بازتاب اوضاع و احوال اجتماعی عصر صفوی در اشعار کلیم همدانی

محورهای موضوعی : زبان و ادب فارسی

رضا برزویی ¹ (عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج)
ناصرالدین شاه حسینی ² (استاد دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران)
مظاهر مصفا ³ (استاد دانشگاه تهران)

تاریخ دریافت : 1389/07/07 تاریخ پذیرش : 1389/12/09 تاریخ انتشار : 1390/03/01

کلید واژه: Safavid, صفویان, کلیم همدانی, ریاکاری دینی, جلای وطن, هند دوستی, Kalim-e Hamedani,

چکیده مقاله :

هدف از انجام این مقاله، معرفی تحولاتِ اجتماعی و رویدادهای اساسی ایجاد شده در جامعه ی ایران، پس از به قدرت رسیدن صفویان از دیدگاه یکی از سخنوران نامی این عصر به نام کلیم همدانی است که با بررسی اشعار او می توان دریافت که شئون مختلفی از زندگی ایرانیان، از جمله فرهنگ، ادب، هنر و بسیاری دیگر از اصول و نگرش های ارزشی دیرینه و رایج در این سرزمین، دگرگون شده و در بسیاری از موارد به ضدّ ارزش بدل گشته اند. هدف ثانی آن است که با بررسی اشعار این شاعر و دنبال کردن مسائل اجتماعی در شعر او، در یابیم که کلیم در روزگارِ رواج سخن فروشی، قصد اندوختن ثروت و دریافت صلات بی کران داشته و از زمره ی شاعرانی است که بر پایه ی اغراق و غلّو، گوهری درّ لفظ دری را نثار بی ادراکان خالی از معرفتی کرده که خواهان ستایش خود یا دیگران بوده اند؟ یا برای رنج ها و دردهای مشترک انسانی اهمیت قائل بوده و دیده بر دیدار مصائب و آلام همنوعانش نبسته است؟ و اینکه آیا او رسالت شاعری خود را در بیان حقایق اجتماعی ادا کرده است؟ که در خواهیم یافت؛ جامعه ی انسانی و دردهای مشترک بشری از دید و نگاه تیز بینانه ی او پنهان نمانده و به طُرق مختلفی از آنها سخن گفته است و در این نوشتار برآنیم تا با جستار در اشعار وی که ملقب به خلاق المعانی ثانی است، شرایط اجتماعی خاص عصر صفوی را معرفی نماییم. بعد از این بررسی خواهیم دید که تشنج، ریا، تحقیر شریفان، بی اعتباری سخنوری، جلای وطن و مهاجرت به هندوستان، شش شیوه و شکل از اوضاع و احوال اجتماعی عصر صفوی است که در اشعار وی بازتاب دارد.

چکیده انگلیسی:

This paper aims at introducing social reforms and major events in Iran's society in the time of Safvaid Dynasty through the looking glass of a well-known Iranian orator, Kalim-e Hamedani. Safavaid Kings were responsible for altering in values respected by Iranian culture and believes from different aspects. Principles in culture, manners, art, traditional and common values not only had to be shifted, but also in some cases upturned and considered as anti-value. The secondary aim of this investigation is to study the poems of  Kalim-e Hamedani and searching for social norms in his time. Studying his poetry, the researcher strives to know if his verse has ever been used to approve or admire the rulers of his time or his oratory skill in Dari dialect, which is based on overstatement and exaggeration, ever turned to an instrument to receive praise and tribute for himself or kin. The paper tries to find how the pains and troubles of poet's fellow citizens have been considered, as well as underscoring his poetic responsibility to express social concerns. The results show that he had had sharp eyes to see common anxieties of human beings and had uttered his objections in many different ways. This investigation aims at studying his poetry from different perspective and reveals the special situation of his dynasty in his poem which is known as Khalaghol Maani Saani (innovator of the meanings, the second). The results show that social situation in Safavid Dynasty has echoed in seven ways criticizing the common worries and pains of this period of time.  

منابع و مأخذ:

1-         آغاجاری، سیدهاشم،(1389)، مقدمه­ای مناسبات دین و دولت در ایران عهد صفوی، طرح نو .

2-         استرآبادی، سید حسن بن مرتضی حسین، (1364)، تاریخ سلطانی(از شیخ صفی تا شاه صفی)، به اهتمام احسان اشراقی، علمی.

3-         افوشته­ای نطنزی، محمود بن هدایت الله، (1350)، نقاوه­الآثار فی ذکر الاخبار،  به اهتمام احسان اشراقی، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.

4-         امیری فیروزکوهی، کریم، (1371)، مقاله دنیای صائب، به نقل از کتاب صائب و سبک هندی در گستره تحقیقات ادبی، به کوشش محمدرسول دریاگشت، قطره.

5-         انوشه، حسن، (1386)، دانشنامه ادب فارسی، جلد چهارم، بخش سوم شامل ادب فارسی در شبه قاره، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

6-         براون، ادوارد، (1366)، تاریخ ادبیات ایران، جلد چهارم از آغاز عهد صفویه تا عصر حاضر، ترجمه رشید یاسمی،  مروارید.

7-         ترکمان، اسکندر بیک، (1350)، تاریخ عالم آرای عباسی، به کوشش ایرج افشار، امیرکبیر.

8-         ثواقب، جهانبخش، (1380)، تاریخ نگاری عصر صفویه، نوید.

9-         جوینی، علاءالدین عطاملک، تاریخ جهانگشا، (1329هـ.ق،1911میلادی)، تصحیح محمد عبدالوهاب قزوینی، چاپ مطبعه­ی بریل هلند.

10-     حافظ، دیوان، (1362)، تصحیح پرویز ناتل خانلری، خوارزمی.

11-     خواجگی اصفهانی، محمد معصوم، (1368)، خلاصه­السیر، زیر نظر ایرج افشار، علمی.

12-     دلاواله، پیترو، (1348)، سفرنامه­، ترجمه و شرح و حواشی شجاع­الدین شفا، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.

13-      ریاحی، محمدامین، (1371)، مقاله صائب تبریزی شاعر زمانه­ی خویش، به نقل از کتاب صائب و سبک هندی در گستره­ی تحقیقات ادبی، به کوشش محمدرسول دریاگشت، قطره.

14-      زرین­کوب، عبدالحسین، (1371)، سیری در شعر فارسی، علمی.

15-      سعدی، کلیّات، (1377)، با مقدمه و تصحیح محمدعلی فروغی، طلوع.

16-      صائب تبریزی، (1383)، دیوان، به کوشش محمد قهرمان، علمی و فرهنگی.

17-     صفا، ذبیح­الله، (1373)، تاریخ ادبیات در ایران، فردوس.

18-      قمی، قاضی احمد، (1359 و 1363)، خلاصه­التواریخ، 2جلد، تصحیح احسان اشراقی، دانشگاه تهران.

19-     کلیم همدانی، (1369)، دیوان، تصحیح و تعلیقات محمد قهرمان، آستان قدس رضوی.

20-     کلیم کاشانی، (1387)، دیوان، تصحیح و مقدمه حسین پرتو بیضایی، سنایی.

21-      منجم، ملاجلال، (1366)، تاریخ عباسی یا روزنامه ملاجلال، به کوشش سیف الله وحیدنیا، وحید.

22-      موتمن، زین­العابدین، (1355)، تحول شعر فارسی، طهوری.

23-      نصرآبادی، محمدطاهر، (1378)، تذکره نصرآبادی، تصحیح و تعلیقات محسن ناجی نصرآبادی، اساطیر.

24-      نوایی، عبدالحسین، (1347)، اسناد و مکاتبات تاریخی همراه با یادداشتهای تفصیلی(شاه طهماسب صفوی) ، بنیاد فرهنگ ایران.

25-       وحیدا، فریدون، (1387)، جامعه­شناسی در ادبیات، سمت.