فراتحلیل روانشناختی رابطه فرم و عملکرد در فرآیند طراحی معماری از منظر خلاقیت

محورهای موضوعی : سایر

حسین رضایی ¹ (پژوهشگر دوره دکتری معماری، گروه معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران )
غزال کرامتی ² (دکتری معماری، عضو هیئت علمی و استادیار گروه معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران)
مزین دهباشی شریف ³ (دکتری معماری، عضو هیئت علمی و استادیار گروه معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران)

تاریخ دریافت : 1396/08/16 تاریخ پذیرش : 1397/09/20 تاریخ انتشار : 1397/09/30

کلید واژه: روانشناسی محیطی, فرآیند طراحی معماری, خلاقیت معمارانه, رابطه فرم و عملکرد, انسانشناسی,

چکیده مقاله :

زمینه: معماری یکی از حوزه‌‌های تأتیرگذار انسانی است که ماهیت آن در هر صورت به طراحی و فرآیند طراحی باز می‌‌گردد و بنابراین نقش خلاقیت در ایعاد مختلف آن انکارناپذیر می‌‌باشد. طراحی نیز در مفهوم عام آن یک تلاش انگیزشی برای رفع نیازهای انسانی بوده که در مقیاس معماری و به صورت کلان با دو رکن اساسی فرم و عملکرد سر و کار داشته و چگونگی و چرایی رابطه این ارکان بنا به ماهیت معماری از دیرباز مطرح بوده است. لذا توجه به نقش بارز خلاقیت معمارانه در بازشناسی و بازتعریف این رابطه اساسی، حائز اهمیت می‌‌باشد. هدف: هدف اصلی این تحقیق، واکاوی چیستی رابطه فرم و عملکرد از یک سو و تبیین مولفه‌‌های موثر بر آن از سوی دیگر با بهره‌‌گیری از نگرشی مبتنی بر شناخت ابعاد و مراتب وجودی انسان به عنوان کاربر آثار معماری و تعیین نقش خلاقیت در این رابطه است. روش: تحقیق کیفی حاضر با استفاده از یک روش توصیفی و متعاقباً تحلیل محتوای کیفی تحت رویکردی تطبیقی - تفسیری به شناسایی متغیرهای اساسی موجود در نظریات مطرح در باره نسبت فرم و عملکرد معماری پرداخته و با استدلال منطقی و تفکر انتقادی، سعی بر تدقیق و بازتعریف روابط بین آنها داشته است. از آنجایی که نتایج این تحقیق با اتکا به فرآیندهای تحلیلی رهیافته به نظریات محققین و نظریه‌‌پردازان پیشین استوار می‌‌گردد، لذا می‌‌توان آن را یک فراتحلیل کیفی دانست که عطف به وجوه مورد تمرکز پژوهش، دارای ابعاد انسانشناختی است. نتیجه‌‌گیری: با توجه به قرابت محتوایی در مفاهیم طراحی و خلاقیت بویژه در حوزه‌‌های هنری از جمله معماری، به نظر می‌‌رسد که بتوان در تبیین جامع رابطه فرم و عملکرد از مفهوم خلاقیت بهره گرفته و نهایتا بر این مبنا، مدل مفهومی و متعاقباً نظریه‌‌ای ارائه نمود که نسبت به موارد پیشین دارای جامعیت بوده و کاستی‌‌‌‌های موجود در آنها را مرتفع سازد. با این مضمون که فرم بر مبنای خواهش‌‌های متعدد انسان خلق می‌‌شود و به واسطه تأمین عملکردها و فراعملکردها متناسب با ابعاد مختلف خلاقیت به کار رفته در حصول آن، ارضاء نیازهای اولیه و ثانویه بشر را در مراتب مختلف ممکن می‌‌نماید.

چکیده انگلیسی:

Context: Architecture is an impressive event in human life with the nature that returns to the design process in any way, and therefore, the significant role of creativity is inevitable in its various aspects. Generally, the design is a motivated effort to satisfy human needs, which focuses on two main principles, form and function, on huge scale view in architecture. Thus, the relation between them is the matter always considered due to the architectural essence. Accordingly, it is important to pay attention to the prominent role of architectural creativity in recognizing and redefining this fundamental connectivity. Objective: the main aim of the present research is investigating the quiddity of the form-function relation and identifying its affecting factors based on a recognizing approach to the existence levels of human as the main user of architecture, focusing on the niche of creativity. Method: This research was conducted with a descriptive method and subsequently a qualitative content analysis equipped with a comparative-interpretative approach to identify key variables involved in related theories. Furthermore, we tried to make adequate and redefine this relationship between these concepts with logical reasoning and critical thinking. Since the analytical scrutiny of our research is developed based on the previous theoreticians’ analytical processes, it could be considered as a qualitative meta-analysis study focuses on the related anthropological dimensions. Conclusion: According to the content unity of concepts design and creativity, particularly in art and architecture, it seems to be logical that apply the concept of creativity to explain the form-function relation comprehensively. Finally, a conceptual model and associated manifest were presented that covers all of the studied theories. Explaining that the form is created on the basis of various human demands and makes possible to satisfy the basic and higher needs of mankind, by affording the functions and meta-functions in corresponding to the different dimensions of creativity used.

منابع و مأخذ:

الکساندر، کریستوفر. (1386). معماریورازجاودانگی،راهبیزمانساختن. ترجمه: مهرداد قیومی بیدهندی (ویرایش دوم). تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.

ایرجی راد، ارسلان و ملک‌‌زاده نصرآبادی، الهه. (1396). بررسی تأثیر سرمایه روانشناختی با میانجیگری انگیزه پشیرفت بر خلاقیت دانشجویان. فصلنامه ابتکار وخلاقیت در علوم انسانی، 6 (4): 51 – 70.

خیراللهی، مهران. (1392). دست‌‌نگاره‌‌های خیالی در فرآیند طراحی معماری. نشریه هویت شهر، 14: 71 – 82.

رضایی، حسین. (1397). واکاوی تأثیرات روانشناختی مکان بر خلاقیت کاربران محیط (نمونه موردی: تأثیر فضاهای آموزشی معماری بر خلاقیت دانشجویان رشته معماری). رساله دکتری. دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، دانشکده معماری و شهرسازی، گروه معماری.

رضایی، حسین؛ کرامتی، غزال؛ دهباشی شریف، مزین و نصیرسلامی، محمدرضا. (1397). تبیین الگوواره‌‌ای فرآیند روانشناختی حصول معنای محیطی و تحقق حس مکان با تمرکز بر نقش واسط ادراک. ماهنامه باغ نظر، 15(65): 49 – 66.

شیرمبرگ، ایگون. (1384). ایده، فرم و معماری. ترجمه: محمود مدنی. تهران: انتشارات هنرهای اسلامی.

صبحیه، محمد حسین؛ بمانیان، محمدرضا و کشتیبان، یاسر. (1387). ایجاد خلاقیت در دانشجویان مهندسی معماری (بررسی سه مدل برای انتقال دانش از منظر دانشجویان). فصلنامه آموزش مهندسی ایران، 37.

ظفرمند، سید جواد. (1381). مفهوم فرم بویژه در هنر. نشریه هنرهای زیبا، 11: 13 – 21.

عظمتی، حمیدرضا؛ پرویزی، رضا؛ کریمی آذری، امیررضا و آقابیگی کلاکی، مریم. (1395). اصول طراحی مؤثر در ارتقاء خلاقیت دانش‌‌آموزان در فضاهای آموزشی (نمونه موردی: دبیرستان‌‌های دخترانه شهر لاهیجان). فصلنامه ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی، 6(2): 121 – 142.

غریب‌‌پور، افرا. (1392). اصطلاح‌‌شناسی عملکرد معماری. نشریه هنرهای زیبا – معماری و شهرسازی، 18(1): 57 – 68.

کانت، ایمانوئل. (1390). نقد عقل محض. ترجمه: بهروز نظری (ویرایش دوم). تهران: انتشارات باغ نی.

کلی، راس، ال؛ وینترز، ادوارد و کوپر، کلیر. (1384). مبانی فلسفی و روانشناختی ادراک فضا. ترجمه: آرش ارباب جلفایی. اصفهان: انتشارات خاک.

گلستان هاشمی، مهدی. (1387). جامعه‌‌شناسی خلاقیت و نوآوری. نشریه رشد علوم اجتماعی، 11(3).

مطلبی، قاسم. (1380). روانشناسی محیطی: دانشی نو در خدمت معماری و طراحی شهری. نشریه هنرهای زیبا، 10: 51 – 67.

مطلبی، قاسم. (1385). بازشناسی نسبت فرم و عملکرد در معماری. نشریههنرهایزیبا، 25: 55 – 64.

مطلبی، قاسم. (1394). کاربرد علوم رفتاری در طراحی و نقد فضا [جزوه درسی دکتری تخصصی]. تهران: دانشگاه تربیت دبیر شهید رجائی.

مظفر، فرهنگ، و خاک‌‌زند، مهدی. (1387). به کارگیری تکنولوژی در فرآیند طراحی معماری. نشریه بین المللی علوم مهندسی دانشگاه علم و صنعت، 6: 53 – 72.

مهدوی‌‌نژاد، غلامحسین؛ مهدوی‌‌نژاد، محمدجواد و سیلوایه، سونیا. (1392). تأثیر محیط هنری بر خلاقیت دانش آموزان. فصلنامه نوآوری‌‌های آموزشی، 48: 127 – 140.

هادیان، محمد و پورمند، حسنعلی. (1393). طرحمایه در معماری: یک ضرورت در فرآیند طراحی و چالش‌‌های آموزش آن در دانشکده‌‌های معماری. دوفصلنامه هنرهای کاربردی، 4: 73 – 80.

 

Abdellatif Abo Wardah1, E. S., & Khalil, M. O. (2016). Design process & strategic thinking in architecture. Proceedings of 2016 2nd International Conference on Architecture. Structure and Civil Engineering. London.

Alihodzic, R., Murgul, V., & Vatin, N. (2014). A relation between function and architectural form in the observers’ perception. Applied Mechanics and Materials, 680, 494-498.

Amabile, T. M. (1983). The social psychology of creativity. New York: Springer-Verlag.

Boden, M. (1999). Computer Models of Creativity. In R. J. Sternberg (Ed.). Handbook of creativity.New York: Cambridge University Press.

Casakin, H., & Badke-Schaub, P. (2015). Mental models and creativity in engineering and architectural design teams. Design Computing and Cognition, 14, 155-171.

Dascher, K. (2016). Function Follows Form. Available at SSRN: https://ssrn.com/abstract=2614911

 or http://dx.doi.org/10.2139/ssrn.2614911

Emo, B., Al-Sayed, K., & Varoudis, T. (2016). Design, cognition and behaviour: usability in the built environment. International Journal of Design Creativity and Innovation, 4(2), 63-66.

Gans, H. J. (1968). The effect of a community on its residents. In H. J. Gans (Ed.). People and plans. New York: Basic Books.

Gibson, J. J. (1977). The theory of affordances. In R. Shaw & J. Bransford (Eds.).  Perceiving, acting, and knowing. New Jersey: Lawrence Erlbaum Associates.

Hong, S. W., Antably, A. E., & Kalay, Y. E. (2017). Architectural design creativity in Multi-User Virtual Environment: a comparative analysis between remote collaboration media. Environment and Planning B: Urban Analytics and City Science, 1- 19.

Kahn, I. L. (2003). Louis Kahn: essential texts. In R. Twombly (Ed.). W.W. Norton.

Lang, J. (1987). Creating architectural theory: the role of the behavioral sciences in environmental design. New York: Van Nostrand Reinhold Company.

Laseau, P. (1975). Graphic problem solving for architects and builders. Boston: Cahners Publishing Company.

Latour, A. (1991). Louis I Kahn: writings, lectures, and interviews. New York: Rizzoli International Publications.

Lawson, B. (1994). Design in mind. Oxford: Butterworth.

Love, S. (2013). Architecture as material culture: building form and materiality in the pre-pottery neolithic of Anatolia and Levant. Journal of Anthropological Archaeology, 32, 746–758.

MacKinnon, D. W. (1962). The nature and nurture of creative talent. American Psychologist, 17,484-495.

Maslow, A. H. (1954). Motivation and personality. New York: Harper & Row.

Mayer, R. E. (1999). Fifty years of creativity research. In R. J. Sternberg (Ed.). Handbook of creativity. New York: Cambridge University Press.

Newman, O. (1996). Creating defensible space. Diane Pub Co.

Padovan, R. (2002). Towards universality: Le Corbusier, Mies+DeStijl. London: Routledge.

Pallasmaa, J. (2005). The eyes of the skin: architecture and the senses. Chichester UK: Wiley-Academy.

Rappaport, A. (1990). The meaning of the built environment: a nonverbal communication approach. Arizona: University of Arizona Press.

Rezaei, H., Keramati, G., Dehbashi Sharif, M., & Nasirsalami, M. R. (2018). A meta-analytical attitude to the form-function relation in architecture using the concept of creativity. Cogent Arts & Humanities 5: 1506602.

Runco, M. A. (2007). Creativity, theories and themes: research, development and practice. Amsterdam: Elsevier.

Simonton, D. K. (2005). Creativity. In C. R. Snyder & S. J. Lopez (Eds.). Handbook of positive psychology. US: Oxford University Press.

Sullivan, L. H. (1956). The autobiography of an idea. Dover Publications.

Taura, T., & Nagai, Y. (2013). Perspectives on concept generation and design creativity. In Concept generation for design creativity. London: Springer.

Taura, T., & Nagai, Y. (2017). Creativity in innovation design: the roles of intuition, synthesis, and hypothesis. International Journal of Design Creativity and Innovation, 5, 131-148.

Venturi, R. (1966). Complexity and contradiction in architecture. NewYork: the Museum of Modern Art.

Wright, F. L. (1941). Frank Lloyd Wright on architecture: selected writings. In F. Gutheim (Ed.), New York: Grosset & Dunlap.