فلسفۀ امتحان الهی و صفات مبتلایان در مثنوی با رویکردی بر قرآن کریم

محورهای موضوعی : متون زبان و ادبیات فارسی

طاهره شاکریان ¹ (دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد قائم شهر، دانشگاه آزاد اسلامی، قائم شهر، ایران.)
مهرعلی یزدان پناه ² (دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد قائم‌شهر، دانشگاه آزاد اسلامی، قائم شهر، ایران)
حسین پارسائی ³ (استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد قائم شهر، دانشگاه آزاد اسلامی، قائم شهر، ایران.)

تاریخ دریافت : 1399/11/19 تاریخ پذیرش : 1399/11/19 تاریخ انتشار : 1399/10/01

کلید واژه:

چکیده مقاله :

بر پایۀ نص صریح قرآنی، امتحان الهی سنت حتمی، مداوم و پر تکرار در روند زندگی انسان هاست. امری دائمی که همۀ آفریده ها حتی فرشتگان و پیامبران را نیز دربرمی گیرد و با توجه به آستانه تحمل شان متغیر است. این امر در رهنامه های عرفانی به‌ ویژه مثنوی، بازتاب گسترده ای دارد. پژوهش حاضر برآن است که پرسش برخی سوالات از جمله این که بروز بسیاری از مشکلات در امور دنیوی چیست؟ چرا برخی توانگر یا گرفتار هستند؟ پاسخ دهد. سوالاتی از این قبیل سبب شد تا نگارنده با روش توصیفی تحلیل محتوا، (توصیفی-تحلیلی) شیوۀ کیفی و مطالعه در متون دینی و ادبی، به ویژه مثنوی، پاسخ‌هایی فراهم آورد. در مثنوی کنش مبتلایان، موصوف به صفت های ستوده یا ناستوده هستند. در پایان از نگاه مولانا، عرصۀ گیتی جولانگاه آزمون و ابتلاء الهی است که رسالتی بزرگ در پی دارد و بلا، زمینه ساز نهان بینی و آگاهی است. نتیجۀ تکاپوی انسان بردبار، رسیدن به تکامل و پیوستن به لقای الهی است. استدراج از پیچیده‌ترین آزمایش‌ها و ایمان آوری رمز کامیابی است و در نهایت خرسندی خداوند، از برآمدهای ثمربخش فلسفۀ امتحانات است. از منظر مولانا عواید امتحان الهی در شناسایی استحقاق، سنجش سره از ناسره، تقرب به حق، شکوفایی و رشد استعدادهای بالقوه برای رسیدن به فرگشتگی خوشایند است. مولانا صبر، توبه، دعا، ایمان آوری، تسلیم، تضرع و... را، راه کاهش و درمان ابتلا می داند.

چکیده انگلیسی:

Based on the explicit Quranic text, divine tests are a certain, continuous, and recursive tradition in human life – a perpetual issue that encompasses all creations, even angels and prophets. Tests are varied depending on an individual’s bearing. This has widely been reflected in mystic doctrines, especially in Masnavi. The present research aims to answer some questions as to, but not limited to, why many problems emerge in the mortal issues and why some are wealthy but others are deprived. To answer these questions, the author had to adopt a content analysis methodology and qualitative (descriptive-analytical) method to study religious and literary works, especially Masnavi and Roomi’s approach towards the Quran. The findings show that in Roomi’s view, the world is the arena of divine tests with a huge pursuing mission. He believes that disasters lay the ground for consciousness and awareness. A patient human’s attempts will result in evolution and Liqa’ Allah (meeting God). Istidraj is one of the most complicated tests, and belief is the key to victory. Eventually, Allah’s satisfaction is a useful consequence of tests.

منابع و مأخذ:

کتاب­ ها

قرآن کریم.

نهج البلاغه (1378) ترجمة محمد دشتی، قم: مسجد مقدس جمکران.

برتلس، یوگنی ادواردویچ (1388) تصوف و ادبیات، تصوف ترجمة سیروس ایزدی، تهران: موسسۀ انتشارات امیرکبیر .

پورخالقی چترودی، مهدخت (1371) فرهنگ قصه ­های پیامبران، تجلی شاعرانة اشارات داستانی در  مثنوی، مشهد: آستان قدس رضوی.

جمعی از مؤلفین (1426 ق) المعجم الوسیط، تهران: موسسه نشر و چاپ صادق.

چیتیک، ویلیام (1382) راه عرفانی عشق تعالیم  مثنوی مولوی، ترجمة شهاب الدین عباسی، تهران: پیکان. 

زرین کوب، عبدالحسین (1367) بحر در کوزه، نقد و تفسیر قصه ­ها و تمثیلات مثنوی، تهران: علمی.                                                                                                     

زرین کوب، عبدالحسین (1369) جستجو در تصوف ایران، چاپ چهارم، تهران: امیر کبیر.

زرین کوب، عبدالحسین (1379) سر نی، نقد و شرح تحلیلی و تطبیقی مثنوی، تهران: علمی.

زمانی، کریم (1386 الف) میناگر عشق شرح موضوعی مثنوی معنوی، تهران: نشر نی.

زمانی، کریم (1386ب) بر لب دریای مثنوی، بر اساس نسخة نیکلسون هم راه با بیان مقاصد ابیـات، تهران: نشر نامک.

سجادی، سیدجعفر (1362) فرهنگ لغات و اصطلاحات و تعبیرات عرفانی، تهران: کتاب خانة طهوری.

غزالی، ابوحامد محمد بن محمد (1423 ق) احیاء علوم الدین، جلد1، بیروت: دارالکتب العلمیه.

گوهرین، سیدصادق (1368) شرح اصطلاحات تصوف، تهران: زوار.

موسوی گرمارودی، علی(1384) ترجمۀ قرآن کریم، چاپ دوم، تهران: قدیانی.

مولوی،جلال الدین محمد (1363) شرح مثنوی معنوی، محمد استعلامی، جلد سوم، چاپ اول، تهران: زوار.

مولوی،جلال الدین محمد (1369) شرح مثنوی معنوی، محمد استعلامی،  جلد چهارم، چاپ اول، تهران: زوار.

مولوی،جلال الدین محمد (1370) شرح مثنوی معنوی، محمد استعلامی، جلد پنجم و ششم، چاپ اول، تهران: زوار.

مولوی،جلال لدین محمد (1371) شرح مثنوی معنوی، محمد استعلامی، جلد یک و دو، چاپ سوم، تهران: زوار.

مولوی،جلال الدین محمد (1371الف) مکتوبات مولانا جلال الدین رومی، به کوشش: توفیق سبحانی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

مولوی،جلال الدین محمد (1375الف) فیه ما فیه میراث درخشان مولانا جلال الدین محمد، رومی به کوشش: حسین حیدرخانی، تهران: سنایی.

هاکس، جیمز (1377) قاموس کتاب مقدس، تهران: اساطیر.

هجویری، ابوالحسن علی بن عثمان (1386) کشف المحجوب، بـه کوشش: محمود عابدی، تهران: سروش.

مقالات

شاکریان، طاهره و دیگران (1398) بررسی تطبیقی سنّت امتحان الهی در قرآن کریم و مثنوی مولوی، فصلنامۀ  علمی  پژوهشی زبان و ادب فارسی، شمارۀ 38، صص24-53.

محمودیان، یعقوب (1386) دلایل امتحان الهی، فصلنامۀ علمی پژوهشی انجمن ایرانی مطالعات قرآنی و فرهنگ اسلامی، شمارۀ 3، صص1-5.

Luther, martin (1535) Luther  works vol, 26: Lectures on Galatians, chapters 1-4,p.64.