مفهوم دیگری و دیگرستیزی و دیگرپذیری در مثنوی مولانا

محورهای موضوعی : عرفان اسلامی

محمد ذاکری ¹ (دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه هرمزگان، ایران.)
حشمت الله آذرمکان ² (استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه هرمزگان، ایران.)
نجمه دری ³ (دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه تربیت مدرس،ایران.)
عبدالله فروزان فر ⁴ (استادیار گروه الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه هرمزگان،ایران.)

تاریخ دریافت : 1398/10/17 تاریخ پذیرش : 1398/10/17 تاریخ انتشار : 1398/09/01

کلید واژه: عرفان, مولانا, mysticism, ادبیات تعلیمی, didactic literature, other, دیگری, دیگر ستیزی, دیگر پذیری, Mawlānā, other antipathy, other acceptance,

چکیده مقاله :

دیگری از مفاهیم فلسفی‌ای است که از قرن بیستم در آثار فیلسوفانی چون ‌هایدگر، سارتر و بوبر و لویناس مطرح شده است.اگر چه در فلسفه اسلامی مفهوم دیگری به صورت یک مساله مطرح نشده است اما در ادبیات فارسی به شکل‌های مختلفی چون اقلیت‌های دینی، قومی و زبانی به این پدیده پرداخته شده است. نگاه مولانا در کتاب مثنوی معنوی‌اش به مساله دیگری به دو گونه است که هر دو نگاه، برخاسته از ویژگی‌های شخصیتی و فکری خود او و ضرورت‌های فضای فرهنگی عصر زندگی شاعر است. در نگاه اول مولانا در قامت یک فقیه مدرسه‌ای وامدار بر ساخته‌های پیشین درباره دیگری‌های مطرح در جامعه زمان خویش است و داوری‌هایی را روایت می‌کند که خود هیچ نقشی در تولید آن نداشته است و رنگی از ستیز با دیگری در قالب تحقیر، طرد و نفی را به همراه دارد. در نگاه دوم اما، دنیای مولانا بسیار متفاوت بوده و اندیشه خود وی و تجربیات شخص‌اش، شکل‌دهنده و تعریف‌کننده مفهوم دیگری است. اگر در نگاه اول، شاعر روایتگر اندیشه‌های دیگران است در نگاه دوم، خود دست به تولید معرفت می‌زند و در این افق جدید با کمک بن مایه‌های اندیشه عرفانی، بسیاری از بر ساخته‌های مرسوم پیشین را بر نتافته و تکرار نمی‌کند و با نگاهی انسانی و عرفانی، هستی و انسان را روایت می‌کند و از این رهگذر مفهوم دیگری نیز از تعاریف سابق خود دور و بازتعریف می‌شود.

چکیده انگلیسی:

“The Other” is a philosophy concept which has been discussed in philosophers’ works like Heidegger, Sartre, Buber and Levinas since twentieth century. Michael Bakhtin, Russian theoretician, has entered this concept in the literature area and he has searched it in literary text. However, the concept of “The Other” hasn’t been discussed as an issue in Islamic philosophy, but it has been investigated this phenomenon in literary text in different ways such as lingual, ethical and religious minority. Mawlānā’s book, Masnavi-e-Manavi, is one of the most valuable Persian poem book which contained the concept of “The Other”. Mawlānā has got two views in this book. Both views were risen from his thoughts, personality features and the cultural necessities of that time in society.In the first view, he discussed the former concept of “The Other” in the form of school jurisprudent in the society of that era. He narrated the judgments, which he hadn’t had any roles in making them. They contained a kind of conflict with “The Other” in the form of contempt, ejection and negation.In the second view, he had completely changed the concept of “The Other”. He had defined the concept of “The Other” based on his thoughts and personal experiences. Although, poet is a narrator of the others thoughts in the first view, he himself defined and formed the knowledge in the second view. In this new way, the poet with gnostic inspiration didn’t accept the former believes and he wouldn’t repeat those thoughts. He narrated the human and existence with humanity and gnostic views. In this way, he redefined the concept of “The Other” and made far difference with the first one. In this article, after discussing theoretical views about the concept of “The Other", the researcher has investigated Mawlānā’s views in two ways: the jurisprudent world and the gnostic world.