ریشه‌یابی منابع تاریخی در آثار نمایشی بهرام بیضایی

محورهای موضوعی : زبان و ادب فارسی

فاضل عباس زاده ¹ (استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد پارس‌آباد مغان، دانشگاه آزاد اسلامی، پارس‌آباد، ایران)
مهرداد آقائی ² (استادیار گروه زبان و ادبیات عربی، دانشگاه محقق اردبیلی)

تاریخ دریافت : 1400/11/04 تاریخ پذیرش : 1400/11/04 تاریخ انتشار : 1400/11/01

کلید واژه: تاریخ, اسطوره, بهرام بیضایی, اقتباس, بازخوانی, نمایش,

چکیده مقاله :

بهرام بیضایی نویسندة برترین آثار نمایشی، چهره شاخص نثر فارسی و کارگردان تئاتر و سینما شیفته فرهنگ و تمدن ایران است که از گنجینة اساطیر، ادبیات فولکلور، ادبیات عامه، افسانه ها و ادبیات شفاهی به بهترین شکل در آثار نمایشی خود استفاده کرد. آثار نمایشی او به دلیل اقتباس های زیادی که ازاین‌گونه گنجینه های کهن به عمل‌آورده حائز اهمیت فراوانی است. می توان گفت که بیضایی به‌نوعی ادامه دهندة راه فردوسی در بازخوانی و بازآفرینی تاریخ و اساطیر و حماسه است و آثار نمایشی خود را چه در قالب نمایش‌نامه و چه در قالب فیلم‌نامه از منابع کهن الهام گرفته است. این جستار سعی دارد با روش توصیفی- تحلیلی عمده ریشه های نمایش را نزد بیضایی با چارچوب نقد خوانش گرا دسته‌بندی کرده تا در پایان جمع‌بندی مطلوبی از منابع نمایش این نویسنده و نحوه پردازش و رویکرد خاص نویسنده در مواجهه با این ریشه ها به عمل بیاید. نتیجه نشان می دهد بهرام بیضایی به دوره خاصی از تاریخ نمی پردازد، بلکه در آثار او اقتباسات مختلف تاریخی از قبیل تاریخ اسطوره ای، حماسی، عاشورائی، تاریخ ایران پیش و بعد از اسلام دیده می شود. وی در عمده این بازخوانی ها، آثار خود را با جریانات و اندیشه های معاصر نیز گره‌زده است.

منابع و مأخذ:

منابع

أ. کتاب‌ها

بیضایی، بهرام (۱۳۸۲)؛ دیوان نمایش؛ تهران: انتشارات روشنگران و مطالعات زنان

--------- (۱۳۸۹) تاراج نامه، تهران: روشنگران و مطالعات زنان

--------- (۱۳۹۲)هزار افسان کجاست، تهران: انتشارات روشنگران و مطالعات زنان

--------- (۱۳۹۰) مرگ یزدگرد، چاپ دهم. تهران: انتشارات روشنگران و مطالعات زنان

--------- (۱۳۹۸) مجلس قربانی سنمار، چاپ چهارم، تهران: روشنگران ومطالعات زنان

---------(۱۳۹۳) سه برخوانی: اژدهاک-آرش - کارنامه بندار بیدخش. تهران: انتشارات روشنگران

-------- (۱۳۶۲).فتح‌نامه کلات. تهران: دماوند

-------- (۱۳۷۳) آرش، چاپ چهارم، تهران: نیلوفر

شمیسا، سیروس (۱۳۹۸)؛ انواع ادبی؛ تهران: نشر میترا

فردوسی، ابوالقاسم (۱۳۹۳)، شاهنامه، به کوشش سید محمد دبیر سیاقی، تهران: قطره

قادری، بهزاد (۱۳۹۰) چشم‌انداز ادبیات نمایشی؛ تهران: نشر پرسش

ب) مقالات

پارسایی، حسین (۱۳۸۷). نقد و بررسی نمایشنامه فتح‌نامه کلات بیضایی. نشریه تخصصی تئاتر، صحنه، شماره ۶۲-63. صص: ۷۲-79

صادقی، قطب‌الدین (۱۳۸۸)؛ اقتباس راهی برای شناسایی ملت‌ها. نشریه تخصصی تئاتر، صحنه (پاییز) شمار ۶۸. صص: ۳۹-40.

کریمی، ایرج (۱۳۷۷). کارنامه بندار بیدخش سخن‌دانی و زیبایی. نشریه صحنه (تابستان). صص: ۱۰۹- ۱۱۰

مختاریان، بهار (۱۳۸۶) تهمینه کیست؟ پژوهشی در اسطوره‌شناسی تطبیقی. فصلنامه فرهنگستان، ش ۲۵. صص: ۱۵۰-179

ج( سراچه‌های اینترنتی

خبرگزاری میراث فرهنگی (۱۳۹۱): http://www.chn.ir/NSite/FullStory/News

شفیعی، فاطمه (۱۳۹۰)؛ تاراج نامه: http://www.tebyan.net/newmobile.aspx

References

1. Books

Baizaei, Bahram (2012); show divan; Tehran: Roshangan Publications and Women's Studies

--------- (2008) Tarajnameh, Tehran: Illuminations and Women's Studies

--------- (2012) Where is Hazar Afsan, Tehran: Roshangan Publications and Women's Studies

--------- (1390) Death of Yazdgerd, 10th edition. Tehran: Roshangan Publications and Women's Studies

--------- (2018) Majlis Ghorbani Sanmar, 4th edition, Tehran: Illuminations and Women's Studies

---------(2013) Three readings: Azhdhak-Arash - Bandar Bidakhsh performance. Tehran: Roshangaran Publications

-------- (1362). Fatehnameh Kalat. Tehran: Damavand

-------- (1373) Arash, 4th edition, Tehran: Nilufar

Shamisa, Siros (2018); literary types; Tehran: Mitra Publishing

Ferdowsi, Abulqasem (1393), Shahnameh, by the efforts of Seyyed Mohammad Debir Siyaghi, Tehran: Qathr

Qadri, Behzad (2019) Dramatic literature perspective; Tehran: Publication of questions

1. b) Articles

Parsaei, Hossein (2008). Criticism of the play Fatehnameh by Kalat Baizai. Theater specialized magazine, Sanhe, No. 62-63. pp.: 72-79

Sadeghi, Qutbuddin (2008); Adapting a way to identify nations. Specialized Theater Magazine, Sanhe (Autumn) No. 68. pp.: 39-40.

Karimi, Iraj (1377). Bandar Bidakhsh's record of eloquence and beauty. Sahne magazine (summer). pp.: 109-110

Mukhtarian, Bahar (2008) Who is Tahmina? A study in comparative mythology. Farhangistan Quarterly, No. 25. pp: 179-150

1. C) Internet sites

Cultural Heritage News Agency (1391): http://www.chn.ir/NSite/FullStory/News

Shafiei, Fatemeh (1390); Extortion letter: http://www.tebyan.net/newmobile.aspx