشش دکتر بهمن نامور مطلق  و منیژه کنگرانی،1390، «خوانش های پلی فونیک، کنتر پوان و واساز»  گفتگومندی در ادبیات وهنر،تهران،انتشارات سخن ،صص40-27