تحلیل عناصر محتوایی و جامعه‌شناختی داستان کوتاه در ایران از سال ۱۳۰۰- ۱۳۳۲ ش.

محورهای موضوعی : زبان و ادب فارسی

لیلا خیاطان ¹ , فرزانه یوسف قنبری ² , نسیم خواجه زاده ³ , مسعود خردمندپور ⁴

1 - دانشجوی دکترای تخصصی زبان و ادبیات فارسی، واحد دزفول، دانشگاه آزاد اسلامی،دزفول،ایران.
2 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی،واحد دزفول،دانشگاه آزاد اسلامی،دزفول،ایران
3 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد دزفول، دانشگاه آزاد اسلامی، دزفول، ایران.
4 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد دزفول ، دانشگاه آزاد اسلامی، دزفول، ایران.

تاریخ دریافت : 1401/04/25 تاریخ پذیرش : 1401/04/25 تاریخ انتشار : 1401/04/01

کلید واژه: داستان کوتاه, عناصر داستان, Story Elements, ساختار معنادار, Social structure, ساختار اجتماعی, نقد جامعه‌شناختی, : Sociological Critique, Meaningful Structure, Short,

چکیده مقاله :

آثار ادبی دورة بیداری و بعد از مشروطه، جنبة اجتماعی و سیاسی فراوانی دارند و می توان آنها را از دیدگاه جامعه‌شناختی، نقد و بررسی کرد. یکی از شیوه های کارآمد در نقد متون ادبی به‌ویژه داستان کوتاه، نقد جامعه‌شناختی است. در این روش، ارتبـاط سـاختار و محتـوای داستان بـا وضـعیّت و دگرگونیهای جامعه، بررسی و چگونگی انعکاس و بازنمایی هنرمندانـۀ اجتمـاع در جهـان تخیّلـی اثـر ادبی، نقدوتحلیل می‌شود. سابقۀ این‌گونه از پژوهش و به‌کارگیری ایـن شیوه در نقد داستان کوتاه ایران، کارایی نقد جامعه‌شناختی در نقد و بررسی داستان کوتاه را ثابت کرده است. داستان کوتاه به‌عنوان گونه‌ای از ادبیّات داستانی، در ایران در حدود سال ۱۳۰۰ ه.ش توسط کسانی چون جمال‌زاده، شکل گرفت و هم‌زمان با جریانات ادبی به روند توسعه و تکامل خود ادامه داد. نسل اول نویسندگان داستان کوتاه، ضمن آشنایی با این پدیدۀ نوظهور، توانستند آثاری درخور توجّه بیافرینند و هر یک برای خود سبکی خاص را دنبال کنند که در آینده، شالودۀ داستان کوتاه ایرانی را بنیان نهاد. نگارنده در این پژوهش با روش تحلیلی –توصیفی و بر پایۀ چارچوب نظری نقد اجتماعی به این نتیجه دست‌یافته است که داستان کوتاه نیز همچون هر پدیدۀ ادبی دیگر، همسو با اجتماع و جریانات سیاسی- اجتماعی به حیات خود ادامه داده، بدیهی است که در این مسیر از اجتماع، تأثیر پذیرفته، بر آن تأثیر گذاشته است. لذا بررسی محتوایی این نوع ادبی می‌تواند رهیافتی جدید در حوزۀ مطالعات اجتماعی باشد.

چکیده انگلیسی:

Literary works of the Awakening and post-constitutional period have many social and political aspects and can be critiqued from a sociological point of view. One of the effective methods in criticizing literary texts, especially short stories, is sociological critique. In this method, the relationship between the structure and content of the story with the situation and changes in society is examined and how the artistic reflection and representation of society in the imaginary world of literary work is criticized and analyzed. The history of this kind of research and application of this method in Iranian short story criticism has proved the effectiveness of sociological criticism in short story criticism and study. Short story as a form of fiction was formed in Iran around 1300 AH by people like Jamalzadeh and continued its development along with literary currents. The first generation of short story writers, while getting acquainted with this emerging phenomenon, were able to create remarkable works and each of them followed a specific style that in the future, laid the foundation of Iranian short stories. In this research, the author has come to the conclusion through analytical-descriptive method and based on the theoretical framework of social criticism that the short story, like any other literary phenomenon, has continued to live in line with society and socio-political currents. Influenced and influenced by the community. Therefore, examining the content of this type of literature can be a new approach in the field of social studies.

منابع و مأخذ:

منابع

­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ ایوتادیه، ژان. (1377). نقد ادبی در سده بیستم. ترجمۀ محمدرحیم احمدی. تهران: سوره.

آل احمد، جلال. (1374). از رنجی که می‌بریم. تهران: فردوس.

_____________. (1373). زن زیادی.چ سوم. تهران: فردوس.

_____________. (1374). دید و بازدید. چ دوم. تهران: فردوس.

_____________. (1374). سه‌تار. چ دوم. تهران: فردوس.

پرستش شهرام و قربانی ساناز. (1391). سرگذشت سیمین دانشور در میدان ادبی ایران. تهران: فصلنامه جامعه‌شناسی هنر و ادبیّات، سال چهارم، شماره اول، بهار و تابستان، صص ۳۱-۵۲

جمال‌زاده، محمدعلی. (1333). یکی بود، یکی نبود. تهران: ابن‌سینا.

چوبک، صادق. (1359). انتری که لوطی‌اش مرده بود. تهران: جاویدان.
______________. (1374). خیمه‌شب‌بازی. تهران: جاویدان.
حجازی، محمد. (1348). آیینه. تهران: ابن‌سینا.
______________. (1348). اندیشه. چ بیستم. تهران: ابن‌سینا.

راودراد، اعظم.(1382). نظریه های جامعه شناسی هنر و ادبیات. تهران: دانشگاه تهران.

رید، یان. (1379). داستان کوتاه. چ سوم. تهران: مرکز.
سپانلو، محمدعلی. (1389). نویسندگان پیشرو ایران. تهران: کتاب زمان.

زرین‌کوب، عبدالحسین. (1361). نقد ادبی. امیرکبیر: تهران.

عسکری حسنکلو، عسگر. (1389). نقد اجتماعی رمان معاصر فارسی با تأکید بر ده رمان برگزیده. تهران: فرزان.

عسکری حسنکلو، عسگر (1385). نقد اجتماعی رمان معاصر فارسی، رسالۀ دکتـری زبـان و ادبیات فارسی، دانشگاه تربیت مدرس.

علوی، بزرگ. (1357). چمدان. تهران: امیرکبیر.
___________. (1348). دیو. تهران: امیرکبیر.
___________. (1357). ورق‌پاره‌های زندان. تهران: امیرکبیر.

غلام، محمد. (1383). جامعه‌شناسی رمان معاصر فارسی. مجلۀ دانشکده ادبیات و علـوم انسانی دانشگاه تربیت‌معلم شماره 12، صص 140-188

قاسم‌زاده، مجید.(1383). داستان نویسان معاصر ایران «گزیده و نقد هفتادسال داستان‌نویسی معاصر ایران». تهران: هیرمند.

گلدمن لوسین و تئودور آدرنو. (1377). درآمدی بر جامعه‌شناسی ادبیّات، ترجمه محمدجعفر پوینده. تهران: چشمه.

محمودیان، محمد رفیع. (۱۳۸۲). نظریۀ رمان و ویژگی‌های رمان فارسی. تهران: فروزان روز.

مستور، مصطفی. (1386). مبانی داستان کوتاه. چ سوم. تهران: مرکز.

مولایی، زهرا.(1390). طبقه‌بندی و تحلیل محتوایی داستان کوتاه از آغاز تا سال 1332، پایان‌نامه ارشد، دانشگاه تبریز.
میر صادقی، جمال. (1386). ادبیّات داستانی «قصه، رمانس، داستان کوتاه و رمان».چ پنجم. تهران: سخن.

ولک، رنه (1377). تاریخ نقد جدید.ج 4. بخش 1‎.  ترجمة سعید ارباب شیرانی. تهران: نیلوفر.

یونسی، ابراهیم. (1369). هنر داستان‌نویسی. تهران: نگاه.

Refrences

Al-Ahmad, J. (1996). From the suffering we suffer. Tehran: Ferdows.

____________. (1996). Visiting. ed^th2. Tehran: Ferdows.

_____________. (1995). Many women. ed^th3. Tehran: Ferdows.

_____________. (1996). Setar. ed^th2. Tehran: Ferdows.

Alawi, b. (1979). chamadan. Tehran: Amirkabir.

___________. (1970). dive. Tehran: Amirkabir.

___________. (1979). Varak parahaye zendan. Tehran: Amirkabir.

Askari Hassankloo, A. (2011). Social critique of contemporary Persian novels with emphasis on ten selected novels. Tehran: Farzan.

__________________ (2007). Social Criticism of Contemporary Persian Novel, PhD Thesis in Persian Language and Literature, Tarbiat Modares University.

Ayutadyah.j. (1999). Literary criticism in the twentieth century. Tr. by Mohammad Rahim Ahmadi. Tehran: Sora.

Gholam M. (2005). Sociology of Contemporary Persian Novel. Journal of the Faculty of Literature and Humanities, Tarbiat Moallem University, No. 12, pp. 140-188.

_____________. (1996). Kaima sab bazi. Tehran: Javidan.

Chubak, S. (1981). Eantary ke lotyash morda bood. Tehran: Javidan.

Goldman, L. and Adorno, T. (1999). An Introduction to the Sociology of Literature, Tr.by Mohammad Jafar Pooyandeh. Tehran: Cheshmeh.

Hejazi, M. (1970). aiinah. Tehran: Ibn Sina.

_____________. (1348). andishe. ed^th20. Tehran: Ibn Sina.

Jamalzadeh, M.A. (1955). Yeki bood yeky nabood. Tehran: Ibn Sina.

Mahmoudian, M. R. (2004). Novel theory and features of Persian novel. Tehran: Forouzan Rooz.

Mastoor, M. (2008). Short story basics. ed^th3. Tehran: Centeral.

Mir Sadeghi, J. (2008). Fiction "Story, Romance, Short Story and Novel" ed^th5. Tehran: Sokhan.

Molaei, Z. (2012). Classification and content analysis of short stories from the beginning to 1332, MA Thesis, University of Tabriz.

parastesh, S.and Ghorbani, S. (2013). The story of Simin Daneshvar in the Iranian literary field. Tehran: Sociology of Art and Literature Quarterly, Fourth Year, First Issue, Spring and Summer, pp. 31-52

Qasemzadeh, M. (2005). Contemporary Iranian Fiction Writers "Selection and Critique of Seventy Years of Contemporary Iranian Fiction". Tehran: Helmand.

Rawdrad, A. (2004). Sociological theories of art and literature. Tehran: University of Tehran.

Reed, Y. (2001). short story. ed^th3. Tehran: Centeral.

Spanloo, M. A. (2011). Leading Iranian writers. Tehran: Book of Time.

Welk, R. (1999). New Critique Date.Vol ^rd 4. Section 1. Tr. by Saeed Arbab Shirani. Tehran: Niloufar.

Younesi, I. (1991). The art of storytelling. Tehran: Negah.

Zarrinkoob, A .H. (1963). Literary Criticism. Tehran: Amirkabir.