تحلیل جمال‌شناسانة تقابل مرگ و حیات در مثنوی مولانا

محورهای موضوعی : ادبیات فارسی

رقیه پورمقدم چوکامی ¹ , رضا حیدری نوری ² , رضا فهیمی ³

1 - حق التدریس آموزشکده سمای دانشگاه آزاد اسلامی رشت
2 - هیات علمی دانشگاه علوم تحقیقات ساوه
3 - مدیر گروه هیات علمی ادبیات فارسی دانشگاه آزاد ساوه

تاریخ دریافت : 1399/01/25 تاریخ پذیرش : 1399/03/07 تاریخ انتشار : 1399/12/01

کلید واژه: مثنوی, جمال‌شناسی, تضاد و تقابل, مرگ و زندگی, واژگان کلیدی: مولانا,

چکیده مقاله :

چکیده صورت‌های خیالی و عناصر بدیعی زمانی زیبا هستند که همچون جزئی از ساختار درهم‌کنش با لفظ و ساختار معنایی کلام در هر متن ایفای نقش کنند و از سویی در التزام با معنا ،خلق شده باشند و در این راه نقش راه‌بلدی مطمئن را بازی کنند. آثار هنری جاودانه و ماندگار چون مثنوی مولانا از آنجا که عمدتاً بر بنیاد آفرینش هستی خلق شده‌اند بی‌تردید حاصل برخورد جمال‌شناسانه با عناصر و مظاهر این آفرینش هستند از سوی دیگر، یکی از راه‌های کشف جهان ذهنی هنرمند، بررسی تصاویر ادبی و بلاغی شعر شاعر است. مثنوی مولانا نوعی مکاشفه و اشراق درونی شاعر در برخوردی زیبایی‌شناسانه با جان مایة هستی یعنی مسألة مرگ و حیات است. وحدت و تنوع و تکرار مقولة مرگ و زندگی در قالب تضاد و تقابلی هنرمندانه از مباحثی است که موجب پویایی زبان و معنا به صورت هرچه بیشتر در شعر مولانا شده است؛ تا جایی که می‌توان این هنر تقابل را نوعی ویژگی سبکی مولانا دانست که به ویژه در اندیشة عرفانی او و مسألة تقابل وحدت و کثرت ریشه دارد. در این نوشتار تقابل جمال‌شناسانة مرگ و زندگی در مثنوی با توجه به فرآیند کثرت در دل وحدت و وحدت در بطن کثرت ، با توجه به مرگ و حیات به روش کتابخانه‌ای و به شیوة توصیفی - تحلیلی مورد واکاوی و بررسی قرار خواهد گرفت.

چکیده انگلیسی:

Abstract Imaginary forms and novel elements are beautiful whenever they act as part of the structure interacting with the word and its semantic structure in any text and on the other hand, when they are created in commitment to meaning and hence, play the role of a reliable guide. As Immortal masterpieces such as Rumi's Masnavi, are created mainly on the basis of the creation of the universe, are undoubtedly the result of an aesthetic approach to the elements and manifestations of this creation. On the other hand, one way to discover the artist's mental world is to study the literary and rhetorical images of the poet's poetry. Masnavi is a kind of revelation and inner enlightenment of the poet in an aesthetic approach to the soul of the universe, that is, the issue of life and death. Unity, diversity and repetition of the category of life and death in the form of artistic contradiction are among the topics caused the dynamism of language and meaning in Rumi's poetry as much as possible; To the extent that this art of confrontation can be considered as a kind of stylistic feature of Rumi, especially rooted in his mystical thought and the issue of opposition of unity and plurality. In this article, the aesthetic contrast between life and death in Masnavi with respect to the process of plurality in the heart of unity and vice versa, with regard to death and life will be studied using a library method by descriptive-analytical manner.

منابع و مأخذ:

منابع و مآخذ

کتب

1ـ قرآن کریم.

2ـ ابودیب، کمال. ور خیال در نظریه جرجانی. ترجمه: فرزان سجودی و فرهاد ساسانی، تهران: علم، 1393.

3ـ احمدی، بابک. حقیقت و زیبایی. چاپ پنجم، تهران: مرکز، 1380.

4ـ بریس، گات. دانشنامه زیبایی‌شناسی. ترجمه: منوچهر صانعی و گروه مترجمان، تهران: فرهنگستان هنر، 1382.

5ـ پالمر، فرانک. نگاهی تازه به معنی‌شناسی. ترجمه: کورش صفوی، چاپ سوم، تهران: مرکز، 1381.

6ـ پورنامداریان، تقی. در سایه آفتاب. تهران، سخن، 1380.

7ـ پورنامداریان، تقی. رمز و داستان‌های رمزی. چاپ دوم، تهران: علمی و فرهنگی، 1380.

8ـ جرجانی، عبدالقاهر بن عبدالرحمن. اسرار البلاغه. ترجمه: جلیل تجلیل، چاپ پنجم، دانشگاه تهران، 1389.

9ـ دیچز، دیوید. شیوه‌های نقد ادبی. ترجمه: غلامحسین یوسفی و محمدتقی صدیقیانی، چاپ پنجم، تهران: علمی، 1389.

10ـ زرین‌کوب، عبدالحسین. نقد ادبی. چاپ سوم، تهران: امیرکبیر، 1361.

11ـ شپرد، آن. مبانی فلسفه هنر. ترجمه: علی رامین، چاپ ششم، تهران: علمی ـ فرهنگی، 1386.

12ـ فاطمی، سیدحسین. تصویرگری در غزلیات شمس. چاپ سوم، تهران: امیرکبیر، 1383.

13ـ کروچه، بندتو. کلیات زیبایی‌شناسی. ترجمه: فؤاد روحانی، چاپ هفتم، تهران، علمی و فرهنگی، 1388.

14ـ گودرزی، مرتضی. هنر مدرن. بررسی و تحلیل هنر معاصر. چاپ دوم، تهران، سورۀ مهر، 1385.

15ـ مولانا، جلال‌الدین محمد بلخی. مثنوی. تصحیح: رینولد آلن نیکلسون، تهران، مولی، 1390.

16ـ ولک، رنه. تاریخ نقد جدید. ترجمه: سعید ارباب شیرانی، تهران، نیلوفر، 1372.

17ـ همایی، جلال‌الدین. فنون بلاغت و صناعات ادبی. چاپ سی و یکم، تهران، هما، 1384.

مقالات

1ـ پورنامداریان، تقی و معرفت، لاله (1395)، تقابل‌های هم‌جوار. عنصری بلاغی و معنی­ساز در مثنوی، ادب فارسی، سال 6، شمارۀ 1، پیاپی 17، صص 56 ـ 37.

2ـ حجازی، بهجت­السادات (1390)، مطالعه تطبیقی زیبایی­شناسی در اندیشه مولانا و بعضی نظریه‌پردازان، نشریۀ ادب و زبان دانشگاه شهید باهنر کرمان، دورۀ جدید، شمارۀ 29، پیاپی 26، صص 84 ـ 63.

3ـ صهبا، فروغ (1384)، مبانی زیبایی‌شناسی شعر، مجلۀ علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز، دورۀ 22، شمارۀ 3، صص 109ـ90.