دیدگاه محمّد باقرمیرزا خسروی به زنان در رمان "شمس و طغرا"

محورهای موضوعی : زبان و ادب فارسی

افسانه آهنگری ¹ (دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی ، دانشگاه بابلسر، مازندران، ایران.)

تاریخ دریافت : 1401/02/14 تاریخ پذیرش : 1401/07/20 تاریخ انتشار : 1401/08/01

کلید واژه: محمدباقرمیرزا, زن, رمان, خسروی, شمس و طغرا,

چکیده مقاله :

انقلاب مشروطه در ایران سرآغاز تحوّلات فرهنگی- اجتماعی گسترده‌ای بود. پیدایش نگاهی نو به "زن" به‌عنوان انسان و توجه به وجوه مختلف زندگی ایشان در آثار شاعران و نویسندگان از پیامدهای این تحوّلات بوده است. "محمّدباقر میرزا خسروی" نویسنده نخستین رمان تاریخی کشور که از مشروطه‌خواهان منطقۀ غرب نیز بود، در کتاب خود به نام "شمس و طغرا" به نقش‌آفرینی زنان پرداخت. او در رمانش ضمن بیان برخی از باورهای مردم عهد قاجار در مورد زنان، ایشان را به سه گروه اشراف، کنیزکان و زنان عامی و بیابان‌نشین تقسیم کرد و به بیان ویژگی‌های هر طبقه از این زنان پرداخت. از آنجا که محمّدباقر میرزا تحت تأثیر حوادث سیاسی و اجتماعی عصر مشروطه بوده، محتمل است که نگاه وی به زنان و حقوق انسانی آن‌ها، نگاهی متفاوت و متمایز از افراد عادی جامعه آن روزگار بوده است. یافته‌های این پژوهش توصیفی- تحلیلی حکایت از آن دارد که خسروی ارداتی خاص به طبقه اشراف داشته و تنها زنان این طبقه را شایسته تعلیم و تربیت و مصاحبت دانسته است. نکته درخور توجه اینکه تحولات مختلف فرهنگی و اجتماعی پس از مشروطه‌خواهی و معاشرت با روشنفکران کوچکترین تأثیری در اندیشۀ خسروی و تغییر نگرش او نسبت به زنان نداشته است.

چکیده انگلیسی:

Constitutional Revolution in Iran brought extensive cultural and social changes. A new view on Woman as a human being and considering her different aspects of life in the works of poets and writers was one of the consequences of these changes. Mohammad-Bagher Mirza Khosravi, the writer of the first historical novel in Iran and a constitutionalist the western region, in his book "Shams and Toghra" dealt with the role of women. In her novel, while expressing some of the beliefs of the people of the Qajar era about women, she divided them into three groups: aristocrats, concubines, and common and desert women, and expressed the characteristics of each class of these women. Since Mohammad Baghir Mirza was influenced by the political and social events of the constitutional era, it is possible that his view of women and their human rights was a different and distinct view from the ordinary people of the society of that time. The findings of this descriptive-analytical study indicate that Khosravi had a special attitude towards the aristocracy and considered only women of this class worthy of education and companionship. It is noteworthy that various cultural and social developments after constitutionalism and association with intellectuals have not had the slightest effect on Khosravi's thought and change in his attitude towards women.

منابع و مأخذ:

فهرست منابع

الف) کتاب‌ها

آرین‌پور، یحیی. (1382). از نیما تا روزگار ما، چ4، تهران: زوّار

آژند، یعقوب. (1363). ادبیات نوین ایران، چ 1، تهران: امیرکبیر.

باقری، نرگس. (1387). زنان در داستان، چ ا، تهران: مروارید.

براهنی، رضا. (1363). تاریخ مذکر، چ ا، تهران: نشر اوّل.

خسروی، محمّدباقرمیرزا. (1385). شمس و طغرا، چ1، تهران: هرمس.

دشتی، سیدمحمّد. (1377). «بررسی نخستین رمانهای تاریخی فارسی»، کیهان فرهنگی، [آذر و دی1377]، (148): 44-47.

دوبووار، سیمون. (1382). جنس دوم، ترجمه قاسم صنعودی، چ 5، تهران: توس.

رحیمیان، هرمز. (1388). ادوار نثر فارسی، چ6، تهران: سمت.

رستگار فسایی، منصور. (1380). انواع نثر فارسی، چ1، تهران: سمت.

زرگری‌نژاد، غلامحسین.، و علیپور، نرگس. (1388). «نگاهی به وضعیت کنیزان، غلامان و خواجگان در عصر قاجار»، مجله علمی – پژوهشی پژوهشهای تاریخی، 1(2): 1-18.

شمیسا، سیروس. (1399). نقد ادبی، چ ا، تهران : نشر میترا.

غلام، محمّد. (1381)، رمان تاریخی، چ1، تهران: چشمه.

فورستر، ادوارد مورگان. (1369). جنبه­های رمان، ترجمه ابراهیم یونسی، چ 4، تهران: نگاه.

کسروی، سید احمد. (1369). تاریخ مشروطه ایران، چ 26، تهران: امیر کبیر.

کوندار، میلان. (1994). هنر رمان، چ3، تهران: گفتار.

میرعابدینی، حسن. (1377). صد سال داستان‌نویسی ایران، چ1، تهران: چشمه.

ولی‌نیا، بهارک.، و محمّدی، ابراهیم. (1392). «نوع‌شناسی تطبیقی رمان تاریخی فارسی و عربی (از سر والتر اسکات انگلیسی و جرجی زیدان تا محمّدباقر میرزا خسروی کرمانشاهی)» ، کاوش‌نامه ادبیات تطبیقی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه رازی، سال سوّم، (11): 135-160.

یوسفی، غلامحسین. (1357-1358). دیداری با اهل قلم، چ1، ناشر: دانشگاه مشهد.

یونسی، ابراهیم. (1384). هنر داستان‌نویسی، چ 8، تهران: نگاه.

Reference

• Agenda, Yaghob. (1984). Modern Iranian Literature, Ch 1, Tehran: Amirkabir.


• Aryan poor, yahya .(2003). from Nima until our Time, vol. 4. Tehran: zavar


• Dashti, Seyed Mohammad (1998). "A Study of the First Persian Historical Novels", Kayhan Farhangi, [Azar and Dai 1377], (148): 44-47.


• Gholam Mohammad. (2002), Historical Novel, Ch 1, Tehran: Cheshmeh.


• Khosravi, Mohammad Bagher mirza. (2006). shams, and Tafra, vol.1. Tehran: Hermes.


• Kundar, Milan. (1994). Art of Novel, Ch 3, Tehran: Goftar.


• Mir Abedini, Hassan (1998). One Hundred Years of Iranian Fiction, Ch 1, Tehran: Cheshmeh.


• Rahimian, Hormoz. (2009). Advar Persian Prose, Ch 6, Tehran: Samat.


• Rastegar Fasaei, Mansoor (2001). The Different Persian Prose, vol.1. Tehran: Samt.


• Valinia, Baharak., And Mohammadi, Ibrahim. (2013). "Comparative typology of Persian and Arabic historical novels (from Walter Scott English and George Zidan to Mohammad Baqer Mirza Khosravi Kermanshahi)", Journal of Comparative Literature, Faculty of Literature and Humanities, Razi University, third year, (11): 135-160.


• Yoonesi, Ibrahim (1990) The Art of Writing Story, vol.5. Tehran: Negah.


• Yousefi, Ghulam Hussain (1978-1979). A Meeting with Ahl Ghalam, Ch 1, Publisher: University of Mashhad.


• Zargarinejad, Gholam Hossein., And Alipour, Narges. (2009). "A Look at the Situation of Slaves, Slaves and Servants in the Qajar Era", Journal of Historical Research, 1 (2): 1-18