فاعلیة الرموز الطبیعیة فی شعر الأطفال لسلیمان العیسی (دیوان "أراجیح تغنی للأطفال" نموذجًا)

محورهای موضوعی : النقد الادبي

زهرا فرید ¹ (أستاذة مساعدة فی قسم اللغة العربیة وآدابها بجامعة الزهرا، طهران، إیران)

تاریخ دریافت : 1397/10/12 تاریخ پذیرش : 1398/05/25 تاریخ انتشار : 1398/06/10

کلید واژه: رموز الطبیعة, الهویة القومیة, شعر الأطفال, سلیمان العیسی, الرمز, أراجیح تغنی للأطفال,

چکیده مقاله :

یعتبر الرمز بوصفه أرقی أنواع التخیل الذی یربط مخیلة الفنان ولاشعور الأدیب بالحقائق الکونیة؛ من أکثر الآلیات الفنیة استعمالاً فی النصوص الأدبیة بأنواعها المختلفة. فی أدب الأطفال وبرغم سطحیة التفکیر لدی المخاطب وعدم إدراکه للدلالات السیمیائیة الموجودة فی النص، فالحاجة ملحة لتوظیف الرموز ذات الدلالات المعروفة إلی جانب خلق رموز ذات دلالات تعبیریة جدیدة بهدف نقل المفاهیم الانتزاعیة إلی مخیلة الأطفال، وإثراء مخیلتهم البدائیة وتطویرها فضلاً عن توسیع أفق نظرتهم للحیاة. تعتبر الرموز الطبیعیة من أکثر الرموز استعمالاً فی أدب الأطفال، حیث یقوم الشاعر والکاتب بخلق رموز عبر الاستعانة بعناصر الطبیعة کالجبل والودیان والبحر و...، فی محاولة منه لتجسید الأفکار والمفاهیم المجردة ونقلها إلی مخیلة الأطفال لتصبح مفاهیما حسیة ویکون الطفل قادراً علی إدراکها. تسعی هذه الدراسة عبر الاعتماد علی المنهج الوصفی والتحلیلی لتبیین الظواهر الطبیعیة التی وردت فی شعر الشاعر السوری سلیمان العیسی وأخذت دلالات رمزیة، وصولاً لمعرفة أهداف الشاعر فیما یتعلق باستخدام الرموز. ومن أهم النتائج التی توصلنا إلیها من خلال هذه الدراسة، هی أن استخدام الشاعر للرموز الطبیعیة الشخصیة وغیرها یدخل فی إطار طموحاته الخاصة وهی الأمل بالمستقبل وخلق روح المثابرة لدی الأطفال والیافعین بغیة الوصول إلی الطموحات القومیة منها المقاومة وانتصار الأطفال الفلسطینیین. ثم إن الشاعر یستعین باسلوب الانزیاح لوصف بعض الرموز المعروفة لتحبیبها فی أذهان الأطفال وتغییر رؤیة الأطفال نحوها.

چکیده انگلیسی:

A symbol as one of the artistic imageries connects the artist's mind and his unconscious mind with the realities of the universe. The symbol is widely used in literary texts. In the children's literature, despite the simple mindset of the audience and the lack of comprehension of complex interpretations, the need for artistic use of familiar symbols to convey abstract concepts is necessary. Among the symbols, the natural symbols are widely used in the children's literature. Therefore, poet and author create some symbols out of elements of nature, such as the mountains, plains, and sea … so that children easily comprehend intangible concepts. This paper uses a descriptive-analytical method to analyze the natural phenomena in the poetry of Sulaiman al-Issa (1921-2013), a children’s poet of Syria and indicate the poet's purposes of using natural symbols in his poetry. The results indicated that the symbols were in line with the poet's ideals, that is, the creation of hope and raising the motivation of efforts in children and adolescents to achieve ethnic desires. The poet tried to pay attention to the goals of the Palestinian children and defamiliarize the face of some popular symbols to make them popular and change the attitude of children towards these creatures.

منابع و مأخذ:

ابن منظور، محمد بن مکرم. (1414ق). لسان العرب. ط3. بیروت: دار صادر.

أبیض، ملکه. (2009م). سلیمان العیسی فی لمحات. ط1 دمشق: الهیئة العامة السوریة للکتاب.

باوان بوری، مسعود ونرگس لرستانی وفاطمه اسدی وعلیرضا حسینی. (1393ش). «نگاهی به ادبیات کودک در سرزمینهای عربی، مطالعه مورد پژوهانه: سلیمان العبیسی». همایش ملی رویکرهای پژوهشی و کاربردی در علوم انسانی. مؤسسه آموزشی پژوهشی هزاره سوم.

بلالی، رقیه. (1379ش). «بخش گفتگو ، گفتگو با جعفر قربانی». کتاب ماه کودک ونوجوان. السنة الثالثة. الرقم 11. صص10-17

بلاوی، رسول وحسین مهتدی. (1436ق). «الرموز الطبیعیة  ودلالتها فی شعر یحیی السماوی». مجلة اللغة العربیة و آدابها. السنة11. العدد الثانی. صص 185-209

بن عمر، فوزیة. (2014-2015م). مفردات قصص الأطفال فی الجزائر ومدی توافقها مع معجم الطفل. رسالة فی ماجستر کلیة الآداب واللغات. الجزائر: جامعة حمة لخضر الوادی.

چدویک، چارلز. (1378ش). سمبولیزم. مترجم: مهدی سحابی. طهران: نشر مرکز.

حاجی زاده، مهین ومایه گوزل بهمن ومحدثه ابهن. (1394ش). «بررسی وتحلیل أشعار تعلیمی سلیمان العیسی در حوزه ادبیات کودک». مجله نقد ادب عربی. الرقم11. صص67-92

الحدیدی، علی. (1988م). فی أدب الأطفال. ط4. القاهرة: مکتبة الأنجو المصریة.

خوانی، زهرا. (2008م). أدب الأطفال فی الجزائر، دراسة لأشکاله وأنماطه بین الفصحی والعامیة (1990-2000). أطروحة دکتوراه فی فرع الأدب الشعبی فی کلیة الآداب والعلوم الإنسانیة والعلوم الاجتماعیة. تلمسان: جامعة ابی بکر بلقاید.

دشتیان، رسول. (2012م). شرح و بررسی اشعار سلیمان العیسی با تکیه بر مضمون و موسیقی، رسالة ماجستر. فرع اللغة العربیة. طهران: جامعة طهران.

رضائی، ابوالفضل وجواهر بوعذار. (1391ش). «أهمیة الدواوین الشعریة للأطفال، سلیمان العیسی نموذجا». المؤتمر الدولی الثانی للغة العربیة.

رمانی، إبراهیم. (لاتا). الغموض فی الشعر العربی الحدیث. ط1. الجزائر: دیوان المطبوعات الجامعی.

سرخی زاده، زهره. (1395ش). بررسی وتحلیل صور خیال در اشعار کودکانه محمد کیانوش وسلیمان العیسی. رسالة ماجستر. إیران: جامعة بیام نور فی مدینة تفت.

سهرابی، فرخنده ویحیی معروف. (1393ش). « بررسی نماد خورشید در شعر امل دنقل و شفیعی کدکنی». کاوش نامه ادبیات تطبیقی جامعة رازی. السنة الرابعة. العدد 13. صص1-24

شاملی، نصرالله وحسن علی یاری وساجد زارع نجف آبادی. (1397ش). «نگاهی به نمادهای حیوانی در ادبیات فارسی». www.chistiha.com

شوالیه، ژان وآلن گربران. (1377ش). فرهنگ نمادها. ترجمة وتحقیق: سودابه فضایلی. ط1. طهران: منشورات جیحون.

نصاری، جمال وحامد صدقی. (2013م). «الطبیعة الرمزیة فی شعر بدر شاکر السیاب و نیما یوشیج». مجلة دراسات فی اللغة العربیة وآدابها. السنة الرابعة. العدد الخامس عشر. صص119-142

عبدالله زاده، فؤاد وعلی اصغر حبیبی وحیدر عبدالله زاده. (1394ش). مضامین طبیعت گرایانه در «دیوان الأطفال» سلیمان العیسی. بوشهر: همایش جستارهای ادبی، زبان وارتباطات فرهنگی.

عبشی، نزار. (2005م). التناص فی شعر سلیمان العیسی. رسالة ماجستر.کلیة الآداب و العلوم الإنسانیة قسم اللغة العربیة. سوریا: جامعة البعث.

عکاشة، شایف. (1994م). نظریة الأدب فی النقد التأثری العربی المعاصر. ط1. الجزائر: دیوان المطبوعات الجامعیة.

العیسی، سلیمان وملکه أبیض. (2013م). رحلة کفاح. ط1. عربستان: دار الحافظ.

العیسی، سلیمان. (2009م). أراجیح تغنی للأطفال. ط1. دبی: دبی الثقافیة.

ــــــــ. (1999م). دیوان الأطفال. ط1. دمشق: دارالفکر.

ــــــــ. (لاتا). الأعمال الأخیرة. لامک: لانا

فتحی دهکردی، صادق ونادر محمدی. (2017م). الرمز الطبیعی ودلالته فی شعر سلیمان العیسی (دیوان أنا والقدس). مجلة کلیة التربیة الأساسیة للعلوم التربویة والإنسانیة. جامعة بابل. العدد35. صص294-306          

فیروز آبادی، محمد بن یعقوب. (1425ق). القاموس المحیط. ط1. بیروت: دار الکتب العلمیة.

قرآنیا، محمد. (2003م). قصائد الأطفال فی سوریه. ط1. دمشق: إتحاد الکتاب العربی.

کندی، محمدعلی. (2003م). الرمز والقناع فی الشعر العربی الحدیث. ط1. بیروت: دار الکتاب الجدید المتحدة.

نجیب، أحمد. (1991م). أدب الأطفال، علم وفن، دراسات فی أدب الطفولة. ط2. القاهره: دار الفکر العربی.

نصرتی، معصومه. (1388ش). بررسی نماد­­ها در شعر کودک و نوجوان دفاع مقدس در دو دهه 60 و 70. رسالة ماجستیر. کلیة الآداب واللغات الخارجیة والتاریخ. طهران: جامعة الزهراء.

هادی شکر، شاکر. (1985م). الحیوان فی الأدب العربی. ط1. بیروت: عالم الکتب.

هجیرة، حمانی. (2015م). دلالة الرمز فی الدیوان الشعری "اللؤلؤة" لعثمان وصیف. رسالة ماجستر، قسم الأدب واللغة العربیة. الجزائر: جامعة محمد خضیر.