التجلیات البنیویة لروایة "التاریخ السری للأبطال الفرس القدامى" لسیروس شمیسا، دراسة فی التعالی النصی بناءً على نظریة جیرار جینیت

محورهای موضوعی : النقد الادبي

فرشته ناصری ¹ (أستاذ مساعد فی قسم اللغة الفارسیة وآدابها، فرع یادگار امام، جامعة آزاد الإسلامیة، ری، طهران)

تاریخ دریافت : 1398/12/16 تاریخ پذیرش : 1399/06/15 تاریخ انتشار : 1399/10/12

کلید واژه: النصیة المتعالیة, النصیة المتفرعة, النصیة الجامعة, التاریخ السری للأبطال الفرس القدامى, جیرار جینیت, شمیسا, التناص,

چکیده مقاله :

من خلال دراسة النصوص المختلفة والتمعّن فیها، نکشف وجوهاً وموضوعات مماثلة تؤدی إلى معرفة العلاقات البنیویة وعلاقة حضور مشترک بین نصین أو عدّة نصوص. فی غضون ذلک، فإن استخدام علاقات النصیة المتعالیة القانونیة لجیرار جینیت، من خلال إنشاء علاقات مختلفة بین النصوص المختلفة وإنشاء أنظمة، ومشفّرات، وأسالیب ثقافیة وقواعد وصفیة، وکذلک اکتشاف العلاقات بین النصوص المختلفة، یؤدی بدوره إلى کشف الدلالات المشترکة وأوجه التشابه فیما بینها. من هنا، توفّر "روایة التاریخ السری للأبطال الفرس القدامى"، ذات العلاقات التاریخیة والعلمیة والعقائدیة والاجتماعیة والثقافیة (مع نصوص أخرى)، أرضیةً مناسبة لدراسة أسس "النصیة المتعالیة"، بما فی ذلک الأسالیب الوصفیة التحلیلیة وکذلک خصائصها المتنوعة وهی؛ التناص (نصی بینی)، النصیة المتفرعة، النصیة الجامعة، النص الموازی والماوراء نصیة (التعالی النصی للنص). لذلک، قام هذا البحث بدراسة وشرح جمیع الأحداث والتلمیحات الحقیقیة لهذا العمل وتطابقها مع النصوص السابقة، لمعرفة کیف أن الدکتور شمیسا، استطاع من خلال توفیر مساحة بنیویة مناسبة، أن یجعل القارئ یتّجه نحو معرفة أسس علم الاجتماع بشکل واسع. وإلى أی مدى حقّق نجاحاً فی إنشاء شبکة معقدة للنصیة المتعالیة من خلال خلق مساحة شکلیة ومضمونیة مماثلة فی ظل تغییر حجم ومحتوى النصوص السابقة وتخفیض وإطالة فترتها الزمنیة (النصیة المتفرعة) فضلاً عن التداخل الواعی للأنواع الأدبیة المختلفة للنصوص (النصیة الجامعة).

چکیده انگلیسی:

By carefully examining various texts, we discover similar points and themes that guide us in recognizing the structural relationships and similarities of that text with other texts. Meanwhile, the use of Gérard Genet's legal Transtextuality relationships by creating different relationships between different texts and creating systems, encoders, cultural styles and descriptive rules, as well as discovering relationships between different texts, in turn, leads to uncovering common connotations and similarities between them.  Hence, the "novel of the secret history of ancient Persian heroes", with its historical, scientific, ideological, social and cultural relations (along with other texts), provides a suitable ground for studying the foundations of "Transtextuality", including descriptive and analytical methods as well as its various characteristics.  They are Intertextuality, Hypertextuality, Architextuality, Paratextuality, and metatextuality or textual transcendence. Therefore, this research studied and explained all the real events and allusions of this work and matched them with previous texts, to find out how Dr. Shamisa was able, by providing an appropriate structural space, to make the reader go towards knowing the foundations of sociology. To what extent has it succeeded in creating a intricate network  of Transtextuality by creating a similar content and structural space by changing the volume and content of previous texts, and shortening and lengthening their time domain (Hypertextuality) as well as by consciously interfering with literary genres (Architextuality)? .

منابع و مأخذ:

القرآن الکریم

الف. العربیة

ابن عربی، محیی الدین (1994م). الفتوحات المکیة. تصحیح: شمس الدین، أحمد. ط2. بیروت: دار إحیاء.

آملی، سید حیدر (1377ش). جامع الأسرار: نقد النقود فی معرفة الوجود. ط1. قم: علمی و فرهنگی.

البادی، حصة (2009م). التناص فی الشعر العربی الحدیث البرغوثی نموذجاً. ط1. عمان: کنوز المعرفة.

بوعلی، عبدالرحمن (2014م). «التناص والتناصیة فی النظریة الأدبیة المعاصرة من النشأة إلی التأصیل». جامعة الکوفة: مجلة الکوفة. السنة3. العدد1. صص 95-112.

بوغنوط، روفیة (2007م). «شعریة النصوص الموازیة فی دواوین عبدالله حمادی». جامعة متوری: رسالة الماجستیر.

جینیت، جیرار (1996م). مدخل لجامع النص. ترجمة: أیوب، عبدالرحمن. ط2. بغداد: توبقال.

خیری­ الرمادی، أبوالمعاطی (2014م). «عتبات ­النص ودلالاتها فی الروایة العربیة المعاصرة تحت سماء کوبنهاغن أنموذجاً». الجزائر: مقالید. السنة3. العدد7. صص 1-20.

رشید بعلی، حفناوی (2011م). قراءة فی نصوص الحداثه ومابعد الحداثه. ط1. عمان: دروب.

الزغبی، أحمد (1995م). التناص نظریاً وتطبیقاً. الأردن: مکتبة الکتانی.

الشادلی، السعدیة (1998م). «مقاربة الخطاب المقدماتی الروایی مقدمة حدیث عیسی­بن­هشام وإنشاء الروایات العربیة». جامعة الحسن الثانی: رسالة الماجستیر.

عبدالمنعم، عادل؛ أمین­، تراث (2014م). «تناص الشکل فی فن مابعد الحداثة». جامعة بابل: مجلة کلیة التربیة الإنسانیة. السنة6. العدد 15. صص 485- 604.

ب. الفارسیة

آلن، گراهام (1385ش). بینامتنیت (التناص). ترجمة: یزدانجو، پیام. طهران: مرکز.

افلاکی، شمس الدین (1362ش). مناقب العارفین. ط2. طهران: دنیای کتاب.

انوشیروانی، علیرضا (1389ش). «ضرورت ادبیات تطبیقی در ایران» (ضرورة الأدب المقارن فی إیران). فرهنگستان زبان و ادب فارسی. ویژه‌نامة فرهنگستان (ادبیات تطبیقی). المجلد1. العدد 1. صص 6-38.

پاینده،­ حسین (1390ش). داستان کوتاه در ایران: داستان­های پسامدرن (القصة القصیرة فی إیران: قصص ما بعد الحداثة).ط2.طهران: نیلوفر.

تدینی، منصوره (1389ش). «پسامدرنیسم در رمان تاریخ سری بهادران فرس قدیم از دکتر شمیسا» (ما بعد الحداثة فی روایة تاریخ الأبطال الفرس القدامى للدکتور شمیسا). جامعة العلامة طباطبایی: زبان و ادب پارسی. المجلد14. العدد43. صص 133- 155.

جامی، عبدالرحمن (1368ش). مثنوی هفت اورنگ. تصحیح: مدرس گیلانی، مرتضی. ط1. طهران: سعدی.

خسروی ­اقبال، رامین؛ کزازی، میرجلال­الدین (1396ش). «خوانش بینامتنی حکایت­های طاقدیس و مثوی معنوی بر مبنای نظریه ترامتنیت ژنت» (قراءة نصیة بینیة لقصص الحنیرة والمثنوی المعنوی على أساس نظریة جینیت الماوراء نصیة). جامعة خوارزمی: زبان و ادبیات فارسی. المجلد25. العدد82. صص 96- 112.

رجایی بخارایی، احمد علی (1364ش). فرهنگ اشعار حافظ (معجم أشعار حافظ). ط1. طهران: علمی.

رضایی دشت ارزنه، محمود (1387ش). «نقد و تحلیل قصه‌ای از مرزبان‌نامه بر اساس رویکرد بینامتنیت» (دراسة نقدیة لمرزبان­نامه على أساس الاتجاه التناصی). جامعة تربیت مدرس: نقد ادبی. المجلد1. العدد4. صص 31-52.

زرین کوب، عبدالحسین (1370ش). پله پله تا ملاقات خدا (خطوة بخطوة للقاء الإله). ط1. طهران: علمی.

سیمپسون، ماریانا شرو (١٣٨٢ش). شعر و نقاشی ایرانی: حمایت از هنر در ایران (الشعر والرسم الإیرانی: دعم الفن فی إیران). ترجمة: عبدالعلی براتی و فرزاد کیانی. ط1. طهران. نسیم دانش.

شفیعی کدکنی، محمدرضا (1383ش). تصحیح منطق الطیر عطار نیشابوری. ط1. طهران: سخن.

شمیسا، سیروس (1382ش). تاریخ سرّی بهادران فُرس قدیم (التاریخ السری للأبطال الفرس القدامى). ط1. طهران: فردوسی.

صفا، ذبیح الله (1389ش). مقدمه‌ای بر تصوف. ط1. طهران: امیر کبیر.

عطار، فرید الدین (1374ش). منطق الطیر. تصحیح: خاتمی، احمد. ط1. طهران: پایا.

---------- (1380ش). گزیدة منطق الطیر (مقتطفات لمنطق الطیر). شرح: الهی قمشه‌ای، حسین. ط4. طهران: علمی و فرهنگی.

فروزانفر، بدیع الزمان (1361ش). احادیث مثنوی. ط3. طهران: امیر کبیر.

قیصری، داوود (1416ق). شرح فصوص الحکم ابن عربی. ط2. قم: انوار الهدی.

کاشانی، عزالدین (1381ش). مصباح الهدایة ومفتاح الکفایة. تصحیح: کرباسی، عفت. ط1. طهران: زوار.

کریستوا، ژولیا (1389ش). فردیت اشتراکی (الفردیة المشترکة). ترجمة: پارسا، مهرداد. طهران: روزبهان.

کریمی، فرزاد (1396ش). «خودآگاهی و مرگ سوژه در یک رمان پسامدرن فارسی: تاریخ سری بهادران فرس قدیم» (الوعی الذاتی وموت الموضوع فی روایة فارسیة ما بعد حداثیة: التاریخ السری للأبطال الفرس القدامى). انجمن زبان و ادبیات فارسی: پژوهش‌های ادبی. المجلد14. العدد 58. صص 105- 120.

لاهیجی، شمس الدین (1371ش). مفاتیح الإعجاز فی شرح گلشن راز. تحقیق: برزگر و کرباسی. ط1. طهران: زوار.

مکاریک، ایرناریما (1393ش). دانشنامة­ نظریه­های ادبی(موسوعة النظریات الأدبیة). ترجمة: مهران مهاجر و محمد نبوی. طهران: آگه.

موسوی بجنوردی، محمد کاظم (1390ش). دایرة المعارف بزرگ اسلامی (دائرة المعارف الإسلامیة الکبرى). ط1. طهران: مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی.

موسوی، سید مرتضی (1388ش). تاریخ انبیاء: از آدم خلیفة اللّه تا خاتم رسول اللّه. ط1. طهران: پرتو خورشید.

مولوی، جلال الدین (1363ش). کلیات شمس یا دیوان کبیر. تصحیح: فروزانفر، بدیع الزمان. ط1. طهران: امیر کبیر.

------------- (1388ش). مثنوی معنوی. تصحیح: نیکلسون، رینولد. ط9. طهران: شمشاد.

میبدی، رشیدالدین (1376ش). کشف الأسرار وعدة الأبرار. تحقیق: حکمن، علی اصغر. ط6. طهران: امیر کبیر.

میهنی، محمد (1367ش). اسرار التوحید فی مقامات الشیخ أبی سعید. تصحیح: شفیعی کدکنی، محمدرضا. ط2. طهران: آقا.

نامور‌ مطلق، بهمن (1386ش). «ترامتنیت، مطالعة روابط یک متن با دیگر متن‌ها» (الماوراء نصیة، دراسة فی علاقة نص بنصوص أخرى). جامعة شهید بهشتی: پژوهشنامة علوم انسانی . المجلد3. العدد56. صص: 83-98.

------------ (1390ش). درآمدی بر بینامتنیت: نظریه­ها و کاربردها (مدخل فی التناص: نظریات وتطبیقات). طهران: سخن.

واعظ کاشفی، حسین (1350ش). فتوت‌نامة سلطانی. تحقیق: محجوب، محمد جعفر. ط2. طهران: بنیاد فرهنگ ایران.

ج. لاتین

Adam Jean-Michel and Heidmann Ute (2004). «Des genres à la généricité», Langages (n° 153) : 62-72.

Allen, Graham (2000). Intertextuality. London & New York: Rutledge.

Frow ,John. (2005). Genre .London and New York: Rutledge.

Genette, Gerard (1997). Palimpsests: Literature in Second Degree.Trans: Channa Newman and Calude Doubinsky. Lincoln: University of Nebraska Press.

Schaeffer Jean-Marie, (1999). Pourquoi la fiction? Paris: Seuil.