طراحی شبکه جاده جنگلی به منظور توسعه گردشگری در منطقه حفاظت‏ شده ارسباران با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی

محورهای موضوعی : توسعه سیستم های مکانی

منیژه طالبی ¹ , باریس مجنونیان ² , مجید مخدوم ³ , احسان عبدی ⁴ , محمود امید ⁵

1 - دانشجوی دکتری مهندسی جنگل، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تهران
2 - استاد دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تهران
3 - استاد دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تهران
4 - دانشیار دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تهران
5 - استاد دانشکده مهندسی و فناوری کشاورزی، دانشگاه تهران

تاریخ دریافت : 1396/06/24 تاریخ پذیرش : 1397/02/09 تاریخ انتشار : 1397/03/01

کلید واژه: ارزیابی مناطق تفرجی, منطقه حفاظت‏ شده ارسباران, توسعه گردشگری, شبکه دسترسی, سیستم اطلاعات جغرافیایی,

چکیده مقاله :

مسیرهای دسترسی از نیازهای اساسی جهت دست یابی به مناطق تفرجی و برنامه ریزی گردشگری هستند. هدف از این تحقیق، طراحی و ارزیابی شبکه جاده جنگلی به‌منظور انتخاب شبکه جاده بهینه جهت توسعه گردشگری در منطقه حفاظت شده ارسباران است. بدین منظور مناطق مستعد تفرجی با استفاده از روش سیستمی مخدوم و شبکه عصبی پرسپترون چندلایه (MLP) ارزیابی و شناسایی شدند. برای تهیه نقشه شایستگی عبور جاده، معیارهای مؤثر بر طراحی جاده با روش منطق فازی استانداردشده و با توجه به اهمیت نسبی حاصل از فرایند تحلیل سلسله مراتبی تلفیق شدند. سپس گزینه های شبکه جاده جهت دسترسی به مناطق تفرجی در محیط GIS طراحی و از جهات فنی، محیط زیستی و اجتماعی- اقتصادی ارزیابی گردید. نتایج ارزیابی مناطق مستعد گردشگری نشان داد، بخش هایی از منطقه دارای توان برای تفرج متمرکز طبقه 2 (0.17%) و تفرج گسترده طبقه 2 (10.09%) می باشد. با توجه به نتایج وزن دهی معیارها، معیار شیب با مقدار 0.289 و معیار ارتفاع با مقدار 0.033 به ترتیب بیشترین و کمترین وزن را به خود اختصاص دادند. در کل 14 گزینه شبکه جاده طراحی شدند و بر اساس ارزیابی نهایی گزینه 7 با تراکم 3.34 متر در هکتار، قابلیت دسترسی (سخت) 64.68 درصد و با حداقل هزینه و اثرات محیط زیستی به‌عنوان گزینه بهینه انتخاب شد. بنابراین با در نظر گرفتن هزینه و اثرات محیط زیستی و با به‌کارگیری قابلیت های GIS می توان به طراحی اصولی شبکه جاده و درنتیجه توسعه جاده های دسترسی موجود به‌منظور توسعه گردشگری در منطقه پرداخت.

چکیده انگلیسی:

Access routes are the basic requirements to access recreational areas and tourism planning. The purpose of this study is designing and evaluating of forest road network in order to select the optimal road network for tourism development in Arasbaran protected area. For this purpose, recreational suitable areas were evaluated and identified using Makhdoum systemic methods and Multilayer perceptron (MLP) neural network. In order to prepare the road passing suitability map, effective criteria for road designing have been standardized with the fuzzy logic method and combined according to the relative importance obtained from the analytical hierarchy process. Then, the road network options were designed for access to recreational areas in the GIS environment and evaluated in terms of technical, environmental and socioeconomic. The results of the tourism suitable area assessment showed sections of the region have a capability for intensive recreation class 2 (0.17%), and extensive recreation class 2 (10.09%). According to the weighting results by criteria, slope criterion with a value 0.289 and height criterion with a value 0.033 have the highest and the lowest weight, respectively. Overall, 14 road network variants were designed and based on the final evaluation, variant 7 was selected as the optimal option with density 3.34 m/ha, accessibility (hard) 64.68% and minimum cost and environmental impacts. Therefore, taking into account the cost and environmental impacts and using GIS capabilities, it is possible principle design of the road network, and as a result the development of existing access roads in order to develop tourism in the area.

منابع و مأخذ:

1. آریاپور، ع.، م. حدیدی، ا. کرمی، گ. خردمند و م. گودرزی. 1396. مدل‏سازی بومگردی در تفرج گسترده با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی (مطالعه موردی: منطقه ونایی بروجرد). سنجش‌ازدور و سامانه اطلاعات جغرافیایی، 8(1): 115-135.


2. پیرو، ص.، ا. نجفی و س. ج. علوی. 1393. مدل‏سازی عرض عملیات خاکی جاده‏های جنگلی با استفاده از شبکه عصبی مصنوعی و رگرسیون خطی چندگانه. نشریه توسعه پایدار جنگل، 1(3): 285-296.


3. جوانمرد، م. 1394. طراحی شبکه جاده جنگلی با استفاده از شبکه عصبی مصنوعی و GIS. پایان‏نامه کارشناسی ارشد، دانشکده منابع‏طبیعی، دانشگاه تهران. 80 صفحه.


4. خلیلی، م. ا.، س. ع. حسینی، م. ر. پورمجیدیان و ا. فلاح. 1389. اثر احداث جاده جنگلی بر توسعه روستاهای جنگلی (مطالعه موردی: سری 2 بخش 6 طرح جنگلداری نکا- ظالم‏رود). مجله پژوهش‏های علوم و فناوری چوب و جنگل، 17(3): 19-36.


5. راکعی، ب.، م. خامه‏چیان، پ. عبدالملکی و پ. گیاهچی. 1386. کاربرد سیستم شبکة عصبی مصنوعی در پهنه‏بندی خطر زمین‌لغزش، مطالعه موردی: ناحیه سفیدار گله در استان سمنان. مجله علوم دانشگاه تهران، 33(1): 57-64.


6. رفیعیان، ا.، س. ع. ا. میر راضی، ن. عبدالعلی پور و ا. گلابی. 1393. انتخاب مناطق مستعد طبیعت‏گردی پناهگاه حیات‌وحش کیامکی به روش تصمیم‏گیری چندمعیاره. سنجش‌ازدور و سامانه اطلاعات جغرافیایی در منابع طبیعی، 5(4): 95-108.


7. زبردست، ل.، ح. ر. جعفری، ض. بادهیان و م. عاشق معلا. 1389. ارزیابی روند تغییرات پوشش اراضی منطقه حفاظت‏شده ارسباران در فاصله زمانی 2002، 2006 و 2008 میلادی با استفاده از تصاویر ماهواره‏ای. پژوهش‏های محیط‏زیست، 1(1): 23-33.


8. سازمان برنامه‌وبودجه کشور. 1396. فهرست‌بهای واحد پایه رشته آبخیزداری و منابع‏طبیعی. 127 صفحه.


9. سپهوند، ا. 1382. بررسی قابلیت‏های افتتاحی گزینه‏های مختلف به‌منظور تکمیل شبکه جاده‏های سری پاتم در یک جنگلداری چندمنظوره. پایان‏نامه کارشناسی ارشد، دانشکده منابع‏طبیعی، دانشگاه تهران. 142 صفحه.


10. سرهنگ‏زاده، ج. و م. مخدوم. 1381. آمایش سرزمین منطقه حفاظت‌شده ارسباران. محیط‏شناسی، 28(30): 31-42.


11. شاهسوند بغدادی، ن.، م. پیرباوقار و ه. سبحانی. 1390. طراحی شبکه جاده جنگلی با رعایت مسائل زیست‏محیطی، فنی و اقتصادی با استفاده از GIS و AHP (مطالعه موردی: بخش بهاربن جنگل خیرود). فصلنامة علمی-پژوهشی تحقیقات جنگل و صنوبر ایران، 19(3): 380-395.


12. صالحی، ع.، س. راهبری سی‏سخت و ش. جهانگیریان. 1394. ارزیابی وضعیت طراحی جاده‏های پارک جنگلی یاسوج ازنظر استفاده از چشم‏انداز طبیعی. مجله جنگل ایران، 7(3): 377-388.


13. طالبی، م.، ب. مجنونیان، ا. عبدی و م. ر. الهیان. 1394. بررسی کمی و کیفی استانداردهای ساخت جاده‏های جنگلی منطقه ارسباران. نشریه پژوهش‏های علوم و فناوری چوب و جنگل، 22(2): 19-34.


14. عباسیان، ع.، ر. نقدی و ا. قجر. 1396. طراحی مسیر جاده جنگلی بر اساس نتایج مدل شبکه عصبی مصنوعی حساسیت به زمین‌لغزش (مطالعه موردی حوضه آبخیز کجور). جنگل و فرآورده‌های چوب، مجله منابع‌طبیعی ایران، 70(3): 499-508.


15. عبدی، ا. 1384. طراحی شبکه جاده‏ جنگلی با حداقل هزینه ساخت با استفاده از GIS (مطالعه موردی: بخش نم‏خانه). پایان‏نامه کارشناسی ارشد، دانشکده منابع‏طبیعی، دانشگاه تهران. 84 صفحه.


16. علیزاده، س. م.، ب. مجنونیان و ع. ا. درویش‏صفت. 1389. امکان‏سنجی طراحی و ارزیابی گزینه‏های مختلف شبکه جاده با بهره‏گیری از GIS و بررسی‏های میدانی (بررسی موردی: بخش چلیر- جنگل خیرود). نشریه جنگل و فرآورده‏های چوب، 63(4): 399-408.


17. کیا، س. م. 1394. شبکه‏های عصبی در MATLAB. چاپ چهارم، انتشارات دانشگاهی کیان. 408 صفحه.


18. مخدوم، م. 1389. شالوده آمایش سرزمین. چاپ نهم، انتشارات دانشگاه تهران. 289 صفحه.


19. مخدوم، م.، ع. ا. درویش صفت، ه. جعفرزاده و م. عبدالرضا. 1380. ارزیابی و برنامه‏ریزی محیط‏زیست با سامانه‏های اطلاعات جغرافیایی (GIS). چاپ اول، موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران. 304 صفحه.


20. مصطفی، م.، ن. رأفت نیا، ش. شتابی و ه. غضنفری. 1389. طراحی شبکه جاده‏های حوزه طرح جنگل‏داری چندمنظوره آرمرده بانه با استفاده از GIS. مجله پژوهش‏های علوم و فنون چوب و جنگل، 17(1): 129-133.


21. معاونت نظارت راهبردی امور نظام فنی. 1390. راهنمای طرح، اجرا و بهره‏برداری راه‏های جنگلی. نشریه شماره 131. 159 صفحه.


22. مقدسی، پ.، س. ع. حسینی و ا. فلاح. 1394. به‏کارگیری فرایند تحلیل شبکه‏ای (ANP) در طراحی شبکة جادة جنگلی بر اساس جنگل‏داری چندمنظوره. جنگل و فرآورده‏های چوب، مجله منابع طبیعی ایران، 68(2): 383-394.


23. مهندسین مشاور جامع ایران. 1375. مطالعات توجیهی مدیریت منابع‏طبیعی تجدیدشونده حوزه آبخیز ارسباران شمالی. گزارش شماره 8، جنگل و بیشه‏زار. 120 صفحه.


24. نقدی، ف.، س. م. حسینی و ش. صدر. 1393. ارزیابی توان اکولوژیک اراضی با استفاده از سیستم‏های اطلاعات جغرافیایی و فرایند تحلیل سلسله مراتبی (مطالعه موردی: اراضی حاشیه شهر تبریز). سنجش‌ازدور و سامانه اطلاعات جغرافیایی در منابع طبیعی، 5(3): 57- 65.


25. وفاخواه، م. و ه. سعیدیان. 1393. پیش‏بینی رواناب و رسوب به کمک شبکه عصبی مصنوعی و رگرسیون چندمنظوره در مارن‏های آغاجاری. مرتع و آبخیزداری، مجله منابع طبیعی ایران، 67(3): 487-499.


26. Bai Y, Kou X, An S, Ouyang Y, Wang J, Zhu X. 2014. Integrated Planning of Tourism Investment and Transportation Network Design. Transportation Research Record: Journal of the Transportation Research Board, (2467): 91-100.


27. Bhuiyan MAH, Siwar C, Ismail SM, Islam R. 2011. Ecotourism development in recreational forest areas. American Journal of Applied Sciences, 8(11): 1116-1121.


28. Borzoei B, Maleknia R, Zeinivand H. 2014. Ecological Capability Evaluation of Taf Traditional-Property for Intensive Recreation based on MCDM. TI Journals (Agriculture Science Developments), 3(2): 175-182.


29. Çalışkan E. 2013. Planning of forest road network and analysis in mountainous area. Life science journal, 10(2): 2456-2465.


30. Clius M, Teleucă A, David O, Moroşanu A. 2012. Trail accessibility as a tool for sustainable management of protected areas: case study Ceahlău National Park, Romania. Procedia Environmental Sciences, 14: 267-278.


31. Dragan M, Cocean G. 2015. Constraints on Tourism Development Caused by the Road Network in the Apuseni Mountains. Romanian Review of Regional Studies, 11(2): 85-94.


32. Enache A, Stampfer K, Ciobanu V, Brânzea O, Duta C. 2011. Forest road network planning with state of the art tools in a private forest district from lower Austria. Bulletin of the Transilvania University of Brasov Forestry, Wood Industry, Agricultural Food Engineering Series II, 4(2): 33-40.


33. Gumus S, Acar HH, Toksoy D. 2008. Functional forest road network planning by consideration of environmental impact assessment for wood harvesting. Environmental monitoring and assessment, 142(1-3): 109-116.


34. Hayati E, Majnounian B, Abdi E, Sessions J, Makhdoum M. 2013. An expert-based approach to forest road network planning by combining Delphi and spatial multi-criteria evaluation. Environmental monitoring and assessment, 185(2): 1767-1776.


35. Hribernik B, Potočnik I. 2013. Forest Opening in Multipurpose Private Forest-Case Study. Nova mehanizacija šumarstva: Časopis za teoriju i praksu šumarskoga inženjerstva, 34(1): 29-37.


36. Onyeocha OUA, Nnaji L, Anyanwu LA, Ajoku ST, Opoola A, Faith YE, Maduakolam CC. 2015. The impact of road transportation infrastructure on tourism development in Nigeria. Pearl Journal of Management, Social Science and Humanities, 1(2): 48-55.


37. Safi Y, Bouroumi A. 2013. Prediction of forest fires using artificial neural networks. Applied Mathematical Sciences, 7(6): 271-286.


38. Zheng X, Sun M, Chen Y, Wang X. 2006. Evaluation of regional ecotourism suitability based on GIS and artificial neural network model: A case study of Zhejiang Province, China. Chinese Journal of Ecology, 25(11): 1435-1441.