تلقّی هنری مولوی از قرآن و حدیث در کلیات شمس
محورهای موضوعی : زبان و ادب فارسی
بدریه قوامی
1
(استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج)
کلید واژه: مولوی, Molavi, آیات و احادیث در ادبیات فارسی, غزل عرفانی, هنر شاعری, کلیّات شمس, Verses and Ahadis in Persian literature, Mystical ghazal, Poetical art, Kolliyat-e Shams,
چکیده مقاله :
در معارف اسلام و ادبیات مسلمانان، قرآن و حدیث دو منبع غنی و سرشار اولیه اند که در طول تاریخ همواره شاعران و نویسندگان از آن ها الهام گرفته اند. مولوی از جمله شاعران زبان فارسی است که به شیوه ای هنرمندانه از آن ها بهره برده است. گزینش و انتخاب هنری بعضی آیات و احادیث، مولوی را بیش تر از شاعران دیگر در پیوند با مخاطب موفّق ساخته است؛ این مسئله به غزلیات مولوی صورت ویژه و متفاوتی در مقایسه با غزلیات شاعران دیگر بخشیده است. هر چند این شیوه ی کاربرد، در شعر سنایی و عطار هم دیده می شود، امّا در کلیّات شمس بسامد چشم گیری دارد و از تنوّعی خاص برخوردار است، یعنی گاهی مولوی در الفاظ آیات و احادیث و یا در مفهوم آن ها تصرّف کرده است و گاهی آیه یا حدیث را در معنایی غیر از معنای حقیقی خود به کار برده است. هنر ویژه ی مولوی در نوع تلفیق این عبارات با دیگر کلمات شعر، و ساخت ترکیبات وصفی و اضافی است. نگارنده در این مقاله به عنوان نمونه، اشعاری از کلیّات شمس را مورد بررسی قرار داده و نوع استفاده ی شاعر از آیات و احادیث و بازتاب هنری آن ها را نشان داده است تا بعضی از جلوه های هنری غزل مولوی را از دیدگاه زیباشناسی برای مخاطبان آشکار کند.
In Islamic Theology and Moslem’s Literature, Quran and Hadis are two primary rich and complete sources which poets and writers have inspired from constantly through the history. Molavi is one of the poets of Persian language who has benefited from them in an artistic manner. Artistic selection and picking some verses and prophet’s sayings has made Molavi more successful than other poets in connecting with the audience; this issue has made Molavi’s Ghazaliaate specific and different in comparison with other poet’s Ghazaliaat. Although, this way of application is also observed in Sanaaie’s and Attar’s poem, it has noticeable frequency in kolliyaat-e- Shams and has particular variety there. This means that Molavi has now and then interfered in expressions of verses and prophet’s sayings or their meaning or he has sometimes used verses and prophet’s sayings in a meaning other than their real meaning. Molavi’s particular art lies in the type of entangling these phrases with other words of poems to make compound adjectives and nouns. The writer of this article has investigated some poems of Kolliyaat-e- Shams as a sample here and has shown how the poet has used verses and prophet’s saying and their artistic reflection. This is in order to linguistically artistic landscapes of Molavi’s Ghazals to the audiences.
1- قرآن کریم.
2- افلاکی، شمسالدین احمد. (1362). مناقب العارفین. به کوشش تحسین یازیجی، 2 جلد، چاپ دوم، تهران: دنیای کتاب.
3- پورنامداریان، تقی. (1384). در سایهی آفتاب. چاپ دوم، تهران: سخن.
4- خاقانی شروانی. (1378). دیوان. به کوشش ضیاء الدین سجادی، چاپ ششم، تهران: زوار.
5- زرینکوب، عبدالحسین. (1374). با کاروان حلّه. چاپ نهم، تهران: انتشارات علمی.
6- ـــــــــــــــــــــــــــــ. . (1372). سرّ نی. 2 جلد، چاپ چهارم، تهران، انتشارات علمی.
7- (1375). بوستان. تصحیح و توضیح غلامحسین یوسفی، چاپ پنجم، تهران: شرکت سهامی انتشارات خوارزمی.
8- ــــــــ . (1377). گلستان. تصحیح و توضیح غلامحسین یوسفی، چاپ پنجم، تهران: شرکت سهامی انتشارات خوارزمی.
9- سنایی، ابوالمجد مجدود. (1377). حدیقه الحقیقه و شریعه الطریقه. تصحیح و تحشیه مدرّس رضوی، چاپ پنجم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
10- سیوطی، جمال الدین عبدالرحمن. (بیتا). الجامع الصغیر فی احادیث البشیر النذیر، بیروت: دارالفکر.
11- شفیعی کدکنی، محمّد رضا. (1387). غزلیات شمس تبریز. مقدمه، گزینش و تفسیر، چاپ اوّل، تهران: سخن.
12- شمیسا، سیروس. (1382). سبک شناسی نثر. چاپ هفتم، تهران: میترا.
13- شیمل، آنه ماری. (1386). شکوه شمس. با مقدمهی سیّد جلال الدین آشتیانی، ترجمهی حسن لاهوتی، چاپ پنجم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
14- عطّار، فرید الدین محمّد. (1380). دیوان. به اهتمام و تصحیح تقی تفضّلی، چاپ دهم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
15- ــــــــــــــــــــــــــــــ . (1384). منطق الطیر. مقدّمه، تصحیح و تعلیقات محمّد رضا شفیعی کدکنی، ویرایش دوم، تهران: سخن.
16- ماهیار، عباس. (1385). شرح مشکلات خاقانی (دفتر پنجم: گنجینهی اسرار). چاپ اوّل، کرج: جام گل.
17- مستملی بخاری، اسماعیل بن محمد. (بی تا). شرح تعرّف. ج2. چاپ نول.
18- مشیرسلیمی، علیاکبر. (1337). یادنامهی مولوی. تدوین و تنظیم علیاکبر مشیرسلیمی، تهران: کمیسیون ملّی یونسکو در ایران.
19- مولوی، جلال الدین محمّد. (1385). فیه ما فیه. با تصحیحات و حواشی بدیع الزمان فروزانفر، چاپ یازدهم، تهران: مؤسسهی انتشارات امیرکبیر.
20- ــــــــــــــــــــــــ . (1355). کلیّات شمس یا دیوان کبیر. با تصحیحات و حواشی بدیعالزمان فروزانفر، چاپ دوم، تهران: مؤسسهی انتشارات امیرکبیر.
21- ــــــــــــــــــــــــ . (1374). مثنوی معنوی. مطابق نسخهی تصحیح شدهی رینولد نیکلسن، چاپ هفتم، تهران: نشر علم.
22- ــــــــــــــــــــــــ . (1365). مجالس سبعه. تصحیح و توضیحات توفیق سبحانی. چاپ اوّل، تهران: کیهان.
23- ــــــــــــــــــــــــ . (1371). مکتوبات. تصحیح توفیق سبحانی، چاپ اوّل، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
24- نظامی گنجوی. (1378). کلیّات نظامی گنجوی. مطابق نسخهی تصحیح شدهی وحید دستگردی، چاپ سوم، تهران: نگاه.
_||_