بررسی سبک تبیین بدبینانه در رباعیات عمر خیام
محورهای موضوعی : زبان و ادب فارسی
ناصر فرنیا
1
(استادیار گروه آموزش زبان وادبیات فارسی دانشگاه فرهنگیان،تهران،ایران)
کلید واژه: خیام, سبک بدبینانه, مدل سه‌بعدی سبک اسناد واینر,
چکیده مقاله :
خیام به‌عنوان یک شاعر و متفکر در رباعیات فلسفی خود با بدبینی به تمام زوایای زندگی می‌نگرد، پارها مسئله ی مرگ و نابودی را مطرح کرده و با به کار بردن تشبیه و استعاره های گوناگون اضطراب، ترس و غیرقابل‌کنترل بودن رویدادهای ناخوشایند را به تصویر می کشد. امروزه روانشناسان معتقدند علت های متفاوتی برای بروز بدبینی وجود دارد که یکی از مهم‌ترین آن‌ها سبک تبیین است. سبک تبیین یک ویژگی روان‌شناختی است که نشان می دهد مردم چگونه رویدادهای مثبت و منفی را تجربه و برای خود توضیح می دهند و بر این اساس افراد می توانند دارای سبک تبیین خوش‌بینانه و بدبینانه باشند. پژوهش حاضر بر آن است که به بررسی سبک تبیین بدبینانه در رباعیات حکیم عمر خیام، شاعر، فیلسوف و دانشمند قرن پنج هجری بپردازد. طرح تحقیق از نوع توصیفی- کتابخانه ای است که از کتابها و مقالات مرتبط با موضوعات رباعیات خیام، نظریه های اسناد و سبک تبیین بدبینانه استفاده کرده است. طرح تحقیق از نوع توصیفی- کتابخانه ای است که از کتابها و مقالات مرتبط با موضوعاتی همچون خیام، نظریه های اسناد و سبک تبیین بدبینانه استفاده کرده است. پرسش اصلی پژوهش حاضر این است که خیام در مواجه با رویدادهای زندگی بیشتر از کدام سبک تبیین استفاده کرده است؟ و آیا می توان سبک تبیین بدبینانه را از رباعیاتش استخراج کرد؟ یافته های پژوهش حاضر نشان می دهد که عمر خیام بیشتر نگاهی بدبینانه به وقایع زندگی داشته و رویدادهای ناخوشایند را با اسنادهای (درونی، کلی و پایدار) و رویدادهای خوشایند را با اسنادهای بیرونی، جزئی و ناپایدار توضیح می دهد. ازآنجایی‌که سبک تبیین بدبینانه منجر به واکنش های هیجانی منفی می شود بنابراین می توان افسردگی، اضطراب، غمگینی، ناامیدی، خشمگینی، یاس و انزوا را در رباعیات خیام به‌خوبی حس کرد.
منابع و مآخذ
الهی قمشهای، مهدی.)۱۳۶۷). دوبیتیهای باباطاهر عریان، تهران: نشر فروغ: چاپ یک.
امینی لاری، لیلا، میر قادری، سید فضل‌الله. (۱۳۸۸). » بررسی تطبیقی افکار و عقاید ابوالعلاء و خیام« مجلهی بوستان ادب دانشگاه شیراز، ۱(۵۵)، ۳۳-۱۵.
خاتمی، احمد. (۱۳۸۱). »تردید یا انکار؟ (بررسی اجمالی اندیشههای کلامی خیام بر اساس رباعیات) « پژوهشنامهی علوم انسانی، ۳۳، ۲۳۲-۲۰۷.
خطیب رهبر، خلیل (۱۳۷۰). دیوان غزلیات حافظ، تهران: انتشارات صفی علیشاه، چاپ هشت.
خیاط ناصری، نسیم (۱۳۹۹). »اثر بخشی آموزش مدیریت انگیزش بر منبع کنترل و سبک های اسنادی دانش آموزان«. پایان‌نامه‌ی کارشناسی ارشد رشتهی روانشناسی، دانشگاه پیام نور استان آذربایجان شرقی.
دشتی، علی.)۱۳۸۹). دمی با خیام، تهران: انتشارات اساطیر، چاپ سه.
رشیدی تبریزی، یار احمد بن حسین.) (۱۳۷۲). رباعیات خیام (طرب خانه)، تهران: چاپخانهی ستارهی قم، چاپ سه.
سبزیان پور، حمید، رضایی، صدیقه.(۱۳۹۷). »عمر خیام، بدبینی باده‌خوار یا حکیمی فرزانه«. فصلنامه کارنامه متون ادبی دوره عراقی، دوره ۲(۳): ۲۰-۱.
شفیعی کدکنی، محمدرضا.)۱۳۸۷). غزلیات شمس تبریزی، تهران: انتشارات سخن، چاپ چهار دورهی ۲ جلدی.
صفا، ذبیح‌الله.) (۱۳۷۳). تاریخ ادبیات ایران، تهران: انتشارات فردوسی، دوره ۸ جلدی، چاپ ۱۳.
فرزانه، محسن.) (۲۵۳۶). نقد و بررسی رباعیات عمر خیام، تهران: انتشارات کتابخانهی فروردین. چاپ یک.
مجیدی، حسن، سلامت، عیسی، ستاری، الهه.) (۱۳۹۷). »بررسی تطبیقی دیدگاه عمر خیام و ابوالعلاء معرّی پیرامون زندگی، مرگ و معاد« پژوهش‌های تطبیقی زبان و ادبیات مِلَل، ۴(۱۲)، ۲۶-۹.
مسبوق، سید مهدی، نظری منظم، هادی، فرزبود، حدیثه.)۱۳۹۱). »خوشباشی و دم غنیمتشمری در اندیشههای خیام نیشابوری و طرفه بن عبد« متن شناسی ادب فارسی، سال ۴، ۱(۱۳)، ۱۶۲-۱۴۷.
ملاکی، زهره، افشین، سید علی، حسینی، فریده سادات.) ۱۳۹۹). »مقایسهی نظریهی آیندهی متعالی با مرگ‌اندیشی خیام«. پژوهشنامهی ادب غنایی دانشگاه سیستان و بلوچستان، ۱۸(۳۵)، ۲۴۴-۲۲۷.
یلمهها، احمدرضا، سلیمی، یاسین.)۱۳۹۴). »مطالع تطبیقی جایگاه اندیشه های اجتماعی خیام نیشابوری در جامعه‌شناسی (و شباهت او با امیل دورکیم) «. گردهمایی سراسری انجمن ترویج زبان و ادب فارسی ایران.
یوسفی، سمیه.)۱۳۹۳). »رابطه طرحواره‌های ناسازگار اولیه و سبک تبیینی (خوش‌بینی- بدبینی) با سرسختی روان‌شناختی«. پایان‌نامه‌ی کارشناسی ارشد روانشناسی، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، مجتمع دانشگاهی ولیعصر (عج).
یوسفی، غلامحسین.)۱۳۷۳). چشمهی روشن، دیداری با شاعران، تهران: انتشارات علمی، چاپ پنج.
- Hewett R, Shantz A, Mundy J & Alfes K. (2018). « Attribution theories in Human Resource Management research: a review and research agenda». The International Journal of Human Resource Management, 29(1), 87-126.
- Higgins N & Zumbo B. ( 2019). «An Individual Differences Measure of Attributions Affecting Helping Behavior». North American Journal of Psychology, 21( 1), 57-80.
-Hu T & Zhang D. (2015). «The Relationship Between Attributional Style for Negative Outcomes and Depression». A Meta-Analysis Articlein Journal of Social and Clinical Psychology, 34(4), 304-321.
- Kleiman E.M, Chiara A.M, Liu R, Jager-Hyman Sh, Choi J & Alloy L.(2017). « Optimism and well-being: A prospective multi-method and multi-dimensional examination of optimism as a resilience factor following the occurrence of stressful life events». Cogn Emot, 31(2), 269–283.
23-Kogut E.(2016). «Adult attachment styles, self-efficacy, and causal attributional style for achievement-related failures». Learning and Individual Differences, 20, 64-72.
24- Maiti A.(2017). «Out out brief candle! : The fragility of life and the theme of morality and melancholia in Omar Khyaam’s rubaiyat». International journal of English language literature in humanities, Volume V, Issue VIII, 484- 516.
25- Sanjuán P, Arranz H & Castro A. (2012). «Pessimistic attributions and coping strategies as predictors of depressive symptoms in people with coronary heart disease». Journal of Health Psychology, 17, 886–895.
_||_Sources and references
Elahi Qomshe-ai, Mahdi. (1367). Baba Taher Arian's couplets, Tehran: Forough Publishing House: 1st edition. Amini Lari, Leila, Mir Qadri, Seyyed Fadlullah. (2008). "Comparative study of thoughts and beliefs of Abul Alaa and Khayyam" Bostan Adab Journal of Shiraz University, 1(55), 15-33. Khatami, Ahmed. (1381). Doubt or denial? (Overview of Khayyam's theological thoughts based on Rubayat) "Research Journal of Human Sciences, 33, 207-232. Khatib Rehbar, Khalil (2000). Diwan Ghazliat of Hafez, Tehran: Safi Alishah Publications, eighth edition. Khayat Naseri, Nasim (2019). "Effectiveness of motivation management training on the source of control and document styles of students". Master's thesis in the field of psychology, Payam Noor University of East Azarbaijan province. Dashti, Ali. (2008). Demi Ba Khayyam, Tehran: Asatir Publications, third edition. Rashidi Tabrizi, Yar Ahmad bin Hossein.) (1372). Khayyam's Rubaiyat (Trabkhaneh), Tehran: Star of Qom Printing House, 3rd edition. Sabzianpour, Hamid, Rezaei, Siddiqa. (2017). "Omar Khayyam, pessimism of wind-eater or wise sage". The Quarterly Journal of Literary Texts of the Iraqi Period, Volume 2(3): 1-20. Shafi'i Kodkani, Mohammad Reza (2008). Ghazliat Shams Tabrizi, Tehran: Sokhon Publications, published in four volumes, 2 volumes. Safa, Zabihullah.) (1373). History of Iranian Literature, Tehran: Ferdowsi Publications, 8 volumes, 13th edition. Farzaneh, Mohsen.) (2536). Criticism of Omar Khayyam's quatrains, Tehran: Farvardin Library Publications. Print one. Kerami, Shuja.) (2017). "Development of document style educational program and its effectiveness on mental health and learned helplessness in teenage girls with visual impairment". Thesis in Psychology, Ph.D. Faculty of Psychology and Educational Sciences, Allameh Tabatabai University, Tehran. Majidi, Hassan, Salamat, Isa, Satari, Elaha.) (2017). "Comparative study of Omar Khayyam's and Abul Alaa Ma'ari's views on life, death and resurrection" Melal Language and Literature Comparative Studies, 4(12), 26-9. Masbouq, Seyyed Mahdi, Nazari Nazari, Hadi, Farzboud, Haditha. (2011). "Khushbashi and the tail of the military conquest in the thoughts of Khayyam Neishabouri and Tarfa bin Abd" Textology of Persian literature, year 4, 1(13), 162-147. Molaki, Zohra, Afshin, Seyed Ali, Hosseini, Farida Sadat.) 1399). "Comparison of the transcendental future theory with Khayyam's death thought". Sistan and Baluchistan University of Lyrical Literature Research Journal, 18(35), 227-244. Yalmeha, Ahmadreza, Salimi, Yasin. (2014). "Comparative study of Khayyam Neishabouri's social thoughts in sociology (and his similarity with Emile Durkheim)". Nationwide gathering of Iranian Persian Language and Literature Promotion Association. Yousefi, Samia. (2013). "The relationship between primary maladaptive schemas and explanatory style (optimism-pessimism) with psychological toughness". Master's Thesis in Psychology, Faculty of Educational Sciences and Psychology, Islamic Azad University Central Tehran Branch, Valiasr University Complex (AJ). Yousefi, Gholamhossein. (1373). Chashme Roshan, a meeting with poets, Tehran: Scientific Publications, fifth edition. - Hewett R, Shantz A, Mundy J & Alfes K. (2018). "Attribution theories in Human Resource Management research: a review and research agenda". The International Journal of Human Resource Management, 29(1), 87-126. - Higgins N & Zumbo B. (2019). "An Individual Differences Measure of Attributions Affecting Helping Behavior". North American Journal of Psychology, 21(1), 57-80. -Hu T & Zhang D. (2015). "The Relationship Between Attributional Style for Negative Outcomes and Depression". A Meta-Analysis Article in Journal of Social and Clinical Psychology, 34(4), 304-321. - Kleiman E.M, Chiara A.M, Liu R, Jager-Hyman Sh, Choi J & Alloy L. (2017). "Optimism and well-being: A prospective multi-method and multi-dimensional examination of optimism as a resilience factor following the occurrence of stressful life events". Cogn Emot, 31(2), 269–283. 23-Kogut E. (2016). "Adult attachment styles, self-efficacy, and causal attributional style for achievement-related failures". Learning and Individual Differences, 20, 64-72. 24- Maiti A. (2017). "Out out brief candle! : The fragility of life and the theme of morality and melancholia in Omar Khyaam's rubaiyat". International journal of English language literature in humanities, Volume V, Issue VIII, 484-516. 25- Sanjuán P, Arranz H & Castro A. (2012). "Pessimistic attributions and coping strategies as predictors of depressive symptoms in people with coronary heart disease". Journal of Health Psychology, 17, 886–895.
