بررسی کاربرد تمثیلی و نمادین دریا و مظاهر آن در مثنوی معنوی مولانا

محورهای موضوعی : تمثیل در زبان و ادب فارسی

نازیلا رحمانپور ¹ (دانشجوی دکتری، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد زاهدان، دانشگاه آزاد اسلامی، زاهدان، ایران.)
مصطفی سالاری ² (گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد زاهدان، دانشگاه آزاد اسلامی، زاهدان، ایران.)
بهروز رومیانی ³ (استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد زاهدان، دانشگاه آزاد اسلامی، زاهدان، ایران.)

تاریخ دریافت : 1399/05/04 تاریخ پذیرش : 1399/05/04 تاریخ انتشار : 1399/05/01

کلید واژه: نماد, مثنوی معنوی, تمثیل, مولانا, symbol, دریا, Rumi, Sea, allegory, spiritual Masnavi,

چکیده مقاله :

شاعران عارف برای بیان مفاهیم متعالی عرفانی پیوسته از زبان تمثیلی و نمادین در شعر خود بهره برده اند. تصویر دریا یکی از پربسامدترین تصاویر در مثنوی معنوی و یکی از کلیدواژه های ذهن مولانا است. در مثنوی معنوی واژۀ دریا و متعلقات آن همچون قطره، شبنم، موج، ماهی، گوهر و... بسیار خودنمایی می کند. دریا در تقابل با هر یک از موارد مذکور، مفهوم و معنایی متفاوت می یابد. مولوی این واژه های تمثیلی نمادین را در خدمت بیان عواطف ناخودآگاه و اندیشه های الهی و عرفانی خود قرار داده و مفاهیم متعدد و فراوانی را از این طریق بیان کرده است. رابطۀ خالق و موجودات، فنا، توحید، تجلّی عشق و آفرینش و... از جمله مفاهیمی هستند که مولانا برای بیان و تبیین آنها از دریا و متعلقات آن بهره جسته است. در این پژوهش کاربرد تمثیلی و نمادین دریا و مظاهر آن در مثنوی معنوی مورد بررسی و تحلیل قرار گرفت. این پژوهش به شیوه توصیفی- تحلیلی می باشد. نتایج نشان داد که دریا و مظاهر و وابسته های مربوط به آن، یکی از پربسامدترین عناصر طبیعت در میان تمثیل ها و نمادهای مولانا است. در نگاه مولوی،دریا تمثیل حقیقت، ذات بی پایان الهی، معرفت و جان انسان است. همچنین دریا با دیگر نمادها، از جمله: قطره، باران، طوفان، کشتی و شبنم ارتباط می یابد که مقصد نهایی آن ها رسیدن به اصل خود، یعنی دریا است.

چکیده انگلیسی:

Mystical poets have used allegorical and symbolic language in their poetry to express transcendent mystical concepts. The image of the sea is one of the most frequent images in the spiritual Masnavi and one of the keywords of Rumi's mind. In the spiritual Masnavi, the word sea and its accessories such as drops, dew, waves, fish, gems, etc. are very prominent. In contrast to each of the above, the sea finds a different meaning. Rumi has used these symbolic allegorical words in the service of expressing his subconscious emotions and his divine and mystical thoughts, and has expressed numerous and numerous concepts in this way. The relationship between the Creator and beings, annihilation, monotheism, the manifestation of love and creation, etc., are among the concepts that Rumi has used to express and explain the sea and its belongings. In this study, the allegorical and symbolic use of the sea and its manifestations in spiritual Masnavi were examined and analyzed. This research is descriptive-analytical. The results showed that the sea and its manifestations and affiliations are one of the most frequent elements of nature among Rumi's allegories and symbols. In Rumi's view, the sea is an allegory of truth, infinite divine essence, knowledge and human life. The sea is also associated with other symbols, such as: drops, rain, storms, ships, and dew, whose ultimate destination is to reach its origin, the sea.

منابع و مأخذ:

1. آقاحسینی، حسین، معینی فرد، زهرا،‌ (1389)، «بررسی بینامتنی تصویر دریا در غزلیات شمس»، پژوهش های ادب عرفانی، شماره 15 ، صص: 28-1.


2. احمدی، بابک، (1378)، ساختار تأویل متن، 2 جلد، چ چهارم، تهران: مرکز.


3. اسپرهم، (1390)، فرهنگ اساطیر و داستان واره ها در ادبیات فارسی، تهران: فرهنگ معاصر.


4. استعلامی، محمد خلیل، (1372)، معالم البلاغه در علم معانی و بیان و بدیع، چ پنجم، شیراز: دانشگاه شیراز.


5. حسینی، صالح، (1369)، واژگان اصطلاحات ادبی، تهران: نیلوفر.


6. دهخدا، علی اکبر، (1372)، لغت نامه، تهران: دانشگاه تهران.


7. روزبهان بقل ی شیرازی، (1374)، شرح شط حیات، تصح یح هنر ی کربن، قسمت ایران شناسی انستیتو ایران و فرانسه، چ سوم.


8. زرّین کوب، عبدالحسین، (1373)، بحر در کوزه، چ دوم، تهران: علمی.


9. زمانی، کریم، (1390)، شرح جامع مثنوی، چ دوازدهم، تهران: اطلاعات.


10. سروش، عبدالکریم، (1379)، قمار عاشقانه شمس و مولانا، تهران: صراط.


11. شمیسا، سیروس(1392) بیان، چ دوم از ویراست چهارم، تهران: میترا.


12. صفا، ذبیح الله، (1366)، تاریخ ادبیات در ایران، چ پنجم، تهران: فردوس.


13. عباسی، ولی الله، (1386)، «نقد و بررسی نظریة نمادین در باب زبان وحی»، مجلة الهیات و حقوق، شمار 5، صص: 566-533.


14. ---------------، «نقد و بررسی نظریة نمادین در باب زبان وحی»، مجلة الهیات و حقوق، شمار 5، صص: 566-533.


15. عین القضات همدانی، (۱۳۷۰)، تمهیدات، تصحیح عفیف عسیران، چ دوم، تهران: دانشگاه تهران.


16. فاضلی، قادر، (1374)،‌ اندیشة عطار(تحلیل افق اندیشة عطار)، تهران: طلایه.


17. فتوحی، محمود، (۱۳۸۵)، بلاغت تصویر، تهران: سخن.


18. کی منش، عباس، (1366)، پرتو عرفان، جلد 2، تهران: سعدی.


19. معین، محمد، (1376)، فرهنگ فارسی، چ یازدهم، تهران: امیرکبیر.


20. مولوی، جلال الدّین محمّد، (1387)، فیه ما فیه، با تصحیحات و حواشی بدیع الزمان فروزانفر، چ سوم، تهران: امیرکبیر.


21. ------------------، (1391)، مثنوی معنوی، تصحیح رینولد آلن نیکلسون، چ سی و هشتم، تهران: اطلاعات.


22. نصر اصفهانی، محمّدرضا و حاتمی، حافظ، (1388)، «رمز و رمزگرایی با تکیه بر ادبیات منظوم عرفانی»، فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی، شماره 16، صص: 196-165.


23. وزین پور، نادر، (1380)، آفتاب معنوی، تهران: امیر کبیر.