پیشگیری موقعیت‌مدار در پرتو جرم‌شناسی مدیریتی

محورهای موضوعی : فقه و تاریخ تمدّن

محسن نایبی ¹ (دانشجوی دکتری حقوق کیفری و جرم‌شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهر قدس، تهران، ایران)
مهرداد رایجیان اصلی ² (عضو هیأت علمی پژوهشکده تحقیق و توسعه ی علوم انسانی)
حسنعلی موذن زادگان ³ (گروه حقوق جزا وجرم شناسی، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران)
حسین غلامی دون ⁴ (گروه حقوق جزا وجرم شناسی، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران)

تاریخ دریافت : 1399/08/05 تاریخ پذیرش : 1399/05/10 تاریخ انتشار : 1398/01/01

کلید واژه: جرم‌شناسی نظری, جرم‌شناسی مدیریتی, جرم‌شناسی کاربردی, فرصت جرم, پیشگیری موقعیت مدار,

چکیده مقاله :

از اواسط سال‌های 1980 و به ویژه با ورود به دهه 1990، گرایش‌ها و نظریات جدیدی در جرم‌شناسی ظهور پیدا کردند که جرم‌شناسی عمل یا رفتار مجرمانه و جرم‌شناسی مدیریتی یا مدیریت خطر فرصت‌های جرم دو نمونه ی آن‌ها محسوب می‌شوند. در حالی که نخستین نمونه، با تمرکز بر تبیین های نظری علت شناختی، به ویژگی های عمل مجرمانه و به طور خاص بر عوامل پویا (دینامیک) گذار از قوه به فعل مجرمانه گرایش دارد، جرم‌شناسی مدیریتی به عنوان گونه‌ جدیدی از یک جرم‌شناسی کاربردی، با استفاده از تدبیرها، اقدام‌ها و سیاست‌های پیشگیرانه و مبتنی بر پلیسی‌گری، به دنبال کنترل و پیشگیری از جرم است. این شاخه ی نوین و کاربردی جرم‌شناسی، با تکیه بر مدیریت محیطی یا اداره ی فضا و مکان، نمایان‌گر نوعی از کنترل اجتماعی است که هم‌تراز با ادبیات جرم‌شناختی در راستای شیوه‌هایی چون نصب دوربین مدار بسته، سخت کردن آماج جرم، نگهداری از فضا، نظارت و کنترل پلیسی، در ذیل مدل‌های پیشگیری (به‌ویژه، پیشگیری‌های موقعیت‌مدار) نیز قابل مطالعه است. در نتیجه، به نظر می‌رسد که جرم‌شناسی مدیریتی می‌تواند در قالب تدبیرهای کنشی (با تأکید بر پیشگیری موقعیت‌مدار اعم از محیطی و وضعی) بر مبنای نظریه‌هایی چون فرصت جرم و پنجره‌های شکسته، در کنترل و پیشگیری از بزه‌کاری نقش داشته باشد. نهایتاً آنکه، با توجه به نظریات جدید جرم‌شناسی، می توان نتیجه گرفت که این نظریات، ترکیبی از تبیین‌های علت‌شناختی اند که در بُعد نظری در قالب عمل یا رفتار مجرمانه و در جنبه ی کاربردی در چارچوب جرم‌شناسی مدیریتی مطرح شده اند.امروزه گرایش های جدید جرم شناسی با توجه به نظریه ها و مفاهیم گوناگونی در یک سده اخیر، در حال پدید آمدن است؛ جرم شناسی مدیریتی یکی از این گرایش‌های جدید است که از سال 1990 در پی ارائه نظریه جدیدی برخواست، در گفتمان آنگلوامریکن علوم جنایی مطرح شده است و با استفاده از تبیین های علت شناسانه ی نظریه های فرصت جرم، از راهکارهای پیشگیری موقعیت مدار و وضعی به منظور کنترل و مدیریت جرم بهره می برد. البته در گفتمان اروپایی ـ فرانسوی جرم شناسی، کسانی چون رمون گسن با تقسیم بندی جرم شناسی به دو شاخه نظری و کاربردی، بخش نظری این رشته مطالعاتی را شامل نظریه های علت شناختی که جرم شناسی عمل یا رفتار مجرمانه نامیده اند، می دانند و بخش کاربردی جرم شناسی را نیز به سه زیرشاخه ی حقوقی یا سیاست جنایی، بالینی و پیشگیری تقسیم بندی می کنند.