حضور فرشتگان در شعر حافظ و امام‌خمینی با رویکرد بینامتنیت قرآنی

محورهای موضوعی : زبان و ادب فارسی

سید حسین موسوی ¹ (دانشجوی دکتری زبان و ادبیات پارسی، واحد بوشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، بوشهر، ایران.)
شمس الحاجیه اردلانی ² (استادیار زبان و ادبیات پارسی، واحد بوشهر، دانشگاه آزاد اسلامی،بوشهر، ایران (نویسنده مسئول).)
سید جعفر حمیدی ³ (استاد زبان و ادبیات پارسی، واحد بوشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، بوشهر، ایران.)

تاریخ دریافت : 1401/05/21 تاریخ پذیرش : 1402/04/17 تاریخ انتشار : 1402/06/01

کلید واژه: حافظ, فرشته, بینامتنیت, قرآن, امام خمینی,

چکیده مقاله :

فرشتگان موجوداتی نامحسوس هستند که خداوند آنان را خلق کرده تا در راستة فرامین وی انجام وظیفه ‌نمایند. سویی دیگر بینامتنیت قرار دارد که روش همگرایی متون با توجّه به اثرپذیری از متون قبل و تأثیرگذاری بر متون بعد است. پژوهش حاضر، پژوهشی کیفی با روش توصیفی- تحلیلی بر اساس منابع کتابخانه‌ای و با هدف بررسی حضور فرشتگان در شعر حافظ شیرازی و امام خمینی با تکیه بر بینامتنیت قرآنی تدوین گردیده است. حافظ و امام‌خمینی هر دو دارای گرایش‌هایی عرفانی بوده و با عنایت به اینکه ایشان آشنایی کامل به کلام حق داشته‌اند، بنابراین مضمون غالب اشعار این دو بر مبنای عرفان است. فرشتگان به عنوان مجریان اوامر خداوند که بیشتر از هویت تکوینی برخوردار هستند به خوبی مورد توجه حافظ و امام‌خمینی قرار گرفته‌اند. ایشان به طیف گسترده‌ای از فعالیت‌های فرشتگان اشاره کرده‌اند؛ هم جوانب رحمت، هم جوانب غضب و هم بینابین که بسته به واکنش به رفتار انسان، مورد توجه بوده است.

چکیده انگلیسی:

Angels are inconspicuous beings that god created them to serve through his orders. On the other hand, it is intertextuality which is the method of text convergence, based on impressionability from previous texts and the influence on later texts. The current research is qualitative research with the descriptive-analytical method based on library resources and with the aim of investigating the role of angels in the poetry of Hafez of Shiraz and Imam Khomeini, it has been compiled based on Quranic intertextuality. Both Hafez and Imam Khomeini had mystical tendencies and regarding the fact that they had complete familiariaty with the word of God, therefore the dominant theme of their poems is based on mysticism. Angels as executors of God's orders, which mostly have a formative identity, are well considered by Hafez and Imam Khomeini. They pointed to a wide range of angel's activities; both aspects of mercy and wrath and also in between which depend on reaction to human behavior, were regarded.

منابع و مأخذ:

• قرآن کریم.


• نهج­البلاغه(1386)، ترجمه محمد دشتی، قم: انتشارات موعود اسلام، چاپ نهم.


• آلن، گراهام(1397)، بینامتنیت، ترجمه پیام یزدانجو، تهران: نشر مرکز، چاپ ششم.


• احمدی، جمال(1399)، بررسی دیدگاه­های عرفانی احمد خانی در منظومة «مَم و زین» در باب عشق، فصلنامه علمی عرفان اسلامی، سال هفدهم، شماره 66، صص 193- 212.


• استعلامی، محمد(1394)، درس­حافظ، جلد 1و 2، تهران: انتشارات سخن، چاپ ششم.


• الهی­قمشه­ای، حسین(1390)، در صحبت قرآن، تهران: انتشارات سخن.


• جزایری، سیدنعمت الله(1396)، قصه­های قرآن و انبیاء، قم: انتشارات کتاب جمکران، چاپ پنجم.


• جمشیدیان، همایون(1393) تحلیل غزلی از مولوی بر مبنای رویکرد بینامتنی به قرآن، فصل نامة پژوهش‌های ادبی­- قرآنی، دوره 2، شماره 2، صص 27-43.


• حافظ شیرازی (1390)، دیوان حافظ، به تصحیح قزوینی، محمد و غنی، قاسم، تهران: انتشارات زوار، چاپ دهم.


• خزعلی، مرضیه(1387)، بررسی ماهیت فرشتگان از دیدگاه ادیان الهی، فصلنامه علمی- پژوهشی اندیشه نوین دینی، سال چهارم، شماره دوازدهم، صص 105- 136.


• خمینی(1393)، دیوان امام، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(س)، چاپ شصتم.


• فیض­کاشانی، مولی­محسن(1385)، علم­الیقین، جلد 1، ترجمه حسین استادولی، تهران: انتشارات حکمت، چاپ دوم.


• قاضی­زاهدی­گلپایگانی، علی­آقا(1348)، قصص یا داستان­های شگفت انگیز قرآن مجید، تهران: اسلامیه، چاپ دوم.


• قرائتی، محسن(1397)، تفسیر نور، جلد 1و 10، تهران: مرکز فرهنگی درس­هایی از قرآن، چاپ سیزدهم.


• ماحوزی، زهرا؛ قبادی، حسینعلی؛ پاکتچی، احمد و حسینی، مریم(1397)، نقد انگارة بی­بهرگی فرشته از عشق در شعر حافظ، دو فصلنامة علمی- پژوهشی ادبیات عرفانی دانشگاه الزهرا(س)، سال دهم، شمارة 18، بهار و تابستان 1397، صص 133- 163.


• مصطفی­شاکر، کمال(1398)، خلاصه تفسیرالمیزان، ترجمه فاطمه مشایخ، تهران: انتشارات اسلام، چاپ نهم.


• منصوری لاریجانی، اسماعیل(1399)، تفسیر بیان، جلد 6، تهران: انتشارات بنیاد قرآن.


• موسوی، سیدحسین؛ اردلانی، شمس­الحاجیه و حمیدی، سیدجعفر، بررسی تمثیلی عناصر و داستان­ها در شعر امام­خمینی(ره) با تکیه بر بینامتنیت قرآنی، فصلنامه تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی، شماره 48، تابستان 1400، صص 73- 98.


• نامور مطلق، بهمن(1394)، درآمدی بر بینامتنیت(نظریه ها و کاربردها)، تهران: انتشارات سخن، چاپ دوم.


• ___________(1395)، بینامتنیت (از ساختارگرایی تا پسامدرنیسم)، تهران: انتشارات سخن.


• ___________(1386)، ترامتنیت مطالعۀ­ روابط یک­ متن­ با دیگر متن­ها، پژوهش­نامه علوم انسانی، شماره 56، صص83- 98.


• نجم­الدین رازی(1375)، مرصاد­العباد به تصحیح محمد امین ریاحی، تهران: انتشارات علمی، چاپ نهم.


• نرم­افزار قرآنی­المبین ترجمه آیت الله مکارم شیرازی.

1. Holy Quran.


2. Nahj-al Balagha(2007), Translated by Mohammad Dashti, Qom: Mow’ud-e Eslam publication, Ninth edition.


3. Allen, Graham (2018), Intertextuality, Translated by Payam Yazdanjoo, Tehran: Markaz publication, Sixth edition.


4. Ahmadi, Jamal (2020), Study of Ahmad Khani’s mystical views on the poem ”Mam and Zayn” on Love, Scientific quarterly journal of Islamic myaticism, Volume 17, No. 66, Pages 193-212.


5. Estelami, Mohammad (2015), Lesson of Hafez, Volume 1&2, Tehran: Sokhan Publication, Sixth edition.


6. Elahi-e Qomshei, Hossain (2011), Dar Sohbat-e Quran. Tehran: Sokhan publication.


7. Jazayeri, Sayyed Nematollah (2017), Tales of Quran and Prophets, Qom: Jamkaran Publication, Fifth edition.


8. Jamshidian, Homayoun (2014), "An analysis of Movali’s sonnet with a Quranic intertextual perspective", Literary-qur'anic Researches Quarterly, Volume 2, No. 2, Pages 27-43.


9. Hafez of Shiraz (2011), Divan-e Hafez, Edited by Qazvini, Mohammad & Ghani, Ghasem, Tehran: Zovar publication, Tenth edition.


10. Khazali, Marzieh (2009), Study on nature of Angels from the perspective of divine religions, Scientific-research quarterly journal of modern theological ideology, Volume 4, No. 12, Pages 105-136.


11. Khomeyni (2014), Divan-e Emam, Tehran: Imam Khomeini Editing and Publishing Institute, Sixtieth edition.


12. Fayz Kashani, Mulla Mohsen (2006), Ilm al-yaqin, Volume 1, Translated by Hossein Ostadvali, Tehran: Hekmat publication, Second edition.


13. Qazi Zahedi-e-Golpaygani, Ali Aqa, (1969), Tales or Incredible Stories of Holy Quran, Tehran: Eslamyeh, Second edition.


14. Qera'ati, Mohsen (2018), Tafsir-e Noor, Volume 1&10, Tehran: Cultural center of Quran lessons, Thirteenth edition.


15. Mahouzi, Zahra; Ghobadi, Hossein-Ali; Pakatchi, Ahmad & Hoseini, Maryam (2018), "Criticism on the Theme of Angels' Deprivation of Love in Hafez Poetry",The Journal of Mystical Literature of Al-Zahra University, Volume 10, No. 18 , January 2018, , Pages 133-163.


16. Mostafashaker, Kamal (2019), Summery of Tafsir-e Al-Mizan, Translated by Fatemeh Mashayekh, Tehran: Eslam publication, Ninth edition.


17. Mansoori-e-Larijani, Esmaeil (2020), Tafsir-e Bayan, Volume 6, Tehran: Bonyad-e Quran publication.


18. Mousavi, Sayyed Hossein; Ardalani, Shamsolhajieh & Hamidi, Sayyed Jafar," Allegorical analyses of elements and stories in Imam Khomeini’s poem relying on the holy Quranic intertextuality ", Journal of research Allegory in Persian Language and Literature, Volume 13, No. 48, Pages 73-98.


19. Namvar-e Motlaq, Bahman (2016), Introduction to Intertextuality, Tehran: Sokhan Publication, Second edition.


20. Namvar-e Motlaq, Bahman (2017), Intertextuality (From Structuralism to Postmodernism), Tehran: Sokhan Publication.


21. Namvar-e Motlaq, Bahman (2008) "Transtextuality Study of Relations Between a Text and Other Texts", Journal of Human Sciences, No. 56, Pages 83-98.


22. Najm Al-Din Razi (1997), Mersad Al-Ebad, edited by Mohammad Amin Riyahi, Tehran: Elmi Farhangi Publishing Company, Ninth edition.


23. Al-Mobin Quranic software, translation of Ayatollah Makarem Shirazi.