رابطه‌ی انسان با خدا بر پایه‌ی اندیشه‌ی خداگونه‌پنداری انسان در آثار عطّار نیشابوری

محورهای موضوعی : زبان و ادب فارسی

محمّد ایرانی ¹ (استادیار زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه رازی کرمانشاه)
حسین صادقی ² (دانش آموخته‌ی کارشناسی ارشد زبان و ادبیّات فارسی)

تاریخ دریافت : 1389/12/21 تاریخ پذیرش : 1390/03/28 تاریخ انتشار : 1390/06/01

کلید واژه: انسان کامل, خدا, انسان, عرفان, فنا, عطّار نیشابوری, خداگونه‌پنداری,

چکیده مقاله :

مسئله ی انسان و خدا و رابطه ی متقابل آن ها با هم، یکی از موضوعات بسیار بنیادی در تاریخ تفکّر بشر به ویژه حوزه ی عرفان اسلامی است. دیدگاه عرفا در باره‌ی تشبّه انسان به خالق خویش، ریشه‌ی توراتی دارد و از آن‌جا به ذهن و زبان عرفا راه یافته و به صورت حدیث موضوعه در آثار و کلام برخی مشایخ این قوم به کار رفته است. در این راستا، پژوهش حاضر به بررسی رابطه ی انسان با خدا بر پایه ی تفکّر خداگونه پنداری انسان در آثار عطّار نیشابوری می پردازد. منظور از خداگونه پنداری در عرفان، نوع تلقّی عرفا از انسان کامل است که دارای ویژگی‌های قدسی و فرابشری می‌باشد. بر اساس این پژوهش، رابطه ی انسان باخدا، رابطه ای عاشقانه و سرشار از محبّت است. از میان انواع ارتباط، مناجات از بیش‌ترین بسامد و ارتباط دوسویه از کم ترین بسامد برخوردار است. انسان های خداگونه دارای ویژگی هایی خاص از جمله کرامات و قدرت انجام اعمال خارق العاده هستند. جهان بینی عطّار، وحدت وجودی و روش او در رسیدن به تعالی و کمال، بر اساس توجّه به درون و درون گرایی است. سالک با ریاضت، گوهر جان خویش را کشف می کند و خدا را در آن می یابد و بدین صورت به فنا و خداگونگی می رسد.

چکیده انگلیسی:

The issue of man and God and their mutual relation is one of the most fundamental issues in the history of mankind's thinking especially in the field of Islamic mysticism. Theosophists, thought about » Tashabboh « (similarity or resemblance) between man and his creator stems from Bible. Some of Sofists have used this as fake » Hadith  «in their works and their utterances. In this direction, the current research will study the relation between man and God based on godly man theory in the works of Attar Nayshaboori. Then, the meaning of godly man theory in mysticism is some kind of thinking by theosophists about a perfect man who has specifications that are saint and beyond humans. According to this research, the relation between man and God is a lovely one and it is full of kindness. Of all kinds of relations, "Prayer" has the most frequency. And "the mutual relation" has the least frequency. People of Godly nature have special specifications such as greatness and the power of performing extraordinary things. Attar's worldview, his oneness and his method of reaching God and knowledge is based on introversion. The devotee discovers "the essence of his spirit" and finds God in it. And in this way he reaches Mortality and Godliness.

منابع و مأخذ:

 

                 1-                 قرآن کریم
                 2-                 کتاب مقدّس (عهد عتیق)                                                                                                                                    
                 3-                 آشتیانی، جلال الدّین، (1386) ، ایده آل بشر: تجزیه و تحلیل افکار (عرفان)، چاپ سوم، تهران: سهامی انتشار.                
                 4-                 احمدی، بابک، (1379)، چهار گزارش از تذکرة الاولیاء عطّار، چاپ دوم، تهران: مرکز. 
                 5-                 انزابی نژاد، رضا و بهجت السّادات حجازی، (1384)، «اصل سنخیت در عرفان و همانند سازی در روانشناسی (با گذری در اندیشه‌های عطّار و مولوی)»، نشریه دانشکده ادبیّات و علوم انسانی دانشگاه تبریز، صص54 ـ 35.
                 6-                 انزابی نژاد، رضا، (1383)، برگزیده‌ی مرصاد العباد، چ3 ، تهران: سمت.
                 7-                 ایزوتسو، توشیهیکو، (1381)، خدا و انسان در قرآن: معنی شناسی جهان بینی قرآن، ترجمه احمد آرام، چاپ پنجم، تهران: سهامی انتشار.                                                                                                                                                                               
                 8-                 بهار، مهرداد، (1386)، جُستاری در فرهنگ ایران، چاپ دوم، تهران: اسطوره.
                 9-                 پورنامداریان، تقی، (1386)، دیدار با سیمرغ : شعر و عرفان و اندیشه‌های عطّار، چاپ چهارم، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
              10-             حجازی، بهجت السّادات، (1383)، انسان کامل در نگاه عطّار، چاپ اوّل، مشهد: دیوار.
              11-             حکیمی، محمود، (1385)، در مدرسه‌ی پیر نیشابور: نگرشی بر زندگی، آثار و اندیشه‌های فریدالدّین عطّار نیشابوری، چاپ سوم، تهران: قلم.
              12-             رحیم پور، فروغ، (1384)، «رابطه خدا وانسان از دیدگاه حضرت امام خمینی(ره) و کی یر کگارد»، مجلّه مقالات و بررسی‌ها، دانشگاه تهران، دوره 77، صص168 ـ 141.
              13-             رحیمیان، سعید، (1376)، تجلّی و ظهور در عرفان نظری، چاپ اوّل، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه‌ی علمیّه قم.
              14-             رزمجو، حسین، (1375)، انسان آرمانی و کامل در ادبیّات حماسی و عرفانی فارسی، چاپ دوم، تهران: امیرکبیر.
              15-             رضازاده (نوشین)، غلامحسین، (1381)، لطایف حکمت و عرفان در روابط خدا و انسان، چاپ اوّل، تهران: الزّهرا (مؤسّسه‌ی چاپ و نشر علّامه طباطبایی)
              16-             زمانی، کریم، (1372) ، شرح جامع مثنوی معنوی، دفتراوّل، چ1، تهران: انتشارات اطّلاعات.
              17-             زمانی، کریم، (1375) ، شرح جامع مثنوی معنوی، دفتر چهارم، چ1، تهران: انتشارات اطّلاعات.
              18-             سراجی، علی رضا، (1380)، «رابطه‌ی خدا و انسان در آثار عطّار نیشابوری»، نامه پارسی، شماره سه، صص70 ـ 58. 
              19-             شجیعی، پوران، (1373)، جهان بینی عطّار، چاپ اوّل، تهران: مؤسّسه نشر و ویرایش.
              20-             صارمی، سهیلا، (1373)، مصطلحات عرفانی و مفاهیم برجسته در زبان عطّار، چاپ اوّل، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
              21-             عاطفه پور، لیلا، (1382)، انسان کامل در مثنوی‌های عطّار، پایان نامه کارشناسی ارشد ادبیّات فارسی، به راهنمایی تقی پورنامداریان، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
              22-             عبدالحکیم، خلیفه، (1383)، عرفان مولوی، ترجمه احمد محمّدی و احمد میرعلایی، چاپ پنجم، تهران: علمی فرهنگی.
              23-             عطّار نیشابوری، فریدالدّین، (1386)، اسرارنامه، مقدّمه و تصحیح محمّد رضا شفیعی کدکنی، چاپ دوم، تهران: سخن.
              24-             عطّار نیشابوری، فریدالدّین، (1386)، تذکرة الاولیاء ، تصحیح محمّد استعلامی، چاپ هفدهم، تهران: زوّار.
              25-             عطّار نیشابوری، فریدالدّین، (1386)، دیوان عطّار، تصحیح تقی تفضّلی، چاپ دوازدهم، تهران: علمی و فرهنگی.
              26-             عطّار نیشابوری، فریدالدّین، (1386)، مصیبت‌نامه، مقدّمه و تصحیح محمّد رضا شفیعی کدکنی، چاپ سوم، تهران: سخن.
              27-             عطّار نیشابوری، فرید الدّین، (1386)، دیوان عطّار، تصحیح تقی تفضّلی، چاپ دوازدهم، تهران: علمی و فرهنگی.
              28-             عطّار نیشابوری، فریدالدّین، (1387)، الهی‌نامه، مقدّمه و تصحیح محمّد رضا شفیعی کدکنی، چاپ اوّل، تهران: سخن.
              29-             عطّار نیشابوری، فریدالدّین، (1387)، منطق‌الطّیر، مقدّمه و تصحیح محمّد رضا شفیعی کدکنی، چاپ پنجم، تهران: سخن.
              30-             فاضلی، مهبود، (1375)، سیمای پیر در آثار عطّار نیشابوری، پایان نامه کارشناسی ارشد، به راهنمایی محمّد خوانساری، دانشگاه تربیت مدرّس.
              31-             فروزانفر، بدیع الزّمان، (1353)، شرح احوال و نقد و تحلیل آثار شیخ فریدالدّین محمّد عطّار نیشابوری، چاپ دوم، تهران: کتاب فروشی دهخدا.
              32-             فریزر، جرج جیمز، (1387)، شاخه‌ی زرّین، ترجمه کاظم فیروزوند، چاپ پنجم، تهران: آگاه.
              33-             فون دانیکن، اریک، (1386)، در جستجوی خدایان باستان، ترجمه مهرداد شاهین، چاپ اوّل، تهران: نگارستان کتاب.
              34-             کاشفی، محمّدرضا، (1385)، «تجسیم از دیدگاه ابن میمون و علّامه طباطبایی»، هفت آسمان، شماره دو، صص209 ـ 185.
              35-             کویاجی، جهانگیرکورجی، (1383)، بنیادهای اسطوره و حماسه‌ی ایران، ترجمه جلیل دوست خواه، چاپ دوم، تهران: آگاه.
              36-             لاندمان، (135۰)، انسان شناسی فلسفی، ترجمه رامپور صدر نبوی، مشهد: طوس.
              37-             محمّدی، احمد، (1368)، بررسی اندیشه عرفانی عطّار، چاپ اوّل، تهران: ادیب.
              38-             مصطفوی نیا، مهدیه سادات، (1381)، گفتگوی انسان با خدا ـ خدا با انسان در الهی نامه، منطق الطّیر و مصیبت نامه عطّار نیشابوری، پایان نامه کارشناسی ارشد، به راهنمایی دکتر طبیبیان، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
              39-             ملایری، احمد،(1374)، «اندیشه عرفانی عطّار»، سایه در خورشید(مجموعه مقالات کنگره جهانی عطّار نیشابوری)، 2 جلد، چاپ اوّل، نیشابور: انتشارات آیات، صص478 ـ452.
              40-             مولوی، جلال الدّین محمّد بلخی، (1348)، فیه ما فیه، با تصحیح و حواشی بدیع‌الزّمان فروزانفر، تهران: امیر کبیر.
      41-      نسفی، عزیزالدّین، (1362)، مجموعه رسائل مشهور به کتاب الانسان الکامل، تصحیح و مقدّمه فرانسوی ماریژان موله، چاپ اوّل، تهران: طهوری.