مضامین تمثیلی در اشعار ناصر خسرو
محورهای موضوعی : تمثیل در زبان و ادب فارسیسیّد احمد حسینی کازرونی 1 , لیلا خیاطان 2
1 - استاد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد بوشهر- ایران
2 - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، واحد دزفول، دانشگاه آزاد اسلامی، دزفول، ایران
کلید واژه: تمثیل, ناصرخسرو, Allegory, دیوان اشعار, Naser khosro, مضامین تمثیلی, بلاغت فارسی, poetry allegorical contents, Persian Rhetoric,
چکیده مقاله :
تمثیل جزء اصطلاحاتی است که حوزه‌ی معنایی وسیعی را در بر می‌گیرد، اما در شعر و بلاغت فارسی عمدتاً در سه حوزه‌ی تشبیه، ضرب المثل و روایت‌های داستانی یا آلیگوری به کار رفته است. از طرفی خاستگاه تمثیل را بیشتر در فلسفه و کلام دانسته‌اند تا خود ادبیات؛ از این رو رابطه‌ی آن با متون خرد گرا یک رابطه‌ی مستقیم است. در تاریخ ادبیات فارسی، حکیم ناصر خسرو قبادیانی شاعر قرن پنجم هجری یکی از برجسته‌ترین تولیدکنندگان متن‌هایی است که از مضامین تمثیلی به ویژه در اشعارش به شکل قابل توجهی استفاده کرده است و این از دیدگاه نقد ادبی قابلیت تحلیل و بررسی بسیار دارد. در این مقاله میزان گرایش ناصر خسرو به استفاده از انواع تمثیل و مضامین تمثیلی نشان داده شده است و از طرفی تأثیر مبانی فکری و عقیدتی دستگاه اسماعیلیه در چگونگی به کارگیری این مضامین واکاوی شده است. ناصر خسرو در اشعارش عمدتاً از تشبیه تمثیلی و روایت‌های داستانی یا آلیگوری نسبت به دیگر اشعار تمثیل استفاده کرده است. در تمثیل‌های او لایه‌ی بیرونی یا روساخت قصه و تشبیه مجموعه‌ای است از تصاویر، اشخاص، اشیا و اعمالی که در زیر ساخت خود یک پیام اخلاقی یا تعلیمی و یا یک ایده‌ی ذهنی را در بر دارد.
Alkgory is a term with a broad semantic scope;however,in Persian poetry and rhetoric,it mainly refers to three areas of simile,proverb,and allegorical narratives.Bsides,it is believed that allegory has its roots more inphilosophy and theology than in literature,therefore,it seems tobe directly related to rationalist writings. In Persian literary history,naser khosro ghobadiani,a poet from 5th century,is one of the people who has extensively used allegorical contents in his works especially in his poems.from this perspective,his poems have a high potential for literary critique.In this study, naser khosros tendency to use allegory and allegorical narratives have been shown the influence of Esmaeilie goverments belief an thought system on use of these allegorical contents has also been investigated.Naser khosro has maidnly used allegorical similes and allegorical narratives in his poems.In his narratives and similies, the surface-level is a collection of images,characters,objects and actions that,in their deep-level,have a moral or didactic message,or a mentalidea.
- برتلس. ی. ا (1346) ناصر خسرو و اسماعیلیان، ترجمه یحیی آرین پور، تهران: بنیاد فرهنگ ایران
- بهبهانی، مرضیه (1387) تمثیل، آیینهی اجتماع، فصلنامهی ادبیات عرفانی و اسطورههای شناختی، سال 4، شماره 13
- پور نامداریان، تقی (1386) رمز و داستان‌های رمزی در ادب فارسی، تهران: علمی و فرهنگی، چ ششم
- دفتری، فرهاد (1375) تاریخ و عقاید اسماعیلیه، ترجمه فریدون بدره ای، تهران: فرزان روز
- سپه وند، عزت الله (1391) هرمنوتیک، ادبیات، گفتگو با متن، تهران: علم
- شفیعی کدکنی، محمدرضا (1372) صور خیال در شعر فارسی، تهران: آگاه، چ پنجم.
- شمیسا. سیروس (1390) بیان، تهران: انتشارات میترا، چاپ اول از ویراست چهارم
- ضیف، شوقی (1383) تاریخ و تطور علوم بلاغت، ترجمه: محمدرضا ترکی، تهران: سمت
- فتوحی، محمود (1386) بلاغت تصویر، تهران: سخن
- فرای. نورتروپ (1388) رمز کل: کتاب مقدس و ادبیات، ترجمه‌ی صالح حسینی، تهران: نیلوفر، چ دوم
- قدامه بن جعفر (1385) نقد شعر، ترجمه ابوالقاسم سری، تهران: پرسش، چ دوم
- محسنی و صراحتی جویباری، مرتضی و مهدی (1393) محور عمودی خیال در قصاید ناصر خسرو،
- مجله‌ی علمی و پژوهشی جستارهای ادبی، شماره 184
- محقق، مهدی (1344) تحلیل اشعار ناصرخسرو، تهران: دانشگاه تهران
- مشرف، مریم (1389) جستارهایی در ادبیات تعلیمی ایران، تهران: سخن
- مک کوئین، جان (1389) تمثیل،. ترجمه حسن افشار، مرکز
- ناصر خسرو (1393) دیوان اشعار، تصحیح مجتبی مینوی و مهدی محقق، تهران: دانشگاه تهران، چ نهم
- --------، (1363) جامع الحکمتین، تصحیح محمد معین و هنری کربین، تهران: کتابخانه طهوری، چ دوم
- هانسبرگر، آلیس. سی (1380) ناصر خسرو، لعل بدخشان، ترجمه‌ی فریدون بدره ای، تهران: فرزان روز
- هوف، گراهام (1365) گفتاری درباره‌ی نقد، ترجمه نسرین پروینی، تهران: امیرکبیر
_||_
