واکاوی جلوه‌های تمثیلی اعلام انسانی و عناصر طبیعت در مرصاد العباد نجم رازی

محورهای موضوعی : تمثیل در زبان و ادب فارسی

علی ماندگار ¹ , رضا اشرف زاده ²

1 - زبان وادبیات فارسی،ادبیات،دانشگاه آزاد اسلامی بیرجند،بیرجند،ایران
2 - استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، ایران، مشهد.

تاریخ دریافت : 1395/12/01 تاریخ پذیرش : 1396/05/19 تاریخ انتشار : 1396/08/01

کلید واژه: عرفان, تمثیل, mysticism, Allegory, natural elements, نجم الدین رازی, مرصاد العباد, اعلام انسانی و عناصر طبیعت, Najm-e-al-din Razi, Mirṣād al-ʻibad, human nature,

چکیده مقاله :

پژوهندگان عرفان و تصوف در بیان افکار و اندیشه‌های خویش از عنصر پر تأثیر تمثیل بسیار بهره جسته‌اند. باید اشاره داشت بسیاری از مفاهیمی که در نثرهای صوفیانه بیان می‌شود مفاهیم مجرد و تجربه‌های عرفانی است. عارف برای بیان کردن و انتقال دادن این گونه مفاهیم به مخاطب باید آن‌ها را حسی و ملموس نماید تا فهم و پذیرش مطالب آسان‌تر شود، در نتیجه یکی از شیوه‌های تسهیل این گونه امور در قالب داستان و تمثیل است. در این میان نجم الدین رازی، مؤلف مرصادالعباد، در آغاز هر فصل از اثرش ابتدا آیه و حدیثی متناسب با موضوع بیان داشته است. این نویسنده مانند دیگران کوشیده است تا عناصر تمثیل و مثال را از امور آشنا برای مردم انتخاب نماید. شیوه او در نقل و روایت و تمثیل در کمال سادگی و روانی است. از جمله مواد و عناصر تمثیلی بر کاربرد این مؤلف در توضیح و تبیین مقولات عرفانی و دینی، اعلام انسانی و طبیعت است که در این پژوهش نویسندگان سعی کرده‌اند به روش تحلیلی و اسنادی این موضوع را دنبال کنند و به واکاوی پاره‌ای از این نوع تمثیلات کارا و مؤثر، همت گمارند.

چکیده انگلیسی:

The authors of mysticism used the allegory element in different way to indicate their thoughts and ideas. It is necessary to mention that many concepts, which are seen in Sufi’s proses, originated from abstract concepts and mystical experiences. The mystic need to make them sensory and tangible to facilitate their understandings and acceptance. In result, allegory is a kind of narration. Najm-e-al-din Rāzī in Mirṣād al-ʻibād narrated a verse or Hadith regarding to discussed subject in start of each season. He tried to use allegory and story from common subject proportional to its subject. His style in writing was completely simple and expressive. Nature and Human nature, among other elements, were the most common elements that he used in explanation and edition of his religious research. In this study, the authors tried to follow this case using documentary and analytical methods and analyzed the effective and efficient allegories.

منابع و مأخذ:

1. بهار، محمد تقی، (1386)، سبک شناسی (سه جلد)، تهران: زوار، چ دوم.


2. پور نامداریان، تقی، (1375)، رمز و داستان‌های رمزی در ادب فارسی، تهران: علمی و فرهنگی، چ چهارم.


3. جامی، نورالدین عبدالرحمن، (1382)، نفحات الانس من حضرات القدس، مقدمه و تصحیح محمود عابدی، تهران: اطلاعات، چ چهارم


4. حلبی، علی اصغر، (1376)، مبانی عرفان و احوال عارفان، تهران: اساطیر.


5. خاقانی، بدیل بن علی، (1385)، دیوان، تصحیح سید ضیاءالدین سجادی، تهران: زوار، چ هشتم.


6. خزائلی، محمد، (1389)، اعلام قرآن، تهران: امیر کبیر، چ هشتم.


7. راشد محصّل، محمدرضا، (1389)، پرتوهایی از قرآن و حدیث در ادب فارسی، مشهد: به نشر، چ سوم.


8. رحیمیان، سعید، (1391)، مبانی عرفان نظری، تهران: سمت، چ پنجم.


9. سجادی، سید جعفر، (1386)، فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی، تهران: طهوری، چ هشتم.


10. شوالیه، ژان، (1385)، فرهنگ نمادها، ترجمه و تحقیق سوادبه ی فضایلی، تهران: جیحون.


11. عطار نیشابوری، شیخ فرید الدین، (1387)، تذکره الاولیاء، بر اساس نسخه نیکلسون، تهران: طلایه، چ سوم.


12. غزالی، محمد بن محمد، (1390)، کیمیای سعادت، دو جلد، تصحیح احمد آرام، تهران: گنجینه، چ یازدهم.


13. غلامرضایی، محمد، (1388)، سبک شناسی نثرهای صوفیانه، تهران: دانشگاه شهید بهشتی.


14. لاهیجی، محمد بن یحیی، (1388)، مفاتیح الاعجاز فی شرح گلشن راز، مقدمه و تصحیح محمدرضا برزگر و عفّت کرباسی، تهران: زوّار، چ هشتم.


15. مولوی، جلال الدین محمد، (1378)، مثنوی معنوی، از نسخه‌ی نیکلسون، مقدمه حسین الهی قمشه‌ای، تهران: محمد.


16. نجم الدین رازی، (1380)، مرصاد العباد من المبداء الی المعاد، به اهتمام محمد امین ریاحی، تهران: علمی و فرهنگی، چ نهم.


17. همایی، جلال الدین، (1367)، فنون بلاغت و صناعات ادبی، تهران: هما.