شرح 100 بیت از مصیبت‌نامۀ عطّار نیشابوری در تعریف صفات راه سلوک

محورهای موضوعی : فصلنامه تخصصی زبان و ادبیات فارسی

زهرا احمدی ¹ (مدرّس دانشگاه تبریز و دانشجوی دکتری زبان و ادبیّات ترکی مؤسّس و مدیرعامل مؤسّسۀ فرهنگی هنری ثمین کتاب ایرانیان)

تاریخ دریافت : 1395/11/12 تاریخ پذیرش : 1395/11/12 تاریخ انتشار : 1395/02/01

کلید واژه: عرفان, مصیبت نامه, سلوک, mysticism, Attar, عطّار, Mosibatnameh, the journey to perfection,

چکیده مقاله :

دراینمقالهبهبررسیوشرح 100 بیتازمنظومۀمصیبت‌نامهکهدربیانصفتراهسلوکاستونیزمقایسۀضمنیتعاریفشیخفریدالدّینعطّارنیشابوریباسایرعرفاوآنچهدرکتباططلاحاتعرفانیضبطشدهاست،می‌پردازیم. عطّارباتعریفصدصفتستودهونکوهیده،سالکرابهراهراسترهنمونمی‌شودوپسازپایاناینصدبیت متذکّرمی‌شودکهسخندراینمقولهفراواناستواگربخواهدهمهرابهنظمدرآورد،بیشازهزاربیتمی‌شود؛ازاینرویبههمینصدبیتبسندهکرده،می‌گوید: زانکهکرگویمبچربدازهزار آندگرهانرمترازمومشد بیشازاینگفتنمراامکاننبود همبرینصدبیتکردماختصار هر دلىراکینقدرمعلومشد چونصفاتراهراپایاننبود آنچهعطّاردراینصدبیتبهعنوانصفاتراهسلوک،ازرذایلوفضایلاخلاقیبیانمی‌دارد،اغلبدرسایر آثاروکتبعرفانینیزذکرشده‌اندامّاآنچهقابلتوجّهاستاینکهتعاریفعطّارباتعاریفسایرشعراوعرفاونویسندگانبسیارمتفاوتاستوعمدهتفاوتهمایناستکهعطّارهرصفتویااصطلاحعرفانیرافقطدریکبیتتعریفمی‌کندواینتعاریفاغلبمنحصربهخودعطّاراست؛حالآنکهشعرا،عرفاونویسندگان،دیگرچهبسابرایبیانهرکدامازاینصفاتسطرهابلکهصفحه‌هاقلم‌فرساییکردهاند. ذکراینمطلبنیزضروریمی‌نمایدکهچندبیتیازاینصدبیت،مبهماستوشایدمعنیدقیقینتوانبرایآن ارائهداد.

چکیده انگلیسی:

The present article studies and explicates 100 lines of Attar’s Mosibatnameh, which describe the journey to perfection. It also tries to compare his definitions with those by other mystics and what has been recorded in the books on mystic terms. Attar presents the wayfarer (saalek) 100 virtues and vices to lead him to the right path. He stipulates that there can be more than 1000 if he intends to include all of them. What Attar mentions in these lines has also been stated in other mystic books and works, but what is noteworthy here is that his unique definitions are very different from those by other poets, authors, and mystics. The main difference is that Attar defines each vice or virtue in one line, while other poets, authors, and mystics have written lines or pages to define each of them. It is necessary to note that a few lines are vague and may not be explicated clearly.

منابع و مأخذ:

1. 1.         اشرف‏زاده، رضا، (1374)، فرهنگ نوادر لغات و ترکیبات و تعبیرات آثار عطّار نیشابورى، نشر چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ چهارم، تهران.


2. 2.         ثروت، م، (1379)، فرهنگ کنایات، انتشارات حیدرى، چاپ اوّل، تهران.


3. 3.         حافظ، محمّد؛ (1379)، دیوان، به تصحیح بهاءالدّین خرمشاهى، انتشارات دوستان، چاپ سوم، تهران.


4. 4.         دهخدا، علی اکبر، لغت نامه.


5. 5.         رازى، نجم الدّین، (1371)، مرصاد العباد، به اهتمام محمّد امین ریاحى، انتشارات علمى و فرهنگى، چاپ هفتم، تهران.


6. 6.         سجّادى، سیّدجعفر، (1381)، فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانى، انتشارات طهورى، چاپ ششم، تهران.


7. 7.         سعدى، مصلح بن عبدالله، (1362)، کلیّات، به تصحیح محمّدعلی فروغى، انتشارات امیرکبیر،چاپ هشتم، تهران.


8. 8.         شمیسا، سیروس، (1377)، فرهنگ اشارات ادبیات فارسى، انتشارات فردوس، چاپ اوّل، تهران.


9. 9.         شمیسا، سیروس، (1366)، فرهنگ تلمیحات ادبیّات فارسى، انتشارات فردوس، چاپ اوّل، تهران.


10. 10.      صنعتى‏نیا، ف، (1369)، مآخذ قصص و تمثیلات مثنوى‏هاى عطّار نیشابورى، تهران.


11. 11.       عادل، محمّدرضا، (1375)، فرهنگ عبارت هاى عربى در شعر فارسى (تا جامى)، انتشارات امیرکبیر، چاپ اوّل، تهران.


12. 12.      عطّار نیشابورى، فریدالدّین محمّد، (1373)، مصیبت‏نامه، به اهتمام دکتر نورانى وصال، انتشارات زوّار، چاپ چهارم، تهران.


13. 13.      عطّار نیشابورى، فریدالدّین محمّد، (1379)، منطق‏الطّیر، به تصحیح و شرح دکتر رضا انزابى‏نژاد و دکتر سعید قره‏بگلو، انتشارات آیدین، چاپ دوم، تبریز.


14. 14.      عفیفى، ر، (1372)، فرهنگنامۀ شعرى، انتشارات سروش، چاپ اوّل، تهران.


15. 15.      معین، م؛ فرهنگ فارسى.