ارزیابی پتانسیل زنبورداری و تعیین جذابیت گیاهان مرتعی مورد استفاده زنبورعسل با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی در مراتع ییلاقی چهارباغ استان گلستان

محورهای موضوعی : توسعه سیستم های مکانی

رضا یاری ¹ , غلامعلی حشمتی ² , حامد رفیعی ³

1 - دانشجوی دکتری علوم مرتع، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان
2 - استاد دانشکده مرتع و آبخیزداری، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان
3 - استادیار دانشکده اقتصاد و توسعه کشاورزی، دانشگاه تهران

تاریخ دریافت : 1395/03/11 تاریخ پذیرش : 1395/06/15 تاریخ انتشار : 1395/09/01

کلید واژه: ارزیابی, جذابیت گیاهان, پتانسیل زنبورداری, زنبورعسل, استان گلستان, مراتع ییلاقی چهارباغ,

چکیده مقاله :

هدف از تحقیق حاضر ارزیابی پتانسیل زنبورداری و تعیین جذابیت گیاهان مرتعی مورد استفاده زنبورعسل در مراتع ییلاقی چهارباغ استان گلستان در سال 1394 می باشد. بر این اساس، مدل نهایی پتانسیل زنبورداری از تلفیق چهار معیار اصلی درصد ترکیب گیاهان شهد زا و گرده زا (20 امتیاز)، فاصله از منابع آبی (10 امتیاز)، جاده و مسیر دسترسی (10 امتیاز) و متوسط دما در طول دوره زنبورداری (10 امتیاز) تعیین شد. بعد از تعیین تیپ های گیاهی به روش فلورستیک- فیزیونومیک، نمونه برداری از تیپ های گیاهی در منطقه معرف هر تیپ به روش تصادفی- سیستماتیک با استقرار 3 ترانسکت 300 متری و 30 پلات متناسب با نوع پوشش گیاهی منطقه انجام شد. نقشه منابع آبی منطقه و همچنین نقشه جاده با استفاده از GPS، پیمایش صحرایی و سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) رسم شد. 134 گونه گیاهی شهدزا و گرده زا مورد علاقه زنبورعسل از 80 جنس و 31 تیره گیاهی شناسایی شد. تیره های Asteraceae، Lamiaceae و Fabaceae به ترتیب با 29 (8/21%)، 23 (29/17%) و 19 (28/14%) گونه گیاهی دارای بیشترین درصد فراوانی گیاهان شهدزا و گرده زا در منطقه هستند. همچنین نتایج نشان داد گیاهان دارای جذابیت کلاس II و III بیشترین حضور (9/60%) و کلاس V کمترین حضور (3/2%) را در منطقه و با توجه به بازدیدهای منظم صحرایی تاریخ و طول دوره گلدهی اکثر گیاهان منطقه مراتع ییلاقی چهارباغ خردادماه تا شهریورماه است. همچنین نتایج مدل پتانسیل زنبورداری با استفاده از GIS نشان می دهد که از کل مراتع منطقه مورد مطالعه 62/17% (4/1562 هکتار) در طبقه پتانسیل متوسط (2S)، 41/72% (765/6419 هکتار) در طبقه پتانسیل پایین (3S) و 96/9% (5/883 هکتار) در طبقه عدم پتانسیل (N) قرار گرفته است. با توجه به نتایج حدود 03/90% منطقه (17/7982 هکتار) دارای پتانسیل برای زنبورداری بوده که با رعایت اصول می توان جهت زنبورداری اقدام و ضمن کسب درآمد، با کاهش فشار چرای دام به احیاء مرتع کمک کرد.

چکیده انگلیسی:

The aim of this study is to assess the potential of beekeeping and determination of attractiveness range plants used bee by geographic information system (GIS) in 2015 in Char-Bagh summer rangeland, Golestan. Accordingly, the final model of beekeeping potential of combining the four main criteria of nectar and pollen composition of plants (20 points), distance from water sources (10 points), roads and access routes (10 points) and the average temperature during the course of beekeeping (10 points) was determined. After the vegetation type’s floristic-physiognomic method, sampling the vegetation types in the area delimitation random-systematic method to deploy 3 transects 300 m and 30 plots were made according to the type of vegetation. Water resources map as well as the road map was drawn using Global position system (GPS), field visit and geographic information system (GIS). Nectar and pollen 134 plant species from 80 genera and 31 plant families’ favorite bee detected. Family Asteraceae, Lamiaceae and Fabaceae, respectively, with 29 (21.8%), 23 (29.17%) and 19 (14.28%) species with the highest frequency nectar and pollen plants in the region. The results showed that plants attractive class II and III, the most appearances (60.9%) and class V least of (2.3%) in the region and with regard to regular visits on the field and during the flowering period May to August are the most plants in Char-Bagh summer rangelands. The results show that using the GIS module beekeeping potential of the pasture area 17.62% (1562.4 hectares) average potential in the floor (S2), 72.41% (6419.76 hectares) on the low potential (S3) and 9.96% (883.5 ha) in the class of potential (N) is located. According to the results area of about 90.03% (7982.17 hectares) has been potential the principles of apiculture, beekeeping can be attempted with the principles and also earn money by reducing grazing pasture helped to revive.

منابع و مأخذ:

1. ارزانی، ح. 1387. دستورالعمل ارزیابی شایستگی مرتع برای چرای دام و استفاده­های چندمنظوره. انتشارات دانشگاه تهران. 63 صفحه.

2. ارزانی، ح.، ح. آذرنیوند، ن. صفائیان و ر. صفائیان. 1385. استراتژی کاربرد گیاهان شهدزا در برنامه­ریزی استفاده چندمنظوره از مراتع. کشاورزی و صنایع غذایی، 20(4): 151-162.

3. آریاپور، ع.، ح. محرابی و گ. خردمند. 1394. شناسایی و تعیین جذابیت گیاهان مرتعی مورد استفاده زنبور عسل (مطالعه موردی: مراتع سراب سفید شهرستان بروجرد، استان لرستان). مرتع، 9(2): 142-158.

4. آریاپور، ع.، م. حدیدی، ف. امیری و ع. ح. بیرانوند. 1393. تعیین مدل شایستگی تولید علوفه در مراتع سراب سفید بروجرد با استفاده از سیستم سامانه اطلاعات جغرافیایی. سنجش از دور و سامانه اطلاعات جغرافیایی در منابع طبیعی، 6(1): 47-60.

5. اکبرزاده، م. و ش. رزاقی. 1380. حفظ و بقاء گونه­های مهم مرتعی با استفاده از گرده­افشانی زنبور عسل در مراتع ییلاقی استان مازندران. مجموعه مقالات اولین همایش ملی تحقیقات مدیریت دام و مرتع. 2 الی 3 مرداد ماه. سمنان.

6. امیری، ف. 1386. مدل استفاده چندمنظوره از مراتع با استفاده از GIS. دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات تهران. رساله دکتری مرتع­داری. 560 صفحه.

7. امیری، ف. و ح. ارزانی. 1391. تعیین اولویت مکان­های مناسب زنبورداری با استفاده از روش تحلیل سلسله مراتبی (AHP). تحقیقات مرتع و بیابان ایران، 19(1): 159-177.

8. امین­زاده، م. 1384. آتکولوژی آویشن (Thymus kotschyanus). پایان­نامه کارشناسی­ارشد مرتعداری. دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تهران، 106 صفحه.

9. جوادی، س. ا.، م. سلسله، ح. ارزانی و م. فولاد ­آملی. 1389. طبقه­بندی شایستگی مراتع لار برای زنبورداری با استفاده از GIS. گیاه و زیست­بوم، 6(21): 93-103.

10. رستگار، ش. 1385. تعیین جذابیت گیاهان مرتعی مورد استفاده زنبور عسل و تهیه تقویم زنبورداری. پایان­نامه کارشناسی ارشد مرتعداری. دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان. 109 صفحه.

11. رستگار، ش.، ح. بارانی، ع. سپهری و ع. تقی­پور. 1386. ارزیابی پتانسیل زنبورپذیری مراتع (بر اساس مطالعه موردی در مراتع ییلاقی پلور). مرتع، 1(4): 357-369.

12. سور، ا.، ح. ارزانی، ع. طویلی، م. فرحپور و ا. علیزاده. 1392. ارزیابی قابلیت دستورالعمل طبقه­بندی شایستگی مرتع برای زنبورداری (مطالعه موردی: طالقان میانی). مرتع، 7(2): 110-123.

13. صباغی، ش.، ح. نظریان، غ. طهماسبی و م. اکبرزاده. 1383. شناسایی گیاهان مورد استفاده زنبور عسل و تعیین جذابیت آنها در منطقه شمال شهرستان دماوند. پژوهش و سازندگی در امور دام و آبزیان، 17(4): 6-18.

14. صفائیان، ر. 1384. استفاده چندمنظوره از مراتع (مطالعه موردی: منطقه طالقان). پایان­نامه کارشناسی­ارشد مرتع­داری، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تهران. 120 صفحه.

15. عبدی، ر. و ا. احمدی. 1385. اصول زنبورداری (ویرایش سوم). انتشارات ارکان دانش. 572 صفحه.

16. فدائی، ش. 1385. بررسی شایستگی مراتع طالقان از نظر زنبورداری. پایان­نامه کارشناسی­ارشد. دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تهران. 108 صفحه.

17. فدایی، ش.، ح. ارزانی، ح. آذرنیوند، غ. نهضتی، س. ح. کابلی و ف. امیری. 1390. مدل شایستگی مرتع از جنبه زنبورداری با استفاده از GIS (مطالعه موردی: مراتع طالقان میانی). سنجش از دور و سامانه اطلاعات جغرافیایی در منابع طبیعی، 2(1): 31-46.

18. مقدم، م. ر. 1386. مرتع و مرتعداری، انتشارات دانشگاه تهران. 470 صفحه.

19. یاراحمدی، م.، ج. اولادی قادیکلایی و ج. تکیه­خواه. 1393. ارزیابی تفرجی با مدل ارتقاء یافته تجزیه و تحلیل سیستمی و سیستم اطلاعات جغرافیایی(مطالعة موردی: پارک جنگلی شوراب- خرم آباد). سنجش از دور و سامانه اطلاعات جغرافیایی در منابع طبیعی، 5(1): 15-27.

20. Al-Ghamdi AA. 2007. Evaluation of various honeybee foraging activities for identification of potential bee plants in Riyadh, Saudi Arabia. Annals of Agricultural Science, 52(2): 487-502.

21. Alqarni AS. 2006. Tolerance of summer temperature in imported and indigenous honeybee, Apis mellifera L. races in Central Saudi Arabia. Saudi Journal of Biological Sciences, 13(2): 123-127.

22. Amiri F, Shariff A. 2012. Application of geographic information systems in land-use suitability evaluation for beekeeping: A case study of Vahregan watershed (Iran). African Journal of Agricultural Research, 7(1): 89-97.

23. Estoque RC, Murayama Y. 2010. Suitability analysis for beekeeping sites in La Union, Philippines, using GIS and multi-criteria evaluation techniques. Research Journal of Applied Sciences, 5(3): 242-253.

24. FAO. 1991. Guidelines land evaluation for extensive grazing, Soil Resource Management and Conservation Service. Soil Bull, No.58, Rome. 158 pp.

25. Hepburn HR, Radloff SE. 2011. Honeybees of Asia. Springer Science & Business Media, 669 pp.

26. Jain KL, Singh S, Saini K. 1998. Quantification of honey bee foragers as a measure of their plant host preferences for pollen collection. Indian Bee Journal, 60(2): 79-82.

27. Mohd Noor Maris N, Mansor S, Shafri M, Zulhaidi H. 2008. Apicultural site zonation using GIS and Multi-Criteria Decision analysis. Pertanika Journal of Tropical Agricultural Science, 31(2): 147-162.