بررسی عشق و جلوه های تمثیلی آن در غزل حکیم نزاری قهستانی

محورهای موضوعی : تمثیل در زبان و ادب فارسی

محمد حاجی آبادی ¹

1 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی واحد آزادشهر، دانشگاه آزاد اسلامی ، آزادشهر، ایران

تاریخ دریافت : 1401/09/29 تاریخ پذیرش : 1401/11/30 تاریخ انتشار : 1401/12/01

کلید واژه: نزاری قهستانی, تمثیل, غزل, عشق, تصویر آفرینی,

چکیده مقاله :

استاد و شاعر بزرگ خطه قهستان، حکیم نزاری، به مدد روح لطیف، اندیشه قدرتمند، ذهن نکته سنج و با الهام از عوالم معنوی و عالم درون، احساسات لطیف و رقیق خویش را در قالب غزل منعکس ساخته است. شاعر علاوه بر خلق مضامین والا و عمیق به دلیل رعایت مقتضای حال شنونده و آراستن کلام به انواع ترفند و شگردهای ادبی دست یازیده است. یکی از وجوه بلاغی و تصویرسازی ‌های نزاری تمثیل و زیر شاخه های آن بوده است. هدف از پژوهش پیش رو بررسی عشق یکی از محوری ترین تجربه های عرفانی شاعر با رویکردی تمثیلی است که نگارنده به شیوه اسنادی و کتابخانه ای و به روش توصیفی و تحلیلی مورد واکاوی قرار داده است. پرسش اصلی این است که شاعر قهستان از کاربرد تمثیل و زیر شاخه های آن چه اغراضی را دنبال می کرده است؟ یافته های پژوهش حکایت از آن داردکه شاعر از تمثیل به عنوان کاراترین شیوه محاکات برای آشکارکردن معانی پیچیده به ویژه تجربه های عرفانی خویش بهره جسته است و گاهی به ذکر تمثیلات متعدد برای یک معنی پرداخته و غرض از آن روشن کردن ابعاد گوناگون آن معنی بوده است. نزاری در تمثیلات خویش در قلمرو عشق بیشتر از شحصیت ها و تصاویر ملموس و حسی استفاده کرده و به خلق مضامین بدیع پرداخته که در این پژوهش تمثیلات عشق در دو حوزه شبکه های تمثیلی انسانی و مکانی دنبال شده است.کلید واژه ها: نزاری قهستانی، غزل، تصویر آفرینی، تمثیل، عشق.

چکیده انگلیسی:

The great master and poet of Qahestan region, Hakim Nazari, with the help of his gentle soul, powerful thought, thoughtful mind and inspired by the spiritual worlds and the inner world, reflected his tender and subtle feelings in the form of sonnets. In addition to creating lofty and deep themes, the poet has achieved all kinds of literary tricks and tricks due to the need of the listener and embellishing the words. One of the aspects of Nizari's rhetoric and depictions is allegory and its sub-branches. The aim of the upcoming research is to investigate love, one of the most central mystical experiences of the poet with an allegorical approach, which the writer has analyzed in a documentary and library way and in a descriptive and analytical way. The main question is, what purpose did the poet of Qahestan follow from the use of allegory and its sub-branches? The findings of the research indicate that the poet used allegory as the most efficient way of similes to reveal complex meanings, especially his mystical experiences, and sometimes mentioned multiple allegories for the same meaning, and the purpose of that was to clarify the various dimensions of that meaning. . In his allegories in the realm of love, Nazari used more tangible and sensual personalities and images and created novel themes.Keywords: Nizari Qahestani, Ghazal, image creation, allegory, love

منابع و مأخذ:

1. آقا حسینی، حسین، معینی فرد، زهرا، (۱۳۸۹)، بررسی بینامتنی تصویر دریا در غزلیات شمس، پژوهش‌های ادب عرفانی (گوهر گویا)، سال ۴، شماره 3. 1-28.


2. انصاری، خواجه عبدالله، (۱۳۷۷)، مجموعه رسایل فارسی، تصحیح محمد سرور مولایی، چ دوم، تهران: توس.


3. برادران، شکوه، (1395)، بررسی جنبه‌ها و جلوه‌های تمثیل در اشعار خاقانی، زیبایی شناسی ادبی، سال 7، شماره 29. 112-123.


4. بقلی شیرازی، روزبهان، (۱۳۶۶)، عبهر العاشقین، تصحیح هنری کربین و محمد معین، تهران: منوچهری.


5. تاجدینی، علی، (۱۳۸۳)، فرهنگ نمادها و نشانه‌ها در اندیشه مولانا، چ سوم، تهران: سروش.


6. حافظ، شمس الدین محمد، (۱۳۸۱)، دیوان، به کوشش خلیل خطیب رهبر، چ سی و سوم، تهران: صفی علیشاه.


7. سجادی، سید جعفر، (۱۳۸۶)، فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی، چ هشتم، تهران: طهوری.


8. سعدی، مصلح الدین عبدالله، (۱۳۸۱)، کلیات سعدی، تصحیح محمدعلی فروغی، چ چهارم، تهران: پیمان.


9. سنایی غزنوی، ابوالمجد مجدود بن آدم، (۱۳۶۲)، به اهتمام مدرس رضوی، چ سوم، تهران: مروی.


10. سیستانی، امیر اقبال، (۱۳۷۹)، چهل مجلس علاءالدوله سمنانی، تصحیح عبدالرفیع حقیقت، چ اول، تهران: اساطیر.


11. عین القضات همدانی، عبدالله بن محمد، (۱۳۷۰)، تمهیدات، مقدمه و تصحیح عفیف عسیران، تهران: منوچهری.


12. محقق، مهدی، سلامت آذر، رحیم، (۱۳۸۹)، بررسی برخی از ویژگی‌های سبکی یا تصویرهای شاعرانه در غزلیات حکیم نزاری قهستانی، سبک شناسی نظم و نثر فارسی، سال ۳، شماره 9. 37-52.


13. مرتضوی، منوچهر، (۱۳۳۳)، عشق در دیوان حافظ، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز، دوره 6، شماره ۳۱. 395-434.


14. میهنی، محمد بن منور، (۱۳۶۶)، اسرار التوحید فی مقامات الشیخ ابی سعید، مقدمه و تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی، چ اول، تهران: آگاه.


15. نجم الدین رازی، (۱۳۸۰)، مرصاد العباد، به اهتمام محمد امین ریاحی، چ نهم، تهران: علمی و فرهنگی.


16. نزاری قهستانی، حکیم سعدالدین، (۱۳۷۱)، دیوان، تصحیح مظاهر مصفا، چ اول، تهران: علمی.


17. نصیریان، یدالله، (۱۳۸۵)، علوم بلاغت و اعجاز قرآن، چ ششم، تهران: سمت.


18. نعمت الله ولی، (۱۳۷۵)، با مقدمه سعید نفیسی، چ اول، تهران: نگاه.


19. وفایی، عباسعلی، آقابابایی، سمیه، (۱۳۹۲)، بررسی کارکرد تمثیل در آثار ادبی تعلیمی، پژوهشنامه ادبیات تعلیمی، سال ۵، شماره ۱۸. 23-46.

1. Agha Hosseini, Hossein, Moeini Fard, Zahra, (1389), intertextual analysis of the image of the sea in the poems of Shams, researches of mystical literature (Gohar Goya), year 4, number 3. 1-28. (In Persian)


2. Ansari, Khwaja Abdullah, (1377), collection of Persian letters, edited by Mohammad Sarwar Moulai, 2nd chapter, Tehran: Tos.


3. Baradaran, Shkoweh, (2016), examining the aspects and effects of allegory in Khaqani's poems, Literary Aesthetics, Year 7, Number 29. 112-123.


4. Baghli Shirazi, Rozbahan, (1366), Abhar al-Ashqin, edited by Henry Karbin and Mohammad Moin, Tehran: Manochehri.


5. Tajdini, Ali, (1383), Culture of Symbols and Signs in Rumi's Thought, Ch 3, Tehran: Soroush.


6. Hafez, Shams al-Din Mohammad, (1381), Diwan, by Khalil Khatib Rahbar, 33rd Chapter, Tehran: Safi Alisha.


7. Sajjadi, Seyed Jafar, (1386), Dictionary of Mystical Terms and Interpretations, 8th Ch., Tehran: Tahori.


8. Saadi, Mosleh al-Din Abdullah, (1381), Saadi's Generalities, edited by Mohammad Ali Foroughi, 4th chapter, Tehran: Peyman.


9. Sanai Ghaznavi, Abu al-Majd Majdod bin Adam, (1362), under the care of Modares Razavi, third chapter, Tehran: Maravi.


10. Sistani, Amir Iqbal, (1379), The Forty Majlis of Alaa al-Dawlah Semnani, corrected by Abdul Rafi Haqirat, Ch 1, Tehran: Asatir.


11. Ain al-Qadat Hamdani, Abdullah bin Mohammad, (1370), preparations, introduction and correction by Afif Asiran, Tehran: Manochehri.


12. Mohaghegh, Mehdi, Salamat Azar, Rahim, (1389), investigation of some stylistic features or poetic images in Hakim Nazari Qahestani's sonnets, Persian Poetry and Prose Stylology, year 3, number52. 9-37. (In Persian)


13. Mortazavi, Manouchehr, (1333), Love in Diwan Hafez, Faculty of Literature and Human Sciences, University of Tabriz, Volume 6, Number 31 395-434. (In Persian)


14. Mihni, Muhammad bin Manawar, (1366), Asrar al-Tawheed fi Maqamat Al-Sheikh Abi Saeed, introduction and correction by Mohammad Reza Shafi'i Kodkani, first chapter, Tehran: Aghaz.


15. Najm al-Din Razi, (1380), Mursad al-Abad, edited by Mohammad Amin Riahi, 9th Ch, Tehran: Scientific and Cultural.


16. Nizari Qahestani, Hakim Saad al-Din, (1371), Diwan, Sahih Mazaher Musfa, first chapter, Tehran: Ilmi.


17. Nasiriyan, Yadullah, (1385), The Science of Rhetoric and Miracles of the Qur'an, 6th chapter, Tehran: Samit.


18. Nematullah Wali, (1375), with an introduction by Saeed Nafisi, first chapter, Tehran: Negah.


19. Wafaei, Abbas Ali, Agha Babaei, Samieh, (1392), study of the function of allegory in educational literary works, research journal of educational literature, year 5, number 18. 23-46. (In Persian)