برجسته‌سازی‌های ادبی در شعر بیدل دهلوی

محورهای موضوعی : ادبیات فارسی

حمید صمصام ¹ (نویسنده)

تاریخ دریافت : 1394/10/02 تاریخ پذیرش : 1394/10/02 تاریخ انتشار : 1393/04/01

کلید واژه: سبک هندی, هنجارگریزی, بیدل دهلوی, هنجارافزایی,

چکیده مقاله :

شعر، فرو ریختن و شکستن قواعد زبان متعارف و رسیدن به هنجارهای فراتر و حتی گریختن از آن است با این هدف که تاثیر کلام افزون‌تر و پایدارتر گردد. نقش شعر در واقع انتقال تجربه از طریق فراهم نمودن شگردهای غیر منتظره است و برجسته‌سازی یکی از این شگردهاست که هدف آن به کارگیری عناصر زبان به صورتی است که شیوه بیان آن برای مخاطب جلب نظر کند و در او انفعال عاطفی یا عقلی برانگیزد. بیدل دهلوی از شاعرانی است که شگردهای سبکی و زبانی خاص خود را دارد. وی با گذشتن از معیارهای مرسوم و با دور شدن از اصول رایج و حاکم بر شعر، زبانی متفاوت عرضه کرده است. نظام برجسته‌سازی در غزلیات او بسیار قوی و جالب توجه و بیانگر خلاقیت‌های زبانی و ادبی اوست. این شگردها در کنار تصاویر شاعرانه، شعر او را متفاوت‌تر کرده است. در این پژوهش سعی بر آن است تا با نگاهی به هنجارگریزی و هنجارافزایی در شعر بیدل، انواع شگردها و شیوه‌های برجسته‌سازی در شعر وی مورد بررسی قرار گیرد، تا خواننده با رمز و رازهای خاص او بیشتر آشنا شود. در دیوان صد هزار بیتی بیدل، شاهد انواع و اقسام برجسته‌سازی‌های زبانی و معنایی هستیم که اغلب متعادل و در نتیجه گویای مفاهیمی زیبا و هنری‌اند اما آنجا که از نوعی فردیت (Individual) برخورد شده به ناچار ابهام‌آفرین گشته است.

منابع و مأخذ:

منابع و مآخذ

1 ــ انوشه، حسن. فرهنگنامه ادب فارسی. تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ دوم، 1381.

2 ــ اوحدی، مهرانگیز. تصویرهایی نو در شعر کهن. تهران: دستان، چاپ اول، 1390.

3 ــ بیدل دهلوی. دیوان. به تصحیح دکتر بهداروند. تهران: نگاه، چاپ دوم، 1383.

4 ــ حسینی، حسن. بیدل سپهری و سبک هندی. تهران: سروش، چاپ اول، 1367.

5 ــ خسروان، محمدحسین. اوج انحطاط سبک هندی. تهران: سخن گستر، چاپ اول، 1383.

6 ــ خلیلی جهانتیغ، مریم. سیب باغ جان. تهران: سخن، چاپ اول، 1380.

7 ــ شفیعی کدکنی، محمدرضا. رستاخیز کلمات. تهران: سخن، چاپ اول، 1391.

8 ــ ـــــــــــــــــــــــ ، ــــــــــــــــــ . شاعر آینه‌ها. تهران: آگاه، چاپ دوم، 1366.

9 ــ ـــــــــــــــــــــــ ، ــــــــــــــــــ . موسیقی شعر. تهران: آگه، چاپ هشتم، 1384.

10 ــ شمیسا، سیروس. سبک‌شناسی شعر. تهران: فردوس، چاپ اول، 1374.

11 ــ ـــــــ، ــــــ . نقد ادبی. تهران: فردوس، چاپ چهارم، 1383.

12 ــ صفوی، کوروش. از زبان‌شناسی به ادبیات (1 و2). تهران: سوره مهر، چاپ سوم، 1390.

13 ــ صمصام، حمید. درآمدی بر نقد شعر فارسی. دستان، چاپ اول: 1388.

14 ــ علوی مقدم، مهیار. نظریه‌های نقد ادبی معاصر. تهران: سمت، 1377.

15 ــ غلامعلی‌زاده، خسرو . ساخت زبان فارسی. تهران: احیای کتاب، 1374.

16 ــ قویمی، مهوش. «زبان‌شناسی و کاربرد آن در ادبیات پیدایش نقد ساختاری». زبان شناسی، سال پنجم، شماره اول، بهار وتابستان 67.

17 ــ کاظمی، محمدکاظم. کلید در باز (ره‌یافت‌هایی در شعر بیدل). تهران: سوره مهر، چاپ اول، 1387.

18 ــ محمد آملی، محمدرضا. آواز چگور. تهران: ثالث، 1377.

19 ــ مجیدی، فاطمه، «ریخت‌شناسی داستان شیخ صنعان»، مجله پژوهش‌های ادبی، شماره 7 بهار 1344 ، صص 145 – 165،

20 ــ مهریان، جواد. مکتب نازک خیالی و نقد بیدل. تهران: دانشگاه آزاد قوچان، چاپ اول، 1390.

21 ــ میرصادقی، میمنت. واژه‌نامه هنر شاعری. مهناز، چاپ دوم، 1376.

22 ــ میلر، هنری و دیگران. تولد شعر. ترجمه منوچهر کاشف. تهران: سپهر، 1348.

23 ــ نظامی گنجوی. خسروی و شیرین. به کوشش سعید حمیدیان. تهران: قطره، چاپ نهم، 1388.

24 ــ همایی، جلال‌الدین. فنون بلاغت و صناعات ادبی. تهران: توس، چاپ سوم، 1364. 6ــ مجیدی، فاطمه، «ریخت‌شناسی داستان شیخ صنعان»، مجلۀ پژوهش‌های ادبی، شمارۀ 7، بهار 1344، صص145ــ165، 1384.

17ــ نظامی گنجوی.خسرو و شیرین. به کوشش سعید حمیدیان،تهران: قطره، چاپ نهم، 1388.