کارکرد جمله‌های مرکب در مثنوی معنوی
محورهای موضوعی : زبان و ادب فارسی
زهره امانی
1
(دانشجوی دانشگاه خوارزمی)
عصمت خوئینی
2
(استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه خوارزمی)
کلید واژه: جمله‌ی مرکب, پایه, پیرو, مثنوی, مولوی, جمله,
چکیده مقاله :
بخش بزرگی از دل‌نشینی کلام مولوی به شیوه‌ی بیان و نحو کلام او مربوط می‌شود .مولوی‌پژوهان اغلب از گیرایی کلام مولوی سخن‌ها گفته‌اند؛ امّا بسیاری از رمزهای این زبان پوشیده مانده‌است؛ برای کشف این زیبایی‌ها هیچ راهی جز تحلیل زبان وی وجود ندارد. پس نگارندگان بر‌آن شدند تا با بررسی کارکرد نحوی و بسامد جملات مرکب در مثنوی به دریافت برخی از عوامل انسجامی این اثر مدد رسانند.این تحقیق بر اساس 1372 بیت از آغاز دفتر اوّل مثنوی انجام پذیرفته است و شیوه‌ی کار مبتنی بر روش آماری و تجزیه و تحلیل ساختاری و طبقه‌بندی جملات است. از این بررسی نتایج قابل توجّهی در ارتباط تنگاتنگ محتوای متن با ساختمان جمله‌ای زبان آن به دست آمده؛ در مثنوی جمله‌های مرکب به مراتب بیشتر از جمله‌های ساده مورد استفاده قرار گرفته است و از میان این جملات ، جمله‌هایی که از یک پایه و یک پیرو ساخته شده‌اند بسامد بیشتری دارند؛ این امر علاوه بر آن که انسجام متن را افزایش داده، با طولانی‌تر کردن جمله‌ها بستر مناسبی برای محتوای آموزشی مثنوی فراهم آورده است، در بعضی از این جملات مرکب، مولوی با حذف حرف ریط ، خواننده را آزاد گذاشته تا خود حرف ربط مناسب را برگزیده و با توجّه به آن جمله‌ی پایه و پیرو را انتخاب کند؛ و یا در بعضی از جملات مرکب پیچیده، بک جمله هم‌زمان دو نقشِ پایه و پیرو را دارد،به این معنی که نسبت به جمله پیش و پس از خود، نقش آن متفاوت می‌شود.
Without a doubt, a large portion of the pleasant nature of Rumi’s work is related to his manner of expression and his method of diction. Rumi-researchers have often spoken of the allure of Rumi’s expression, yet many of the charming secrets of this language still remain unknown; it seems there are no solutions in this field but the meticulous analysis and the detailed study of his way of writing. Therefore, the author of this essay was determined to understand the language of Rumi to the best of her abilities; for this reason, compound sentences were chosen from Masnavi-ye-Ma’navi so that by analyzing them she could gather more information about Rumi’s usage of different sentence types that has resulted in the coherence of his work.Because of the large volume of couplets in Masnavi, we chose about 1372 couplets from the first book and obtained substantial results by examining them. Based on the results, in Rumi’s Masnavi-ye-Ma’navi, compound sentences are used considerably more often than simple sentences, and among these sentences, ones that consist of one independent clause and one dependent clause are higher in frequency. In some of these compound sentences, Rumi removes conjunctions, giving the readers freedom to choose the appropriate conjunctions themselves and find the independent and dependent clauses based on that; or, in some compound-complex sentences, one clause can simultaneously be dependent and independent, meaning that depending on the clauses that come before and after it, its role changes.
انوری، حسن و گیوی، حسن (۱۳۹۲). دستور زبان فارسی ۲، ویرایش چهارم، چ ۳، تهران: فاطمی.
طبیب‌زاده، امید (۱۳۹۱). دستور زبان فارسی، چ ۱، تهران: مرکز.
فتوحی، محمود (۱۳۹۰). سبک‌شناسی، چ ۲، تهران: علمی.
فرشید ورد، خسرو (۱۳۸۴). دستور مفصّل امروز، چ ۲، تهران: سخن.
گلفام، ارسلان (۱۳۸۶). اصول دستور زبان، چ ۲، تهران، نشر ذره.
مولانا، جلال‌الدین محمد بلخی (۱۳۷۹). مثنوی معنوی، چ ۴، تهران: دوستان.
وحیدیان کامیار، تقی و عمرانی، غلامرضا (۱۳۸۳). دستور زبان فارسی (۱)، چ ۶، تهران: سمت.
ناتل خانلری، پرویز (۱۳۸۲). دستور زبان فارسی، چ ۱۹، تهران: توس.
نوبهار، مهرانگیز (۱۳۸۹). دستور کاربردی زبان فارسی، ویراست دوم، تهران: رهنما.
